Khó khăn trong bố trí tái định cư vùng nguy cơ lũ, sạt lở ở Thanh Hóa

Thôn Lửa, xã Yên Nhân (Thanh Hóa) trải dài trên một diện tích rộng lớn, bám dọc Quốc lộ 47. Trên địa bàn thôn hiện có 50 hộ dân mà nếu xét về lý, đây là những hộ hiện thuộc diện đang cư trú bất hợp pháp. Sở dĩ có cái sự lạ lùng như vậy là bởi 2 thập kỷ trước, những hộ dân này đã nhường đất cho Nhà nước để thực hiện Dự án hồ thủy lợi, thủy điện Cửa Đạt. 

Tuy vậy, sau một thời gian di dời, do không thể bám trụ được tại vùng đất mới, họ đã trở về chốn cũ để cư trú bất hợp pháp, chấp nhận cuộc sống tạm bợ, bám sông Khao để mưu sinh chờ ngày đổi phận. Mang cái tiếng cư trú bất hợp pháp nên những hộ dân tại đây không chỉ đối mặt với nguy cơ bị sạt lở, ngập lụt, mà việc không có điện, thiếu đất sản xuất khiến cho cuộc sống của người dân gặp rất nhiều khó khăn.

Trước những bất cập hiện hữu, chính quyền huyện Thường Xuân trước đây đã lên phương án quy hoạch diện tích đất tại khu Băng Lương, xã Yên Nhân (có vị trí nằm ở taluy dương đối diện với khu dân cư thôn Lửa ở hiện tại) để xây dựng khu tái định cư tập trung và cơ sở hạ tầng thiết yếu, như điện, nước, đường giao thông, nhà văn hóa, trường học… cho các hộ dân. Thế nhưng, phương án trên còn phải chờ cấp tỉnh quy hoạch do có liên liên quan đến diện tích đất rừng phòng hộ và 50 hộ dân trên đến này vẫn chưa thể tái định cư.

Mới đây, ông Mai Xuân Liêm, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa, đã chủ trì hội nghị sơ kết Đề án sắp xếp, ổn định dân cư khu vực nguy cơ cao xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất tại các huyện miền núi của tỉnh giai đoạn 2021 - 2025.

Mục tiêu của đề án phấn đấu đến năm 2025 sẽ bố trí sắp xếp, ổn định cho 2.225 hộ dân tại khu vực có nguy cơ rất cao và nguy cơ cao xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất trên địa bàn 41 xã khu vực miền núi, theo 3 hình thức: tái định cư xen ghép cho 599 hộ, tái định cư liền kề cho 300 hộ/17 dự án và tái định cư tập trung cho 1.326 hộ/31 dự án. Kết quả, đến nay việc tái định cư xen ghép đã thực hiện di chuyển được 233/599 hộ dân, đạt tỷ lệ 38,9%.

Tái định cư liền kề đã thực hiện được 17 khu/300 hộ, trong đó có 4 khu/79 hộ đã hoàn thành đầu tư cơ sở hạ tầng, đã giao đất cho 26 hộ dân xây nhà và và đang tiếp tục thực hiện các trình tự, thủ tục giao đất cho 53 hộ còn lại xây nhà tại nơi ở mới. Có 5 khu/119 hộ đã được quyết định chủ trương đầu tư.

Hiện nay, các địa phương, chủ đầu tư đang thực hiện giai đoạn chuẩn bị đầu tư (lập quy hoạch chi tiết xây dựng tỷ lệ 1/500, khảo sát, lập báo cáo kinh tế kỹ thuật, tổ chức lựa chọn nhà thầu...). Có 8 khu/102 hộ chưa được cấp có thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư.

Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh đang tiếp tục phối hợp, đôn đốc UBND các xã liên quan rà soát và cung cấp hồ sơ, thông tin của các dự án đảm bảo điều kiện lập báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư để tổng hợp, trình thẩm định theo quy định.

Tái định cư tập trung: 31 khu/1.326 hộ; có 4 khu/151 hộ đã hoàn thành đầu tư cơ sở hạ tầng và giao đất cho các hộ dân xây nhà tại nơi ở mới. Còn 15 khu/680 hộ khác đã được quyết định chủ trương đầu tư. Hiện các địa phương, chủ đầu tư đang thực hiện giai đoạn chuẩn bị đầu tư (lập quy hoạch chi tiết xây dựng tỷ lệ 1/500, khảo sát, lập báo cáo kinh tế kỹ thuật, tổ chức lựa chọn nhà đầu tư).

