Gia đình - nền tảng xây dựng xã hội hạnh phúc trong kỷ nguyên mới

PV: Thưa ông, trong bối cảnh chuyển đổi mạnh mẽ của xã hội hiện đại, ông đánh giá thế nào về vai trò của gia đình đối với sự phát triển bền vững của đất nước?

Ông Khuất Văn Quý: Gia đình là tế bào của xã hội, là nền tảng đầu tiên và quan trọng nhất trong quá trình hình thành, phát triển nhân cách con người. Trong bối cảnh xã hội hiện đại có những chuyển biến sâu sắc về kinh tế, văn hóa, công nghệ và lối sống, vai trò của gia đình càng trở nên quan trọng và mang tính chiến lược đối với sự phát triển bền vững của đất nước.

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến vai trò của gia đình. Theo Người, nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, gia đình tốt thì xã hội mới tốt, xã hội tốt thì gia đình càng tốt hơn, hạt nhân của xã hội là gia đình. Đây là một nhận định rất căn bản, thể hiện mối quan hệ hữu cơ giữa sự phát triển của gia đình và sự tiến bộ của xã hội.

Trước hết, gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên trong cuộc đời mỗi người. Gia đình chính là nơi truyền đạt các giá trị đạo đức, chuẩn mực văn hóa, phong tục, tập quán từ thế hệ này sang thế hệ khác. Thứ hai, gia đình là nơi tái sản xuất và phát triển nguồn nhân lực. Một gia đình hạnh phúc, ổn định sẽ tạo điều kiện thuận lợi để mỗi thành viên phát triển, đóng góp cho xã hội bằng cả trí tuệ và sức lao động của mình. Thứ ba, gia đình góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Trong mỗi gia đình, nếp nhà, đạo lý, tiếng mẹ đẻ, lễ nghĩa, truyền thống hiếu học, tinh thần yêu nước… được lưu giữ và lan tỏa - đó chính là "gốc rễ" để xây dựng một xã hội bền vững về văn hóa. Bên cạnh đó, gia đình còn góp phần củng cố an ninh, trật tự xã hội, giảm thiểu các tệ nạn xã hội, phòng chống bạo lực, tạo môi trường sống an toàn và hài hòa cho mọi công dân. Trong nhiều trường hợp, chính gia đình là "lá chắn" giúp con người vượt qua khủng hoảng tâm lý, bệnh tật hay biến cố cuộc sống.

Trong bối cảnh hiện nay, khi đất nước đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, việc xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh là một yếu tố then chốt để hướng tới phát triển bền vững - nơi con người vừa phát triển toàn diện, vừa sống hài hòa với môi trường và cộng đồng. Tổng Bí thư Tô Lâm mới đây đã chỉ đạo, phát huy vai trò gia đình chính là "chìa khóa" để dân tộc vươn mình mạnh mẽ, sánh vai với các quốc gia phát triển trên thế giới. Đây là định hướng cho thấy, phát triển gia đình không chỉ là nhiệm vụ của từng cá nhân, mà là một phần trong chiến lược phát triển quốc gia toàn diện.

PV: Xin ông cho biết, Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện định nghĩa "hạnh phúc" trong gia đình hiện đại theo những tiêu chí nào?

Ông Khuất Văn Quý: Với mục tiêu đánh giá mức độ hạnh phúc của gia đình, năm 2024, lãnh đạo Bộ đã giao cho Vụ Gia đình (nay là Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện) nghiên cứu xây dựng Bộ chỉ số Gia đình hạnh phúc. Vụ đã phối hợp với các đơn vị liên quan tiến hành khảo sát, nghiên cứu và đưa ra thuật ngữ về Bộ chỉ số Gia đình hạnh phúc là tập hợp các tiêu chí nhằm đo lường và đánh giá một cách tương đối mức độ hài lòng của các thành viên gia đình đối với các yếu tố nền tảng như: sự gắn kết trong quan hệ gia đình, điều kiện vật chất, tình trạng sức khỏe thể chất và tinh thần, môi trường sống và vị thế của gia đình với dòng họ, cộng đồng, xã hội.

Theo kết quả nghiên cứu, có nhiều tiêu chí để đánh giá, đo lường mức độ hạnh phúc của gia đình. Thời điểm hiện tại, Cục đã xác định một số tiêu chí cơ bản trong gia đình hiện đại như sau:

Sự gắn kết, bền chặt trong các mối quan hệ gia đình, thể hiện qua mức độ gắn bó tình cảm, sự thấu hiểu, tôn trọng, chia sẻ và hỗ trợ giữa các thành viên; các yếu tố về an toàn, bình đẳng, yêu thương, thủy chung, hiếu thảo và không có hành vi bạo lực gia đình.

