Cơ hội, thách thức đối với phụ nữ và trẻ em gái trong chuyển đổi số

Sáng 30/9 tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) tổ chức Hội thảo khoa học "Phụ nữ và trẻ em gái trong xã hội chuyển đổi số: Cơ hội và thách thức". Hội thảo quy tụ nhiều nhà khoa học, nhà quản lý nhằm phân tích cơ hội, thách thức, đồng thời đề xuất các giải pháp chính sách để phụ nữ và trẻ em gái được tham gia, thụ hưởng bình đẳng trong tiến trình chuyển đổi số.

Trong bối cảnh toàn cầu, chuyển đổi số đang trở thành động lực quan trọng định hình lại cách thức vận hành của các lĩnh vực từ kinh tế, giáo dục, y tế đến quản trị xã hội. Ở Việt Nam, Đảng và Nhà nước đã xác định chuyển đổi số là khâu đột phá chiến lược, được thể hiện rõ qua các Nghị quyết 52 (2019) và 57 (2024) của Bộ Chính trị, cùng các chương trình, chiến lược quốc gia về kinh tế số, xã hội số đến năm 2030.

Đánh giá cao ý nghĩa của hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Đức Minh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, nhấn mạnh: Chuyển đổi số tạo ra nhiều thuận lợi cho phụ nữ và trẻ em gái trong giao tiếp xã hội, tìm việc làm, tiếp cận giáo dục và dịch vụ công. Song, đi cùng với cơ hội là những rủi ro về năng lực kỹ thuật và an toàn không gian mạng, khi phụ nữ dễ trở thành đối tượng của tin giả, lừa đảo, bạo lực trực tuyến.

"Để phụ nữ và trẻ em gái không bị bỏ lại phía sau trong quá trình phát triển, chúng ta cần nhận diện đầy đủ hơn những cơ hội và thách thức đối với phụ nữ và trẻ em gái trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay; từ đó đề xuất các giải pháp chính sách cụ thể về đào tạo kỹ năng số cho phụ nữ, trẻ em gái; bảo đảm quyền tiếp cận bình đẳng của phụ nữ và trẻ em gái với các nguồn lực số; tạo điều kiện cho phụ nữ tham gia nhanh, nhiều và sâu hơn trong xã hội chuyển đổi số; bảo vệ an toàn phụ nữ, trẻ em trên không gian mạng; thúc đẩy trao quyền và phát huy tiềm năng của phụ nữ và trẻ em gái trong kỷ nguyên số…", PGS.TS. Nguyễn Đức Minh khẳng định.

Phát biểu tại hội thảo, TS. Nguyễn Đình Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới, cho rằng, chuyển đổi số đang tác động sâu sắc đến mọi mặt đời sống xã hội. Trong tiến trình ấy, phụ nữ và trẻ em gái không chỉ là đối tượng cần được bảo vệ mà còn là chủ thể sáng tạo, đóng góp trực tiếp vào phát triển kinh tế số và xã hội số.

Trong báo cáo đề dẫn, TS. Trần Thị Hồng, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới, phân tích rõ cơ hội mà chuyển đổi số đem lại: từ việc mở ra hình thức lao động linh hoạt, tiếp cận tri thức, sử dụng dịch vụ công trực tuyến đến cải thiện kết nối xã hội. Tuy nhiên, song hành với đó là thách thức: nguy cơ bị loại trừ khỏi thị trường lao động do tự động hóa, khoảng cách trong tiếp cận STEM, hay rủi ro lừa đảo, quấy rối, bạo lực trực tuyến.

Các tham luận tại hội thảo đã cung cấp thêm những bằng chứng thực tiễn. Nghiên cứu về lao động nữ di cư phi chính thức của TS. Nguyễn Thị Thanh Thuỷ - Học viện Phụ nữ Việt Nam - cho thấy, dù trên 90% đã sở hữu điện thoại thông minh và kết nối internet, song chỉ 21% từng sử dụng nền tảng số để tiếp cận bảo hiểm xã hội, y tế; nhóm phụ nữ lớn tuổi, trình độ thấp gần như bị loại trừ.

TS. Vũ Thị Thanh - Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới, thử nghiệm đo lường chỉ số "hòa nhập số" của phụ nữ nông thôn tại Hưng Yên, kết quả cho thấy mức độ hòa nhập số của phụ nữ còn ở mức trung bình, đặc biệt yếu ở kỹ năng và an toàn số. Trong khi đó, những phụ nữ có mức hòa nhập số cao lại đạt hiệu quả sinh kế rõ rệt hơn, hài lòng hơn với lợi ích công nghệ mang lại.

Vấn đề an toàn trẻ em trên không gian mạng cũng được TS. Phùng Thanh Thảo - Đại học Kiểm sát Hà Nội, chỉ ra rằng, trong bối cảnh chuyển đổi số, trẻ em Việt Nam đối diện nhiều rủi ro bị bóc lột, lạm dụng tình dục trực tuyến như quấy rối, phát tán hoặc đe dọa phát tán hình ảnh nhạy cảm, bạo lực mạng hay dụ dỗ qua mạng… Hậu quả nặng nề, ảnh hưởng đến tâm lý (lo âu, trầm cảm, tự ti, tự hại), xã hội (cô lập, kỳ thị, mất cơ hội học tập, việc làm) và pháp lý (khó xử lý triệt để). Nguyên nhân đến từ hạn chế nhận thức số, bất bình đẳng giới, khung pháp luật chưa hoàn thiện, công nghệ lan truyền nhanh và chênh lệch kinh tế - xã hội.

Ngay cả nhóm sinh viên - vốn là những người trẻ, thành thạo công nghệ - cũng không tránh khỏi rủi ro. Khảo sát của ThS. Nguyễn Thị Huệ - Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới, với 462 nữ sinh viên ở Hà Nội chỉ ra: 51% từng gặp lừa đảo trực tuyến, gần một nửa khó phân biệt tin thật - giả, hơn 16% từng bị quấy rối và 11% là nạn nhân bắt nạt trên mạng. Kết quả khảo sát cho thấy, rủi ro trên môi trường số không loại trừ bất kỳ ai, kể cả những người trẻ thành thạo công nghệ.

Hội thảo đã ghi nhận 26 tham luận từ các nhà khoa học trên cả nước, tập trung vào hai chủ đề lớn: Cơ hội và thách thức đối với phụ nữ và trẻ em gái trong bối cảnh số ở Việt Nam; Kinh nghiệm quốc tế về thúc đẩy bình đẳng giới của phụ nữ và trẻ em gái trong chuyển đổi số.

Với tinh thần "không ai bị bỏ lại phía sau", Hội thảo là dịp để các nhà khoa học, nhà quản lý và tổ chức xã hội cùng nhìn nhận toàn diện, từ đó đề xuất các khuyến nghị chính sách, giải pháp thiết thực, góp phần bảo đảm phụ nữ và trẻ em gái được tham gia, thụ hưởng bình đẳng trong quá trình chuyển đổi số - một trong những trụ cột của phát triển bền vững ở Việt Nam.