Không thể "khoán trắng" việc lồng ghép giới cho Dự án 8

Tại Hội thảo tham vấn, góp ý hoàn thiện đề xuất nội dung, giải pháp thực hiện Dự án 8 với một số nội dung lồng ghép giới trong Chương trình Mục tiêu quốc gia (MTQG) phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS&MN), giai đoạn II: 2026 - 2030, các đại biểu đã tập trung thảo luận làm rõ thêm các nội dung đề xuất Dự án 8 giai đoạn 2026-2030 và gợi mở thêm những vấn đề mới cần quan tâm thực hiện; khuyến nghị các nội dung, giải pháp cụ thể lồng ghép giới vào các dự án/nội dung của Chương trình giai đoạn 2026 - 2030. 

Không thể "khoán trắng" việc lồng ghép giới cho Dự án 8 như trong giai đoạn 1

Theo Tiến sĩ Phạm Thái Hưng, Chuyên gia độc lập, các Chương trình MTQG giai đoạn 2016 - 2020 chưa có mục tiêu về bình đẳng giới. Chính vì vậy, Chương trình MTQG về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS&MN là một “bước tiến lớn” về lồng ghép giới khi bình đẳng giới được đưa vào là một phần trong mục tiêu tổng quát của Chương trình. Bước tiến đó còn thể hiện ở việc có phân bổ kinh phí riêng cho hoạt động về bình đẳng giới và phân công trách nhiệm cho Hội LHPN Việt Nam là cơ quan chủ trì thực hiện Dự án.

Tuy nhiên, “bước tiến lớn” về bình đẳng giới nói trên thông qua đưa mục tiêu bình đẳng giới vào mục tiêu tổng quát và phân bổ vốn cho thực hiện Dự án 8 là chưa đủ. Dự án 8 không thể bao quát hết các vấn đề về giới trong vùng đồng bào DTTS&MN. Do đó, để mục tiêu bình đẳng giới - là một phần trong mục tiêu tổng quát của Chương trình - được “hiện thực hóa” thì cần có lồng ghép vấn đề bình đẳng giới trong các dự án, tiểu dự án khác của Chương trình MTQG về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS&MN.

Về cơ bản, trọng tâm của giai đoạn 2 vẫn phải đảm bảo các mục tiêu và khung các dự án thành phần đã được phê duyệt trong Nghị quyết 88/2019 của Quốc hội. Đồng thời, nội dung của Chương trình trong giai đoạn 2 phải đảm bảo giải quyết những thách thức cơ bản nhất, gồm các vấn đề về cơ sở hạ tầng, phát triển sản xuất, phát triển nguồn nhân lực, giải quyết khó khăn của các nhóm dân tộc rất ít người, và một số nội dung có tính cấp thiết khác.

Về cách tiếp cận thực hiện bình đẳng giới trong giai đoạn 2026 - 2030, TS Phạm Thái Hưng cho rằng việc lồng ghép giới không thể thực hiện hiệu quả nếu chỉ dừng lại ở các khẩu hiệu mà thiếu đi các hướng dẫn kỹ thuật cụ thể, có tính áp dụng trong từng lĩnh vực chuyên môn. Do đó, chuyên gia này cho rằng ưu tiên trong giai đoạn 2026 - 2030 là xây dựng hướng dẫn kỹ thuật về lồng ghép giới cho từng nhóm dự án thành phần của chương trình, từ phát triển sản xuất, hạ tầng, đào tạo nghề, y tế đến thông tin và truyền thông.

Các hướng dẫn này cần chỉ rõ: Những rào cản giới điển hình trong lĩnh vực đó là gì, cần can thiệp ở điểm nào trong chuỗi triển khai và các giải pháp phù hợp với phụ nữ DTTS trong bối cảnh cụ thể. Hướng dẫn cũng cần đề xuất các chỉ tiêu giới có thể đo lường được, gợi ý công cụ giám sát phù hợp, thực hành tốt để làm căn cứ vận dụng. Chỉ khi có các tài liệu kỹ thuật này, các ngành và địa phương mới có thể chủ động thực hiện lồng ghép giới thay vì trông chờ chỉ đạo hoặc chuyển trách nhiệm cho Hội LHPN.

