Đất nước tỷ dân có hàng triệu người thừa cân đi tiêm "tiên dược" giảm béo: Lợi hại đến đâu?

Liu Ping, một thanh niên 25 tuổi sống ở Bắc Kinh, đứng xếp hàng bên ngoài phòng khám béo phì của Bệnh viện Nhân dân Đại học Bắc Kinh vào một buổi sáng sớm để xin đơn thuốc của bác sĩ cho cái gọi là "mũi tiêm gầy" - một loại thuốc giảm cân đang "hot" ở Trung Quốc, nơi một nửa số người trưởng thành trong tổng dân số 1,4 tỷ dân bị thừa cân hoặc béo phì.

Giống như hàng triệu người khác trên khắp thế giới đang nỗ lực giảm cân, Liu đang nuôi hy vọng về thuốc semaglutide, tên gọi chung của một loại thuốc được biết đến phổ biến hơn trên toàn cầu là Ozempic. Được quảng cáo là "tiên dược" trong cuộc chiến giảm cân, nó thậm chí giành được nhiều lời khen ngợi từ Elon Musk và ngôi sao truyền hình thực tế Khloé Kardashian.

Được sản xuất bởi công ty dược phẩm Đan Mạch Novo Nordisk, Ozempic thuộc nhóm thuốc được gọi là chất chủ vận thụ thể peptide-1 giống glucagon, hay GLP-1. Nó bắt chước hormone GLP-1, được giải phóng trong ruột khi ăn. Thuốc này được sử dụng để điều chỉnh đường huyết nhằm trị tiểu đường type 2.

Liu không phải lúc nào cũng thừa cân. Đối với anh, lệnh phong tỏa ảnh hưởng đến hàng triệu người ở Trung Quốc trong đại dịch COVID-19 đã dẫn đến việc thường xuyên ăn uống vô độ, thiếu tập thể dục cũng như các thói quen sinh hoạt và làm việc không điều độ, dẫn đến tăng cân như vũ bão và chỉ số khối cơ thể của Liu tăng lên 28.

BMI được tính bằng cách chia cân nặng tính bằng kilogam cho bình phương chiều cao của một người tính bằng mét và là thước đo quan trọng trong việc xác định cân nặng khỏe mạnh.

Con số 28 xếp Liu vào nhóm béo phì, theo hướng dẫn y tế công cộng của Trung Quốc, trong đó xác định cân nặng "bình thường" là chỉ số BMI từ 18,5 đến 23,9. Từ 24 đến 27,9 là "thừa cân" và từ 28 trở lên là "béo phì". Tiêu chuẩn của Trung Quốc thấp hơn một chút so với tiêu chuẩn do Tổ chức Y tế Thế giới đặt ra.

Ở Trung Quốc, vòng eo ngày càng nở ra là kết quả của quá trình đô thị hóa nhanh chóng và di cư dân số quy mô lớn, đã định hình lại thói quen làm việc và lối sống, khi những công việc thâm dụng lao động như nông nghiệp được thay thế bằng những công việc ít gắng sức về thể chất trong các lĩnh vực sản xuất và dịch vụ, theo một báo cáo tháng 7 trên Tạp chí Sức khỏe Toàn cầu.

Theo báo cáo trích dẫn Hiệp hội Dinh dưỡng Trung Quốc, sự thay đổi kinh tế xã hội đó đã khiến tỷ lệ người trưởng thành thừa cân và béo phì ở Trung Quốc đạt 50,7% vào năm 2022.

Béo phì là "không thể tránh khỏi"

Li Guanwei, bác sĩ nội tiết tại Bệnh viện Hữu nghị Trung-Nhật ở Bắc Kinh, cho biết: "Béo phì không phải là lỗi của một cá nhân, mà nó gần như không thể tránh khỏi trong sự phát triển của xã hội và trình độ kinh tế ngày càng cao".

Không muốn trở thành một phần của thống kê trên, Liu đã thử nhiều phương pháp giảm cân khác nhau nhưng đều thất bại. Trong cơn tuyệt vọng, anh tìm tới y dược.

"Tôi không thể kiểm soát thói quen ăn uống của mình và gặp khó khăn trong việc tập thể dục. Tôi làm gì được nữa đây?", Liu than thở khi xếp hàng chờ đợi.