Sự thịnh vượng về vật chất, bao gồm điều kiện vật chất, khả năng tạo lập và duy trì thu nhập ổn định, mức sống và khả năng đáp ứng các nhu cầu cơ bản của các thành viên; đồng thời đảm bảo năng lực tài chính để ứng phó với những rủi ro trong đời sống gia đình và xã hội.

Sức khỏe thể chất và tinh thần của các thành viên, khả năng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, mức độ hài lòng với chất lượng sống, sự cân bằng giữa công việc và đời sống gia đình.

Môi trường sống của gia đình, xét đến mức độ an toàn, sạch sẽ, thân thiện của môi trường tự nhiên và xã hội, tính tiện ích và chất lượng các dịch vụ công cộng tại nơi cư trú.

Vị thế của gia đình, được thể hiện qua uy tín, hình ảnh, mức độ đóng góp của gia đình đối với dòng họ, cộng đồng dân cư và xã hội, thông qua việc tham gia các hoạt động cộng đồng, gìn giữ và phát huy truyền thống văn hóa tốt đẹp của gia đình.

Bộ chỉ số Gia đình hạnh phúc sẽ được triển khai thí điểm, đánh giá và dự kiến sẽ được áp dụng trên toàn quốc vào năm 2030.

PV: Theo ông, những yếu tố cốt lõi nào cần được giữ gìn và phát huy để thích ứng với thời đại 4.0 và hội nhập quốc tế?

Ông Khuất Văn Quý: Trải qua nhiều thế hệ, gia đình Việt Nam đã được hình thành và phát triển với những chuẩn mực giá trị tốt đẹp, góp phần quan trọng vào việc xây dựng bản sắc văn hóa dân tộc. Gia đình không chỉ là nơi duy trì nòi giống mà còn là môi trường nền tảng trong việc hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người. Giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam là sự kết tinh giữa văn hóa gia đình và văn hóa dân tộc. Những giá trị này có vai trò chi phối nhận thức và hành vi của mỗi thành viên trong gia đình, đồng thời đặt nền móng cho sự phát triển bền vững của gia đình cả ở hiện tại và trong tương lai.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, mặt trái của cơ chế kinh tế thị trường, cũng như những ảnh hưởng tiêu cực từ quá trình hội nhập và tiếp thu đa dạng văn hóa… đang có nguy cơ xâm nhập vào từng gia đình, làm biến đổi các giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam. Trước những biến động và thách thức đó, yếu tố cốt lõi cần được giữ gìn và phát huy chính là lòng yêu nước, yêu quê hương; tình yêu thương, đùm bọc lẫn nhau; sự thủy chung, hiếu nghĩa, hiếu học; tinh thần cần cù, sáng tạo trong lao động; ý chí bất khuất, kiên cường vượt qua mọi khó khăn, thử thách.

Dưới góc nhìn của các nhà khoa học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, việc giữ gìn và phát huy các giá trị truyền thống này mang lại lợi ích thiết thực cho đời sống gia đình hiện đại. Nó giúp gia đình tránh rơi vào khủng hoảng trong bối cảnh các giá trị mới đang hình thành và chưa xác lập được vị trí rõ ràng trong đời sống xã hội.

PV: Nhân Ngày Gia đình Việt Nam, ông có thông điệp gì gửi đến các gia đình?

Ông Khuất Văn Quý: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã lựa chọn chủ đề của Ngày Gia đình Việt Nam năm nay là "Gia đình hạnh phúc - Quốc gia thịnh vượng", cùng với các thông điệp ý nghĩa như: Gia đình hạnh phúc là nền tảng của quốc gia hạnh phúc; Đầu tư cho công tác gia đình là đầu tư cho phát triển bền vững; Hệ giá trị gia đình là nền tảng xây dựng hệ giá trị quốc gia; Gia đình là nơi hình thành, nuôi dưỡng, trao truyền giá trị văn hóa của dân tộc; Xây dựng nhân cách con người Việt Nam bắt đầu từ giáo dục đạo đức, lối sống trong gia đình; Hạnh phúc sẽ tỏa sáng trong gia đình không có bạo lực…

Nhân dịp này, tôi xin chúc mọi gia đình sức khỏe, hạnh phúc, bình an! Thông điệp cá nhân tôi muốn gửi gắm nhân Ngày Gia đình Việt Nam là: Mỗi người, mỗi gia đình hãy luôn đồng lòng, chung tay xây dựng gia đình hạnh phúc, văn minh, để gia đình mãi là nơi hình thành, nuôi dưỡng, trao truyền các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc, góp phần thắp lên ngọn lửa và khát vọng phát triển, thịnh vượng của dân tộc trong kỷ nguyên mới.

PV: Trân trọng cám ơn ông!