Bên cạnh đó, việc lồng ghép giới vào tất cả các dự án và tiểu dự án thành phần được coi là điểm mấu chốt, thay vì tiếp tục "khoán trắng" cho Dự án 8 như trong giai đoạn 1. Điều này đòi hỏi các bộ, ngành chủ trì xây dựng và thực hiện từng hợp phần phải chủ động tích hợp yếu tố giới ngay từ khâu thiết kế, đồng thời ban hành hướng dẫn kỹ thuật cụ thể về lồng ghép giới, phù hợp với đặc thù lĩnh vực của mình.

Tuy nhiên, cốt lõi vẫn nằm ở việc liệu các vấn đề giới có được lồng ghép trong thiết kế các hoạt động tương ứng mà các chỉ số này nhằm đo lường hay không. Do vấn đề bình đẳng giới chưa được lồng ghép vào văn bản hướng dẫn của các bộ ngành nên quy định các chỉ số giám sát “đáp ứng giới” ở đây, theo ý kiến của một số cán bộ địa phương, là “quy định ở ngọn, chưa quy định ở gốc”.

Nâng cao quyền năng kinh tế cho phụ nữ DTTS là giải pháp cốt lõi giúp chị em nâng cao vị thế trong cuộc sống

Theo TS Phạm Thái Hưng, trên cơ sở đánh giá kết quả thực hiện bình đẳng giới trong Chương trình MTQG về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS&MN giai đoạn 1, 2021-2025 và những vướng mắc trong triển khai thực hiện, nội dung thực hiện bình đẳng giới và giải quyết các vấn đề cấp thiết với phụ nữ và trẻ em trong Chương trình MTQG về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS&MN giai đoạn 2026-2030 nên tập trung vào 5 nhóm vấn đề chính, gồm: 

(1) Truyền thông tích cực để thay đổi hành vi về bình đẳng giới và hỗ trợ giải quyết các vấn đề cấp thiết với phụ nữ và trẻ em; 

(2) Nâng cao năng lực thực hiện lồng ghép giới; 

(3) Thúc đẩy nâng cao vị thế/quyền năng kinh tế cho phụ nữ; 

(4) Giải quyết các vấn đề cấp thiết đối với phụ nữ và trẻ em; 

(5) Thúc đẩy lồng ghép giới trong các chương trình, chính sách phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS&MN, giám sát thực hiện bình đẳng giới.

Đặc biệt, Hội LHPN Việt Nam nên thúc đẩy các mô hình sinh kế do phụ nữ làm chủ, ưu tiên tổ hợp tác, hợp tác xã có phụ nữ đồng quản lý và hỗ trợ tiếp cận tài chính vi mô. Ngoài ra cần phát triển năng lực tài chính và kỹ năng số cho phụ nữ để thích ứng với bối cảnh chuyển đổi số nông thôn. Những can thiệp này không nên tách rời mà cần được lồng ghép trong các tiểu dự án sản xuất, tạo việc làm và phát triển nguồn nhân lực. Khi phụ nữ có thu nhập và vị thế kinh tế, họ sẽ có tiếng nói hơn trong cộng đồng và gia đình.

Ngoài ra, chúng ta cần đổi mới hoạt động truyền thông theo hướng thực chất và hành vi. Một trong những đổi mới quan trọng cần có trong giai đoạn tới là truyền thông không chỉ dừng lại ở việc "nâng cao nhận thức", mà phải trở thành công cụ thúc đẩy thay đổi hành vi cụ thể trong cộng đồng. 

Để làm được điều này, Dự án 8 cần hỗ trợ thực sự, cả về kỹ thuật và tài chính cho các nhóm truyền thông cộng đồng, giúp họ có đủ năng lực và nguồn lực để triển khai các hoạt động phù hợp với ngữ cảnh địa phương. Thay vì các buổi tuyên truyền đơn lẻ, cần tạo điều kiện để các nhóm xây dựng kế hoạch truyền thông định kỳ, được tập huấn kỹ năng và có nguồn ngân sách rõ ràng để triển khai.