Động thái mới trong nỗ lực sa thải nữ Thống đốc Fed của Tổng thống Donald Trump

Động thái chưa từng có tiền lệ

Trong động thái mới đây vào ngày 18/9, Nhà Trắng đã đệ đơn yêu cầu Tòa án Tối cao Mỹ dỡ bỏ phán quyết của tòa Phúc thẩm rằng Tổng thống Donald Trump không được bãi nhiệm bà Lisa Cook, 1 trong 7 thành viên Hội đồng Thống đốc Fed. 

Trước đó, ngày 25/8, Tổng thống Mỹ Donald Trump ra thông báo sa thải ngay lập tức Thống đốc Fed Lisa Cook. Đây là lần đầu tiên một Tổng thống Mỹ sa thải Thống đốc Fed. Ông Trump đưa ra thông báo này trong một bức thư gửi bà Cook và đăng tải trên mạng xã hội Truth Social với lý do là bà Cook đã có hành vi "khai man" trong một hoặc nhiều thỏa thuận vay thế chấp nhà. 

Nguồn cơn của vụ việc bắt đầu từ tháng trước, khi ông Trump cáo buộc Thống đốc Lisa Cook từng gian lận khi khai báo hai căn nhà ở Georgia và Michigan đều là nơi ở chính để được hưởng lãi suất vay ưu đãi, dù giao dịch này diễn ra trước khi bà gia nhập Fed năm 2022. Cơ quan Tài chính Nhà ở Liên bang là bên khởi nguồn cáo buộc này. Từ đó, ông Trump đã tìm cách cách chức Lisa Cook, cho rằng bà không thể giữ vai trò quan trọng trong Fed, cơ quan điều hành chính sách tiền tệ của Mỹ, có vai trò như ngân hàng trung ương. 

Tòa án cấp dưới từng phán quyết rằng, ông Trump không có đủ "cơ sở pháp lý" để sa thải bà Cook, đồng thời ông đã vi phạm quyền hiến định của bà khi thông báo quyết định qua mạng xã hội mà không tạo cơ hội để bà tự bảo vệ. Tuy nhiên, ông Trump phản bác rằng tòa đã "đi quá xa" khi cho rằng sai phạm xảy ra trước nhiệm kỳ Fed thì không thể là lý do sa thải. Bộ Tư pháp Mỹ cũng lập luận rằng, thẩm phán đã diễn giải sai luật và đưa ra giới hạn mà Quốc hội chưa từng đặt ra.

Ngay sau tuyên bố của Tổng thống Donald Trump, Thống đốc Lisa Cook đã có phản ứng quyết liệt, khẳng định ông Trump "không có căn cứ pháp lý và ông ấy không có quyền" sa thải bà. Nữ Thống đốc tuyên bố sẽ không từ chức và sẽ tiếp tục thực hiện nhiệm vụ của mình, đồng thời cũng đâm đơn kiện ngược ông Trump, cho rằng ông đang vịn vào một lý do sai lầm và "không chính đáng" để cách chức bà.

Trong sự nghiệp, bà Lisa Cook từng giảng dạy tại Đại học Harvard, nghiên cứu tại Viện Hoover (Stanford) và là giáo sư tại Đại học Bang Michigan. Bà cũng đảm nhận vai trò cố vấn chính sách cho Bộ Tài chính Mỹ và Hội đồng Cố vấn Kinh tế dưới thời Tổng thống Barack Obama.

Tháng 5/2022, bà Lisa Cook được Tổng thống Joe Biden bổ nhiệm vào Hội đồng Thống đốc Fed, trở thành người phụ nữ da màu đầu tiên giữ cương vị này và được tái bổ nhiệm hồi năm 2023. Đến nay, bà Cook khẳng định vô tội và bác bỏ toàn bộ cáo buộc. Theo phán quyết của Tòa Phúc thẩm liên bang vào ngày 15/9, bà Lisa Cook vẫn tiếp tục làm việc trong khi tranh chấp pháp lý chưa ngã ngũ.

Cuộc đối đầu lịch sử và tác động lên thị trường

Giới quan sát đánh giá vụ việc là một thách thức pháp lý quan trọng, có khả năng tác động đến giới hạn quyền lực giữa Tổng thống Mỹ và một trong những cơ quan tài chính hàng đầu thế giới. Căng thẳng giữa Tổng thống Donald Trump và Fed gia tăng khi ông muốn giảm lãi suất để thúc đẩy kinh tế nhưng không được Fed đáp ứng. Ông đã nhiều lần công kích, thậm chí dọa sa thải Chủ tịch Fed Jerome Powell. 