Chỉ số BMI của anh khiến anh nằm trong danh mục được khuyến nghị can thiệp bằng thuốc dưới sự giám sát y tế, theo hướng dẫn của Hiệp hội Dinh dưỡng Trung Quốc và Hiệp hội Y tế Dự phòng.

Lại nói về Ozempic. Được chấp thuận sử dụng ở Trung Quốc vào năm 2021 cho bệnh tiểu đường type 2, đây là thuốc kê đơn, mặc dù có sẵn rộng rãi để mua trực tuyến. Thuốc được tiêm dưới da mỗi tuần một lần. Theo Novo Nordisk trong một nghiên cứu vào tháng 6 năm 2021, một liều 2 miligam giúp giảm cân 6,9 kg trong 40 tuần, với sự tham gia của những người có trọng lượng cơ thể trung bình là 99,3 kg.

Theo các nhà khoa học, thuốc GLP-1 cũng có thể giúp giảm cân, vì chúng ngăn chặn sự thèm ăn và kéo dài thời gian thức ăn được lưu lại trong dạ dày.

Ding Sheng, giáo sư tại trường khoa học dược phẩm thuộc Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh cho biết: "Đây là một điều hiếm có kỳ diệu trong lĩnh vực phát triển thuốc".

Một số người dùng thuốc nói với hãng tin Caixin rằng họ đã giảm khoảng 10 kg một tháng sau khi bắt đầu tiêm, và người càng nặng cân thì càng giảm nhiều.

Alyssa Dominguez, nhà nội tiết học tại Trung tâm Y tế Keck thuộc Đại học Nam California, cho biết GLP-1 là yếu tố thay đổi cuộc chơi đối với các phương pháp truyền thống để điều trị béo phì.

Dominguez cho biết, các bác sĩ trên khắp thế giới từ lâu đã tin rằng chế độ ăn kiêng có kiểm soát và tập thể dục thường xuyên là chìa khóa để điều trị cho những người thừa cân và béo phì, nhưng với việc bổ sung thuốc, những nỗ lực đó sẽ hiệu quả hơn, lại còn nhanh hơn.

Giá rẻ bất ngờ?

Đó là chưa kể lợi thế về chi phí. Liu cho biết, trong khi việc tư vấn với bác sĩ dinh dưỡng sẽ cần từ 3 đến 6 tháng tốn kém để giảm cân từ 5% -10%, thì một đơn thuốc GLP-1 có thể đạt được kết quả tương tự trong cùng thời gian với chi phí thấp hơn.

Anh cho biết, kế hoạch ăn kiêng kéo dài từ 3 đến 6 tháng do bác sĩ đưa ra cho Liu có giá 7.000 nhân dân tệ (gần 24 triệu đồng) mỗi tháng, so với 813 nhân dân tệ (2,7 triệu đồng) cho mỗi lần tiêm.

Hiện tại, loại thuốc tiêm GLP-1 phổ biến nhất được sử dụng trên toàn cầu để giảm cân bên cạnh semaglutide là liraglutide, cũng do Novo Nordisk sản xuất và bán trên thị trường với tên Victoza và Saxenda.

Theo kết quả công bố hồi tháng 4, nhà sản xuất dược phẩm Mỹ Eli Lilly đã đưa ra dữ liệu đầy hứa hẹn để cạnh tranh với Novo Nordisk, khi những người tham gia thử nghiệm lâm sàng giảm tới 15,7% trọng lượng cơ thể trong 72 tuần, tương đương 15,6 kg.

Và tại Trung Quốc, thuốc tiêm tương tự về sinh học với liraglutide của Huadong Medicine Co. Ltd. và beinaglutide của Shanghai Benemae Pharmaceutical Co. gần đây đã được phê duyệt để điều trị cho bệnh nhân béo phì hoặc thừa cân, trở thành loại GLP-1 duy nhất được sản xuất tại địa phương cho mục đích sử dụng đó, theo trang tin dược phẩm BaiPharm.

Nhu cầu đã nói lên điều đó, khi lượng cung liraglutide đang bị thiếu hụt.