12 khu/495 hộ chưa được cấp có thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư. Hiện nay, Sở Nông nghiệp và Môi trường đang tiếp tục phối hợp, đôn đốc UBND các xã liên quan rà soát và cung cấp hồ sơ, thông tin của các dự án đảm bảo điều kiện lập báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư để tổng hợp, trình thẩm định theo quy định.

Cũng theo báo cáo, khó khăn trong việc thực hiện tái định cư xen ghép là đa số các hộ dân vùng ảnh hưởng thiên tai là các hộ nghèo, cận nghèo nên việc tự tìm kiếm quỹ đất để thực hiện di chuyển còn khó khăn, đến nay việc bố trí tái định cư xen ghép trên địa bàn các xã đạt tỷ lệ thấp (38,9%). UBND các xã chưa có phương án bố trí quỹ đất cho các hộ thực hiện tái định cư xen ghép.

Khó khăn trong việc thực hiện các dự án tái định cư liền kề, tập trung là địa hình các xã khu vực miền núi bị chia cắt mạnh, có độ dốc lớn; quỹ đất ở hạn chế; nhiều vị trí dự kiến bố trí tái định cư cho các hộ dân cách xa trung tâm xã; cơ sở hạ tầng chưa được xây dựng đồng bộ, giao thông đi lại khó khăn, địa hình phức tạp, độ dốc cao, khối lượng đá rất lớn dẫn đến chi phí san nền, chi phí vận chuyển vật liệu, đầu tư cơ sở hạ tầng khu tái định cư lớn; trong điều kiện chi phí xây dựng liên tục tăng cao; kinh phí hỗ trợ từ ngân sách tỉnh chưa đủ để đầu tư xây dựng đầy đủ các hạng mục hạ tầng kỹ thuật của khu tái định cư dẫn đến vượt tổng mức đầu tư của dự án.

Một số dự án mới phát sinh sau bão số 3, số 4 năm 2024 chưa phù hợp với quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch xây dựng chung xã đã được phê duyệt, do đó chưa đảm bảo điều kiện để trình quyết định chủ trương đầu tư theo quy định.

Ngoài ra, chế độ thông tin báo cáo, phối hợp lập báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư của một số địa phương chưa kịp thời và chưa thực hiện đầy đủ theo yêu cầu của Sở Nông nghiệp và Môi trường dẫn đến không đảm bảo nội dung, thông tin để lập báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư.

Sau khi nghe báo cáo và ý kiến các ngành, các địa phương; Phó Chủ tịch UBND tỉnh Mai Xuân Liêm giao các xã chủ động tập trung thực hiện dự án sau khi chính quyền địa phương 2 cấp đã đi vào hoạt động. Tiếp tục tuyên truyền vận động các hộ dân khẩn trương tìm kiếm quỹ đất để xây nhà tại nơi ở mới; trường hợp các hộ dân không bố trí được quỹ đất, UBND các xã có trách nhiệm rà soát, xây dựng phương án bố trí quỹ đất để sắp xếp ổn định cho các hộ dân.

UBND các xã phối hợp với Ban Quản lý dự án khu vực và các đơn vị có liên quan rà soát, đánh giá cụ thể từng dự án đối với các điều kiện về quy hoạch, đất đai, kinh phí đảm bảo có khả năng triến khai thực hiện trong năm 2025, lập báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư gửi về Sở Nông nghiệp và Môi trường để tổng hợp, trình thẩm định theo quy định.

Trường hợp các dự án chưa đảm bảo các điều kiện để lập báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư và triển khai thực hiện trong năm 2025, giao UBND các xã phối hợp với Ban Quản lý dự án khu vực tổng hợp, đề xuất để cập nhật vào Đề án giai đoạn 2026-2030. Sở Xây dựng chủ trì phối hợp với các đơn vị liên quan rà soát, đánh giá cụ thể từng dự án vượt tổng mức đầu tư, tham mưu cho UBND tỉnh giải pháp thực hiện.