Hà Nội gần 40 năm trước qua ống kính của nghệ sĩ người Pháp

Sáng 11/11, buổi ra mắt cuốn sách ảnh Hà Nội 1987 của nhiếp ảnh gia, họa sĩ người Pháp Jean-Charles Sarrazin đã diễn ra tại Hà Nội.

Tập sách gồm những bức ảnh ghi lại những khoảnh khắc đời thường của Hà Nội những năm đầu bước vào thời kỳ đổi mới, khi phố phường, con người và nhịp sống đều bắt đầu chuyển mình. Những hình ảnh ấy được tác giả lưu giữ trong chuyến du học đặc biệt cách đây 40 năm, và giờ đây trở thành một tư liệu quý về ký ức thị giác của thành phố.

Ký ức thị giác về một Hà Nội đang chuyển mình

Hà Nội 1987 được in bằng 3 ngôn ngữ Việt, Pháp, Anh với 2 lời giới thiệu của họa sĩ Trần Trọng Vũ và nhà văn Thuận. Hơn 200 bức ảnh, phần lớn là đen trắng, đều là những tư liệu nghệ thuật, lịch sử quý giá, khơi gợi cảm xúc cho người xem về một Hà Nội thời vừa bộn bề vừa chan chứa hy vọng. Nhìn lại, ta có thể cảm thấy chút hoài niệm, đồng thời ngạc nhiên vì sự đổi thay lớn của thành phố.

Nghệ sĩ Jean-Charles Sarrazin chia sẻ trong buổi ra mắt sách "Hà Nội 1987"

Jean-Charles Sarrazin tốt nghiệp ngành nhiếp ảnh và thiết kế đồ họa tại Paris. Năm 1986, ông có dịp gặp nhà thơ Cù Huy Cận, khi ấy là Bộ trưởng đặc cách Văn hóa nghệ thuật của Việt Nam, trong một buổi tiệc tại Paris. Khi Sarrazin nói rằng mình muốn du học, nhà thơ Huy Cận đã gợi ý: "Sao không sang Việt Nam?". Nhờ lời mời này và một học bổng của Bộ Ngoại giao Pháp, ông đã đến Hà Nội. Khi ấy, việc người nước ngoài sinh sống tại Việt Nam còn hiếm hoi, nhưng ông đã chọn đến đây để "trải nghiệm một chuyến phiêu lưu thú vị".

Ông theo học tại Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội, đồng thời tham gia lớp học tại Đại học Mỹ thuật Việt Nam. Chính khoảng thời gian này đã mang lại cho ông những trải nghiệm quý giá: "Tôi được thầy cô, bạn bè, sinh viên Việt Nam chào đón nồng nhiệt. Tôi cảm nhận được nhịp sống, văn hóa, và vẻ đẹp mộc mạc của người Hà Nội. Tất cả đã thôi thúc tôi chụp lại để lưu giữ những gì đang đổi thay".

Những chuyến "đi chơi" trong lòng Hà Nội cũ

Cuốn sách Hà Nội 1987 được chia làm 4 phần chính: Đi chơi xe điện, Đi chơi xích lô, Đi chơi xe đạp, Ngoại thành. Mỗi phần là một lát cắt sống động về nhịp sống, sinh hoạt và vẻ đẹp của Hà Nội thời bao cấp đang chuyển sang thời kỳ mở cửa.

Nghệ sĩ Jean-Charles Sarrazin kể: "Khi tôi lên một toa tàu điện, tôi nhận ra đó là một chất liệu sáng tác tuyệt vời. Chỉ ít lâu sau, tàu điện bị dỡ bỏ, tôi càng thấy mình đã kịp ghi lại một phần ký ức quý giá. Khi đi trên phố, tôi luôn ý thức rằng con người rồi sẽ già đi, cảnh vật thay đổi, xe đạp hay xích lô cũng dần mai một. Nhiếp ảnh giúp tôi lưu giữ những điều đó".

Những tấm hình đen trắng được nghệ sĩ Jean-Charles Sarrazin chụp trong những năm đầu bước vào thời kỳ đổi mới

Một trong những bức ảnh ấn tượng là cảnh người dân đạp xe trên cầu Long Biên – thời điểm cây cầu còn là biểu tượng của dòng chảy giao thông Hà Nội. "Lúc đó có làn đường riêng cho xe đạp, ở giữa là đường tàu hỏa. Tôi thấy sự chuyển động của người này nối tiếp người kia như những bước nhảy liền mạch, đó là nhịp sống của Hà Nội", Jean kể lại.

Từ ký ức cá nhân đến thực thể nghệ thuật

Nhà nghiên cứu, nhà văn Nguyễn Trương Quý nhận xét: "Hà Nội 1987 tạo nên một thực thể hình khối kể lại câu chuyện về thành phố. Trước đây, khi tiếp nhận hình ảnh Hà Nội, ta chỉ nhìn thấy tấm ảnh; còn ở đây, qua ống kính Jean-Charles Sarrazin, ta cảm nhận được câu chuyện của người nghệ sĩ. Cách anh quan sát, kết nối và thực hành nghệ thuật biến những khuôn hình thành nhịp điệu của đời sống".

Chính tinh thần đó khiến Jean trở thành "người kể chuyện bằng ánh sáng". Ông không chỉ chụp ảnh mà còn sống trong không gian ấy: Đi lại, trò chuyện, quan sát, và hòa mình vào nhịp sống thường nhật của người Hà Nội những năm cuối thập kỷ 80.

Chia sẻ tại buổi ra mắt sách, tác giả xúc động: "Trước đây, khi tôi triển lãm những bức ảnh này ở 22 Hàng Buồm, tôi rất vui khi được nhìn lại và thấy cách mọi người đánh giá Hà Nội cũ. Có những người trong ảnh này đã thành ông bà, giờ con cháu họ nhìn lại hình ảnh ấy, điều đó làm tôi hạnh phúc".

Một số tác phẩm trong Hà Nội 1987 cũng sẽ được trưng bày trong khuôn khổ Photo Hanoi '25 – biennale nhiếp ảnh quốc tế do Viện Pháp tại Việt Nam tổ chức.