Động Kính Chủ: Nơi vách đá khắc ghi thơ vua

Hang động được vua phong tặng "Nam thiên đệ lục động"

Động Kính Chủ tọa lạc trên sườn núi Dương Nham bên dòng sông Kinh Thầy qua địa phận Kinh Môn, là một trong những danh thắng tiêu biểu của tỉnh Hải Dương. Nằm trong quần thể di tích quốc gia đặc biệt An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương (được xếp hạng năm 2016), nơi đây không chỉ nổi bật bởi cảnh quan thiên nhiên kỳ thú mà còn bởi chiều sâu văn hóa - lịch sử gắn liền với nhiều triều đại.

Theo sử sách, động có từ thời nhà Lý, tương truyền khi vua Lý Thần Tông khi đến đây và được người dân địa phương nghênh đón đã cảm động ban tặng hai chữ "Kính Chủ". Sau này, vua Lê Thánh Tông đã xếp hang động vào hàng "Nam thiên đệ lục động" (hang động đẹp thứ 6 của trời Nam).

Động Kính Chủ sở hữu cấu trúc địa chất độc đáo với những mê cung động bằng đá có niên đại hàng ngàn năm, qua 36 bậc đá mở ra 3 cửa hang lớn mở lối vào một không gian huyền ảo. Bước vào trong động, du khách sẽ choáng ngợp trước những thạch nhũ được bàn tay tạo hóa tinh tế sắp đặt.

Đứng trước cửa động, nhìn về phía Bắc dãy núi Dương Nham là dòng sông Kinh Thầy cong cong, lượn sát chân núi. Phía Tây Nam là làng quê Kính Chủ thanh bình, trù phú. Phóng tầm mắt ra xa có thể thấy cảnh núi non, sông nước, làng mạc chẳng khác nào một bức tranh tráng lệ.

Không chỉ là thắng cảnh, Kính Chủ còn là nơi hội tụ yếu tố tâm linh với chùa Kính Chủ nằm ngay trong lòng động. Ngôi chùa thờ Phật, Thiền sư Minh Không, vua Lý Thần Tông, Huyền Quang Tôn Giả cùng nhiều pho tượng đá mang đậm dấu ấn văn hóa Phật giáo cổ. Bên trái cửa động còn lưu lại 4 chữ "Vân Thạch thư thất", cùng 4 chữ nhỏ "Phạm Sư Mạnh thư" (Phạm Sư Mạnh viết), vốn là nơi đọc sách của Phạm Sư Mạnh - một vị quan nổi danh thời Trần.

Đến tham quan di tích Kính Chủ, ngoài động chính, du khách có thể men theo vách núi cheo leo lên miếu Tiên, để được đắm mình vào thiên nhiên cây cỏ, ngắm nhìn làng mạc, sông nước bao la. Dưới chân núi là hang Ngũ Nước với 5 cửa động, bên trong có các thạch nhũ cùng nước trong vắt, nhỏ tí tách. Ở Kính Chủ còn có nhiều hang động độc đáo như hang Vang, hang Luồn, hang Tiên Sư... ẩn chứa nhiều câu chuyện dân gian, truyền thuyết huyền thoại, góp phần làm phong phú thêm giá trị văn hóa phi vật thể nơi đây.

Hệ thống bia ma nhai "độc nhất vô nhị"

Điểm đặc biệt khiến Kính Chủ trở nên độc nhất vô nhị chính là hệ thống bia ma nhai – những văn bia khắc trực tiếp trên vách đá, chiếm số lượng nhiều nhất trong các hang động Việt Nam. Đây không chỉ là chứng tích văn hóa mà còn là di sản khảo cổ học có giá trị đặc biệt. Trải qua hơn 700 năm, hệ thống văn bia vẫn bảo tồn được gần như nguyên vẹn.

Hệ thống những văn bia khắc trực tiếp trên vách đá, lưu giữ những giá trị lịch sử còn mãi với thời gian

Được biết, trước đây hệ thống bia ma nhai có 54 văn bia. Tuy nhiên do tác động của thiên nhiên và trải qua các cuộc chiến tranh oanh tạc, đến nay chỉ còn 47 văn bia có thể đọc được với kích thước và kiểu dáng khác nhau. Tại các văn bia khắc chữ Hán, chữ Nôm, chữ Quốc ngữ, lưu giữ bút tích của vua chúa, quan lại, danh nhân từ cuối triều Trần đến cuối triều Nguyễn. Những bậc tiền nhân từng đến động Kính Chủ, cảm xúc trước cảnh sông núi kỳ vĩ nên đã soạn và cho thợ tạc thành bia trên vách đá, vách động.

Trong đó, đặc sắc nhất là tấm bia hình chữ nhật nằm ngang trên nóc động, khắc thơ của vua Lê Thánh Tông khi ông đến thăm nơi này. Theo ghi chép, khi về thăm động Kính Chủ, trước vẻ đẹp thiên nhiên và đất nước thanh bình, nhà vua đã làm bài thơ thất ngôn gồm 22 câu khắc ở vị trí trang trọng nhất.

Ngoài ra, trong động còn có 2 tấm bia thời Trần, khắc bài thơ Hành dịch đăng gia sơn và bia khắc 4 chữ lớn Vân Thạch Thư thất của Phạm Sư Mạnh - một vị quan và nhà thơ thời Trần nổi tiếng. Bia đá không chỉ ghi lại cảm hứng nghệ thuật, mà còn mô tả khung cảnh lịch sử hào hùng của trận Bạch Đằng năm 1288.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa, khảo cổ đặc biệt, năm 2017, Hệ thống bia ma nhai ở động Kính Chủ đã được công nhận là Bảo vật Quốc gia.

Trải qua hơn 7 thế kỷ với bao biến thiên của lịch sử, những phiến đá trên vách động Kính Chủ vẫn trường tồn như báu vật tinh thần, lưu giữ tinh hoa văn hóa và in dấu thời đại. Từng dòng khắc trên bia đá là những thông điệp đầy giá trị mà các bậc tiền nhân gửi gắm đến hậu thế.