"Báo cáo kiểm toán hoạt động đầu tư xây dựng, mua nhà, đất phục vụ tái định cư và công tác quản lý, bố trí quỹ nhà, đất tái định cư giai đoạn 2016 - 2020 của TPHCM" đã chỉ rõ nhiều hạn chế, bất cập trong công tác đầu tư, xây dựng nhà tái định cư, gây lãng phí lớn.
Cụ thể, đối với Khu đô thị mới Thủ Thiêm (quận 2), đã tồn tại nhiều bất cập, hạn chế dẫn đến việc đầu tư và mua quỹ nhà, tái định cư những năm qua cao hơn so với thực tế bố trí và tồn đọng quỹ nhà tương đối nhiều: Đầu tư xây dựng 12.500 căn hộ phục vụ tái định cư chưa phù hợp nhu cầu thực tế. Đến cuối năm 2016, TPHCM mới chỉ thực hiện mua lại 6.714 căn hộ đã hoàn thành đưa vào bố trí tái định cư trên tổng số 12.500 căn hộ. Nhưng tính đến ngày 31/8/2017, chỉ mới bố trí tái định cư được 1.759 căn hộ.
Đối với 3.790 căn hộ hoàn thành nhưng không còn nhu cầu sử dụng, thành phố đã xin ý kiến Thủ tướng Chính phủ chuyển từ phục vụ tái định cư sang nhà ở thương mại và đã được chấp thuận.
Số liệu của Sở Xây dựng TPHCM cho thấy, tổng số quỹ nhà, đất đã hoàn thành phục vụ cho công tác tái định cư, tính đến 31/3/2017 là 39.991 căn nhà, nền đất (25.506 căn nhà và 14.485 nền đất). Trong đó, các quận, huyện đã bố trí tái định cư được 26.625 căn nhà, nền đất; chưa bố trí được 14.366 căn nhà, nền đất. Như vậy, số lượng quỹ nhà, đất còn tồn đọng tương đương 56,06% số lượng đã bố trí tái định cư từ năm 2004 đến nay.
Mặc dù quỹ nhà, đất để bố trí tái định cư là khá nhiều, thậm chí ở một số nơi còn “khủng hoảng thừa”, nhưng tại một số quận, huyện vẫn còn thiếu cục bộ, gây khó khăn khi bố trí tái định cư. Nơi có dự án thì các khu vực lân cận không đảm bảo số lượng quỹ nhà, đất để bố trí; còn nơi bố trí tái định cư lại xa với nơi ở bị ảnh hưởng của dự án, nên người dân gặp khó khăn trong lựa chọn vị trí phù hợp để đảm bảo ổn định đời sống; nhiều hộ dân không đồng ý tái định cư…
Theo báo cáo kiểm toán, một số dự án đầu tư xây dựng, mua căn hộ hoàn chỉnh có thời gian đầu tư xây dựng kéo dài, việc bố trí tái định cư chậm (một số dự án không bố trí được), chi phí vận hành cao, hiệu quả thấp gây lãng phí nguồn vốn đầu tư từ ngân sách. Mà rõ nhất là ở khu tái định cư Vĩnh Lộc B (huyện Bình Chánh), vì dự án chậm tiến độ, làm tăng phát sinh tối thiểu 519 tỉ đồng, bằng 195,7% tổng mức đầu tư ban đầu.
Tính đến cuối năm 2017 (tức hơn 7 năm sau khi hoàn thành), dự án mới chỉ bố trí được 479/1.939 căn hộ, đạt tỉ lệ 24,7%. Ngoài việc xây dựng quá nhiều căn hộ thì nguyên nhân bố trí tái định cư không đạt là do người dân không chấp nhận phương án chính quyền đưa ra vì vị trí tái định cư không phù hợp với công việc của người tái định cư, hạ tầng kết nối chưa hoàn chỉnh, thậm chí phát sinh khiếu kiện kéo dài…
Hệ lụy của việc này là nhiều căn hộ được xây dựng bị xuống cấp, hư hỏng, làm phát sinh chi phí sửa chữa, bảo trì. Bên cạnh đó, các hạng mục siêu thị, bệnh viện, trường học (dù đã hoàn thành) không hoạt động được, gây lãng phí ngân sách; các công trình xuống cấp nhanh trong khi ngân sách vẫn phải chi cho việc quản lý, vận hành.
Đối với 3 dự án xây dựng chung cư thuộc khu tái định cư 38,4 ha (phường Bình Khánh, quận 2), đến thời điểm kiểm toán, mới chỉ có dự án 1.080 căn được bàn giao cho Ban Quản lý đầu tư xây dựng KĐTM Thủ Thiêm và Công ty TNHH MTV Dịch vụ công ích quận 2 (đơn vị vận hành) để đưa vào sử dụng. Hai dự án còn lại (2.220 căn hộ và 1.570 căn hộ) đã trải qua thời gian từ 17 - 19 tháng kể từ khi chủ đầu tư hoàn thiện, vẫn chưa được đưa vào sử dụng.
Về tình trạng “khủng hoảng thừa” nhà ở tái định cư, ông Võ Phi Hùng, Phó Giám đốc Sở Xây dựng TPHCM, cho biết, thực hiện chỉnh trang đô thị, sắp tới thành phố phải lo di dời và tái định cư cho 20.000 hộ trên kênh rạch. Sẽ có 57.000 hộ ảnh hưởng bởi chương trình này. Theo các quận, huyện, tổng số gia đình và cá nhân đủ điều kiện bồi thường và đủ khả năng tự lo chỗ ở mới là 42.000 trường hợp, 15.000 còn lại vẫn cần nhà nước hỗ trợ.
Vừa qua, vì nhiều nguyên nhân mà chưa bố trí hết số quỹ nhà tái định cư, UBND TPHCM có chỉ đạo quỹ nhà ở quận 2 sẽ bán đấu giá 3.500 căn và 1.800 căn khi xây xong cũng sẽ bán luôn cho chủ đầu tư để kinh doanh.