Người dân tại huyện đảo Phú Quốc vẫn truyền tai nhau rằng, Rồng sau một lần bay “lạc” vào vùng biển gần đảo Phú Quốc đã gặp tiểu Kỳ lân vốn sống trên đảo, cả 2 đã ở cùng nhau suốt 7 ngày, 7 đêm, sau đó Rồng bay về trời. Kỳ lân ở lại đảo rồi mang thai sinh ra giống chó rừng, được xem là tiền thân của chó xoáy Phú Quốc ngày nay.
Đó là lối lý giải có phần huyễn hoặc nhưng còn một lý giải khác có vẻ khoa học hơn khi cho rằng, các thương thuyền Bồ Đào Nha và Hà Lan chở nô lệ đem bán ở châu Á đi ngang đảo. Cư dân đảo Phú Quốc đã cung cấp lương thực, nước ngọt và được các thủy thủ trao đổi hoặc tặng những con chó có xoáy trên lưng.
Một giả thuyết khác được cho là có cơ sở thực tế hơn khi lý giải tổ tiên loài chó xoáy Phú Quốc ngày nay vốn là chó rừng trên đảo. Cư dân bắt về thuần dưỡng thành giống chó nhà bây giờ. Nhưng khi hỏi giống chó rừng trên đảo Phú Quốc từ đâu mà có thì không ai giải thích rõ ràng được. Chỉ có một điều chắc chắn là vì xa đất liền nên dòng chó xoáy Phú Quốc tồn tại như một “bộ lạc” sống cách ly và giữ được nguồn gen tốt, ít bị lai giống.
Chùm lông xoáy ngược của chó Phú Quốc là đặc điểm chỉ xuất hiện ở 3 loài chó trên thế giới.
Dải lông đặc biệt mọc ngược chiều so với phần lông trên mình chó Phú Quốc được kéo dài từ vai đến hông và đối xứng qua xương sống với nhiều hình dạng: hình kim, hình mũi tên, yên ngựa, hình cây đàn hoặc chiếc lá… Mặc dù chỉ có khoảng 40% số chó con sinh ra trong một lứa có mang xoáy lông trên lưng, một số khác có xoáy ở sau mông hoặc trên cổ nhưng các xoáy và dải lông mọc ngược này vẫn được coi là đặc điểm đặc trưng nhất của loài chó Phú Quốc. Nhắc đến chó Phú Quốc, ai cũng tấm tắc khen ngợi. Vì vậy, tên gọi “sói lửa miền Tây” hay “khuyển vương” được gán cho loài chó tinh khôn này.
Không chỉ quý hiếm vì các xoáy và dải lông mọc ngược trên lưng, chó Phú Quốc được mệnh danh là khuyển vương bởi rất nhiều tập tính nổi trội. Là “cộng sự” tuyệt vời trong những chuyến săn bắt từ hàng trăm năm nay tại Đảo Ngọc, các đặc tính ưu việt trong kỹ năng săn mồi khiến chó Phú Quốc luôn được bất cứ người thợ săn nào cũng rất ưa thích tin dùng. Chúng chạy rất nhanh và có thể đổi hướng chạy một cách đột ngột, bởi vậy những con mồi giỏi lủi như chuột hay thỏ cũng khó lòng thoát khỏi, đồng thời, chúng còn có thể tự săn chuột, khỉ, lợn rừng rồi tha về cho chủ, hay săn cả những con thú có kích cỡ lớn như: hươu, nai…
Còn giữ nhiều bản tính hoang dã, loài chó này tự đào hang để đẻ và nuôi con trong đó. Hàng ngày, chó mẹ mang thức ăn về nuôi con và nằm chặn ở cửa hang để che gió khi trời lạnh. Tới khi đàn con cứng cáp, chó mẹ mới dẫn đàn về nhà chủ. Chó Phú Quốc còn có biệt tài bơi dưới nước rất giỏi và bắt cá dưới biển làm thức ăn. Chúng có bộ lông mượt và ngắn (chỉ khoảng 1 – 2 cm), khi bị ướt chỉ cần lắc mình vài lượt bộ lông sẽ khô nhanh trở lại. Ngoài ra, loài chó này còn có một đặc điểm vượt trội nữa là rất giỏi leo trèo như loài mèo, không sợ độ cao, có thể leo qua tường, trèo hàng rào hay thản nhiên đi dạo trên mái nhà.
Trên Đảo Ngọc, người dân vẫn còn lưu truyền những câu chuyện về chó Phú Quốc chiến đấu với rắn độc để cứu chủ hay tấn công rắn hổ mây rừng – đối với những người thợ săn, đây là nỗi khiếp sợ ám ảnh.
Bà con kể rằng, có một con chó đã liều chết tấn công rắn, mở đường cho chủ chạy. Ba ngày sau, con chó lần tìm về nhà gục chết dưới chân chủ. Chó Phú Quốc còn bơi rất giỏi, từng cứu nhiều người chết đuối bằng cách cắn cổ áo nạn nhân lôi vào bờ.
Một người ở Cần Thơ kể về bản năng “thủ lĩnh” của giống chó này: Nhà người chủ này có bầy chó 7 con, trong đó có con chó xoáy Phú Quốc. Khi ra đường, lúc nào con chó Phú Quốc cũng luôn giữ vai trò “chỉ huy”. Có lần, một con trong bầy đi quá xa, chủ chỉ tay về hướng đó ra hiệu, lập tức chó xoáy chạy nhanh đến con chó “mê chơi”, cắn vào cổ nó lôi về cho chủ.
Trên đảo Phú Quốc còn truyền miệng câu chuyện về trận chiến giữa rắn hổ mây rừng Phú Quốc với 6 con chó xoáy tại suối Tranh: Hôm đó, rắn dữ xuống uống nước ở suối bị bầy chó phát hiện. Hai bên hỗn chiến kịch liệt. Bầy chó bao vây con rắn, cắn tới tấp. Cuối cùng, rắn hổ mây bại trận với những dấu cắn làm gãy lưng. Tuy nhiên, hai con chó Phú Quốc trong bầy cũng phải bỏ mạng vì nọc độc của rắn dữ.
Khi một chú chó bị chết trong cuộc chiến, nó sẽ được người chủ chôn cất cẩn thận như chôn một người bạn của mình, bởi đây không chỉ là người cộng sự tài ba mà còn là “ân nhân” cứu mạng. Cũng có người từ đó gác súng và giã từ nghiệp săn bắn.
Nó là người bạn trung thành, không thể thiếu của mỗi gia đình người dân Phú Quốc.Sở hữu nhiều biệt tài hiếm có, chó Phú Quốc trở thành một trong những loài chó tinh khôn và nhanh nhẹn nhất trong những giống chó săn trên thế giới. Nhiều câu chuyện về loài chó quý hiếm này được kể lại từ thế hệ này sang thế hệ khác khiến chó Phú Quốc trở thành “huyền thoại” của Đảo Ngọc.
Năm xưa, Vua Gia Long trong những năm tháng phục quốc đã được bốn con chó Phú Quốc cứu nguy hai lần, giúp ông thoát khỏi sự truy đuổi của quân Tây Sơn. Sau khi lên ngôi, Vua Gia Long khi bình công phong thưởng cho tướng sĩ, đã sắc phong cho 4 con chó Phú Quốc danh hiệu: “Cứu khốn phò nguy Tá quốc huân thần Thần khuyển đại tướng quân”. Đến khi 4 con chó qua đời, ông cho an táng và lập miếu thờ trọng thể. Quân đội nhà Nguyễn cũng dùng chó Phú Quốc làm quân khuyển như một nguồn lực quân sự quý giá.