Thị trường tài chính đã phản ứng mạnh với động thái của ông Trump, với lợi suất trái phiếu Kho bạc Mỹ kỳ hạn 2 năm giảm nhanh - vốn nhạy cảm với kỳ vọng chính sách của Fed trong ngắn hạn, trong khi lợi suất trái phiếu 10 năm dài hạn tăng mạnh, phản ánh rủi ro lạm phát. Phản ứng của thị trường cho thấy kỳ vọng rằng lãi suất chính sách của Fed có thể giảm, nhưng có thể đi kèm với cái giá là sự suy yếu cam kết chống lạm phát của ngân hàng trung ương.

Và không nằm ngoài dự đoán, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) ngày 17/9 đã giảm lãi suất cơ bản 0,25 điểm phần trăm xuống biên độ 4-4,25 điểm phần trăm. Đây là lần đầu tiên cơ quan này giảm lãi suất kể từ tháng 12 năm ngoái. Fed cũng phát tín hiệu sẽ tiếp tục hạ lãi suất về mức thấp hơn với tốc độ đều đặn trong thời gian còn lại của năm. Bước đi này là phản ứng của Fed với những dấu hiệu suy yếu trên thị trường lao động và nhận được sự ủng hộ trong nội bộ Fed.

Điều đáng chú ý là dù Fed đã cắt giảm lãi suất song mức giảm này vẫn thấp hơn so với yêu cầu của Tổng thống Donald Trump. Tuy nhiên, lộ trình hạ lãi suất sắp tới cũng đặt Fed vào bài toán cân bằng khó khăn. Nếu cắt giảm quá chậm, nguy cơ suy thoái có thể tăng cao khi đà tăng trưởng tiếp tục suy yếu. Ngược lại, nếu cắt giảm quá mạnh, lạm phát có thể nóng trở lại, nhất là trong bối cảnh chính sách thương mại của chính quyền Tổng thống Donald Trump còn nhiều biến động.

Song song với nỗ lực tìm cách sa thải Thống đốc Lisa Cook, Tổng thống Donald Trump cũng đã thành công đưa Stephen Miran, một đồng minh thân cận của ông, vào Hội đồng Thống đốc Fed.

Theo luật, các Thống đốc Fed phải độc lập trong việc đưa ra quyết định về lãi suất. Đây là nguyên tắc then chốt giúp duy trì vị thế của đồng USD trên thị trường quốc tế. Thế nhưng việc bổ nhiệm một cách nhanh chóng Thống đốc Stephen Miran đã làm dấy lên lo ngại về tính độc lập của Fed, một nguyên tắc được bảo vệ nghiêm ngặt trong lịch sử Mỹ.

Trong trường hợp nỗ lực bãi nhiệm bà Lisa Cook thành công, Tổng thống Donald Trump sẽ có thế đa số 4–3 trong Hội đồng Thống đốc Fed, củng cố ảnh hưởng đáng kể của mình khi ông có thể đề cử người thay thế và tái định hình Hội đồng Thống đốc Fed trong nhiều năm tới.

Nhiều nhà kinh tế học nhận định, khi đó thị trường toàn cầu sẽ có thể rơi vào bất ổn do việc phá vỡ tính độc lập của ngân hàng trung ương được coi là quan trọng nhất thế giới này, đồng thời cảnh báo rằng việc can thiệp vào sự độc lập lâu dài của Fed có thể khiến lãi suất tăng cao. Hầu hết các cựu quan chức Fed đều cho rằng nguy cơ Fed mất đi sự độc lập đang ở mức nghiêm trọng. Họ cảnh báo rằng lạm phát sẽ khó được kiểm soát nếu các chính trị gia có quyền chi phối chính sách tiền tệ của Fed.

Tòa án Tối cao Mỹ sẽ bắt đầu nhiệm kỳ 9 tháng mới vào ngày 6/10 tới đây. Hiện các bên đều đang hy vọng cuộc đối đầu sẽ có kết quả ngã ngũ vào khoảng tháng 11 tới.