Đột phá từ thể chế

Nói một cách hình ảnh, Kỷ nguyên mới là kỷ nguyên thách thức mọi giới hạn phát triển có thể nắm lấy thời cơ, xuất phát từ chính mình, với bản lĩnh tự tôn, tự trọng, tự cường và hành động quyết liệt, không thể rụt rè, do dự hay chờ đợi, cầu toàn, vì sự hùng cường và danh dự đất nước. 

Nó đòi hỏi về nghệ thuật xử lý thời cơ, mở tầm viễn kiến chiến lược, quyết sách chính trị đúng đắn, tập hợp lực lượng đông đảo, tìm tòi hệ giải pháp thực thi phù hợp, đồng bộ và đủ mạnh, tạo ra tốc độ phát triển vượt bậc trong sự phát triển của thế giới.

Sự tiếp tục thành công của công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ trong Kỷ nguyên mới sẽ chỉ là ảo tưởng, nếu thiếu các nhân tố cần và đủ như những "cú huých" chiến lược, có khả năng làm rung động, thậm chí là đảo lộn tình hình toàn cục, tạo ra trạng thái mới, với tốc độ phát triển mới, xét trong chỉnh thể sự phát triển của đất nước. 

Ở đây, đó chính là những vấn đề mang ý nghĩa đột phá tạo ra sự chuyển động tổng thể, hài hòa và cụ thể đối với toàn bộ công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ, phù hợp với thời đại mang tính tầm tổng thể trong Kỷ nguyên mới.

Đột phá của đột phá về cải cách tổng thể, đồng bộ thể chế

Khi mục tiêu đổi mới đã rõ, tổng thể con đường đã tỏ, việc cấp bách trong công cuộc đổi mới hiện nay, trước hết và trung tâm luôn là vấn đề thể chế.

Dưới góc độ chính trị xã hội, thể chế chính là cái tạo thành khung khổ trật tự cho các quan hệ của con người, định vị cơ chế thực thi và giới hạn cho phép của các quan hệ giữa các nhân tố (cá nhân, tổ chức, giai tầng, quốc gia…) tham gia các quá trình tương tác; đồng thời, là ý chí chung của cộng đồng xã hội trong việc xác lập trật tự, những quy tắc, những ràng buộc và các chuẩn mực, giá trị chung được mọi nhân tố chia sẻ và hành động… 

Như vậy, nói khái quát, thể chế chính là những nguyên tắc (không phân biệt hình thức của nó) được hiện thực hóa bằng cơ chế, hệ chính sách động lực và đòn bẩy về phương thức hành xử, tương tác trong xã hội, được xã hội chấp nhận và quy định thành khế ước.

Kinh nghiệm lịch sử gần 40 năm qua, càng cho thấy, không nhận diện đúng và đổi mới thể chế chính trị, kinh tế, xã hội… và những vấn đề chung quanh chúng, không thể nói tới vấn đề đổi mới đúng, trúng và hiệu quả các phương diện trong đời sống chính trị xã hội và đối ngoại của đất nước. 

Do đó, một cách tự nhiên, không kiến tạo và đổi mới các hệ thể chế một cách thống nhất và hiệu quả, chúng ta không thể đổi mới thể chế chính trị như mong muốn, càng không thể đổi mới thể chế kinh tế… trên tầm quốc gia một cách toàn diện, đồng bộ, thống nhất và tương hợp với xu thế, thậm chí là siêu xu thế phát triển của thời đại hiện nay. 

Đó là lẽ tự nhiên. Vì, các phương diện kinh tế, chính trị, xã hội, văn hoá, nói như Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong cuộc kiến thiết nước nhà, "phải được chú ý đến" và cần "coi trọng ngang nhau" một cách tổng thể và hài hòa.

Thời cơ và yêu cầu phát triển hiện nay đòi hỏi chúng ta đổi mới theo hướng đó.

Nhưng vấn đề đặt ra ở đây là, xử lý mối quan hệ tổng thể đó như thế nào? Điều đó lại hoàn toàn tùy thuộc vào việc lựa chọn thứ tự ưu tiên các vấn đề phù hợp với điều kiện lịch sử cụ thể. Ở vào thời khắc chúng ta khởi động công cuộc đổi mới tháng 12/1986, kinh nghiệm lựa chọn đổi mới tư duy, trước hết là tư duy kinh tế, giải quyết sự khủng hoảng kinh tế đất nước nổi lên cấp bách, là ưu tiên số 1; đồng thời, chủ động giải quyết đồng bộ các vấn đề khác, đã để lại một bài học lớn về phương pháp luận và nghệ thuật chọn khâu ưu tiên và tổ chức thực tiễn, trên phương diện này, cho hiện nay và tương lai.

Vì vậy, hiện nay, khi công cuộc đổi mới trải gần 40 năm, vấn đề tiếp tục đổi mới chính trị đồng bộ với kinh tế và xã hội trở nên quan thiết trong tổng hòa sự nghiệp đổi mới toàn diện, đồng bộ, trên cơ sở tiếp tục đột phá và tạo sự bứt phá về kinh tế làm nền tảng công cuộc đổi mới một cách mạnh dạn và kiên quyết, với động lực của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, số hóa và trí tuệ nhân tạo, trong hội nhập toàn diện quốc tế. Đồng thời, kiến tạo thể chế chính trị phù hợp xứng đáng dẫn dắt công cuộc đổi mới một cách đúng đắn và sáng tạo… song hành với cải cách thể chế xã hội, thể chế an ninh quốc phòng và đối ngoại tương dung với tư cách là môi trường và động lực bảo đảm quốc gia ổn định và phát triển bền vững.