Theo trang web của công ty, "Nhu cầu đáng kể về thuốc kiểm soát cân nặng đã ảnh hưởng đến sự sẵn có của thuốc trị béo phì của Novo Nordisk, bao gồm cả Saxenda. Chúng tôi tiếp tục sản xuất và vận chuyển tất cả các loại Saxenda có sẵn, nhưng thật không may, bạn vẫn có thể gặp khó khăn trong việc mua thuốc theo toa Saxenda trong thời gian còn lại của năm 2023 và hơn thế nữa".

Trong khi đó, các chuyên gia y tế đã cảnh báo không nên sử dụng quá nhiều thuốc để kiểm soát cân nặng, đặc biệt với những người có cân nặng "bình thường" muốn tiêm thuốc vì mục đích thẩm mỹ. Thật vậy, trang web Ozempic đã nói rõ rằng giảm cân không phải là mục đích chính của việc điều trị.

Trang web cho biết: "Ozempic là một loại thuốc dành cho người lớn mắc bệnh tiểu đường type 2, cùng với chế độ ăn kiêng và tập thể dục, có thể cải thiện lượng đường trong máu. Mặc dù không phải tạo ra để giảm cân nhưng Ozempic có thể giúp bạn giảm cân".

Tuy nhiên, giống như tất cả các loại thuốc, thuốc GLP-1 cũng có thể gây ra tác dụng phụ như buồn nôn, nôn và khó tiêu, có thể làm giảm khả năng dung nạp ở một số bệnh nhân.

Chưa kể khi cơ thể dần dần thích nghi với liều lượng, tác dụng ức chế sự thèm ăn của thuốc sẽ giảm dần và cuối cùng biến mất, theo Ji Linong, giám đốc khoa nội tiết tại Bệnh viện Nhân dân Đại học Bắc Kinh.

Ji cho biết, một số người cố gắng giảm cân bằng cách sử dụng thuốc có thể nặng cân hơn trước và cho biết thêm rằng thuốc GLP-1 đồng thời làm giảm cả mỡ và cơ.

Hiệu quả giảm dần chưa kể tác dụng phụ

Một phụ nữ tên Tian Xiao đã giảm được 10 kg sau khi tiêm liraglutide trong 103 ngày, nhưng hiệu quả đang giảm dần. Tian nói với Caixin: "Tác dụng của thuốc ngày càng giảm đi, trong khi tôi gặp phải các tác dụng phụ như khó tiêu và rụng tóc".

Mặc dù chỉ số BMI của Tian giảm xuống còn 22,5, được coi là nằm trong phạm vi cân nặng bình thường, nhưng cô vẫn không ngừng dùng thuốc vì lo ngại cân nặng của mình sẽ tăng trở lại.

Bác sĩ nội tiết Dominguez đã xác nhận thuốc chỉ có tác dụng nhất thời: "Hiệu quả của thuốc chỉ giới hạn trong thời gian dùng thuốc. Sau khi ngừng thuốc, tình trạng tăng cân thường xuyên tái phát".

Cộng đồng y tế toàn cầu và các cơ quan quản lý vẫn đang theo dõi chặt chẽ những rủi ro liên quan đến thuốc GLP-1. Các chuyên gia y tế bao gồm Dominguez và Ji đã cảnh báo những người muốn sử dụng thuốc mặc dù chỉ số BMI của họ không đáp ứng tiêu chí để giảm cân.

Bác sĩ Li của Bệnh viện Hữu nghị Trung-Nhật cho biết: "Thừa cân là một căn bệnh do lối sống. Nếu không thay đổi lối sống thì không có loại thuốc nào có hiệu quả hết". Li nói thêm rằng béo phì có liên quan đến nhiều tình trạng nghiêm trọng như tiểu đường, bệnh tim mạch vành và ung thư.

Ji đồng ý. Ông cho biết, việc kiểm soát béo phì đòi hỏi sự tham gia chung của chính phủ và xã hội để cải thiện và tạo ra một môi trường thúc đẩy cuộc sống lành mạnh cho người dân.

"Chúng ta không thể tạo ra vấn đề rồi tìm cách giải quyết bằng thuốc. Đó không phải là giải pháp lâu dài", ông nhận định.