Đó là biện chứng của sự phát triển hiện nay.

Nói cách khác, đó là toàn bộ các "mắt xích" quan trọng nhất trong toàn bộ sợi dây chuyền sự nghiệp đổi mới gần 40 năm mà chúng ta phải đột phá, nếu muốn tạo nên "cú huých" một mặt công phá vào những "lô cốt" pháp lý đang trói buộc hữu hình (hệ chính sách lạc hậu, mô hình phát triển, hệ thống pháp luật cần sửa đổi…) và cả vô hình (tâm lý, tầm nhìn, đạo đức…) đáp ứng sự phát triển một cách tự nhiên và tất yếu đối với từng phương diện cần đổi mới; mặt khác, tạo khung khổ và động lực phát triển một cách chủ động, toàn diện và đồng bộ trên cơ sở giải phóng toàn bộ sức mạnh hiện hữu và tiềm ẩn của nội lực quốc gia, đồng thời thâu thái sức mạnh quốc tế, trên cơ sở pháp lý và phù hợp với thông lệ và pháp lý quốc tế, trên tất cả các phương diện đổi mới một cách tổng thể và hài hòa, trong tầm nhìn tới năm 2045, trước mắt tới năm 2025.

Kinh nghiệm lịch sử xác tín, tương lai không phải bao giờ cũng là đường kéo dài đơn thuần của quá khứ và hiện tại. Sự phát triển xưa nay cho thấy, không chỉ là con đường thẳng tắp mà còn bao hàm cả những đường gấp khúc, không chỉ là bước tiến lên tuần tự mà còn bao hàm cả những bước đứt đoạn, không chỉ có nhảy vọt mà còn cần cả những thời khắc ngưng đọng sách lược, thậm chí cả những bước giật lùi biện chứng, tạm thời… Nên việc đổi mới và kiến tạo thể chế, hơn hết bao giờ, rất cần và đòi hỏi tầm nhìn chiến lược, tính khoa học, sự tinh tế và sự dũng cảm!

Xét tổng thể, thế và lực mới của đất nước một phần quyết định sẽ được tạo ra bằng thể chế, thông qua hệ thể chế hợp thành cơ chế tổng thể vận hành nền chính trị, kinh tế, xã hội… toàn diện và thống nhất của đất nước. Do đó, hạt nhân trung tâm của sự đột phá cải cách thể chế phải nhằm kiểm soát quyền lực tổng thể và thống nhất từ chính trị, kinh tế tới văn hóa, xã hội trên cơ sở giải phóng tối đa các tiền năng và nguồn lực phát triển… một cách tự do, dân chủ và kỷ cương. 

Nói cách khác, phải bảo đảm đổi mới kiên định, sáng tạo nhằm giải phóng, tự giải phóng các năng lực và nguồn lực phát triển một cách độc lập và phù hợp, thông qua hệ thống quy định, chính sách và pháp luật thống nhất, đồng bộ và phù hợp. Vì vậy, mục đích của đột phá cải cách thể chế phải bảo vệ vô điều kiện và phát triển cao nhất lợi ích quốc gia dân tộc, trực tiếp là lợi ích tối cao của nhân dân, trong cuộc hội nhập toàn cầu.

Và, cần thiết phải khẳng định rằng, phương châm hành động trong việc đột phá kiến tạo và đổi mới thể chế, là chuyển mạnh việc lãnh đạo, quản trị và phát triển kinh tế, xã hội từ bằng hệ quy định, bằng hệ thống pháp luật sang của quy định, của pháp luật một cách công khai, minh bạch, liên thông, nghiêm minh và thống nhất (từ trong Đảng tới Nhà nước và toàn xã hội) mang tính pháp lý tối thượng, bảo đảm tương dung với đạo lý dân tộc, phù hợp với đạo lý và pháp lý quốc tế. 

Nghĩa là phải chuyển từ pháp trị và đức trị sang pháp quyền và tự do. Bất cứ sự chia cắt, đặc quyền, thậm chí cát cứ, khép kín dù ở mức độ nào của thể chế, sự "khoanh vùng", thực thi theo "đẳng cấp" nào, dù chỉ là tâm lý, ngược với đạo lý, trái với pháp luật quốc tế… trong việc kiến tạo thể chế, đều là đi ngược quy luật, nhất định dẫn tới đổ vỡ và thất bại không tránh khỏi.

Đó chính là sự đột phá của đột phá kiến tạo thể chế hiện nay và tương lai.

Liên quan tới công việc này, có thể nói, bao hàm bốn nhân tố rường cột cấu thành hệ thể chế đất nước và chi phối việc đổi mới, kiến tạo thể chế:

1 - Thể chế kinh tế giữ vai trò nền tảng;

2 - thể chế chính trị giữ vị thế trung tâm;

3 - Thể chế xã hội giữ vai trò động lực chủ yếu;

4 - Thể chế chính trị quốc tế giữ vai trò động lực quan trọng.

Trước yêu cầu phát triển mới của đất nước, không đột phá trong đột phá về cải cách thể chế tối thiểu như thế, trên tất cả các phương diện đổi mới, với 4 nhân tố rường cột trên, chắc chắn sẽ không có bất cứ sự phát triển nào như mong đợi hiện nay trên phương diện rất quan trọng này.

(Còn nữa)