Xã hội hóa và biến tướng lạm thu
Khi ngân sách nhà nước hạn chế thì việc huy động các nguồn lực xã hội một cách tự nguyện để đầu tư nâng cao đảm bảo chất lượng giáo dục là chính đáng. Tuy nhiên, nhiều nơi chưa hiểu đúng và làm đúng pháp luật về xã hội hóa trong giáo dục dẫn tới cách thức triển khai không phù hợp.
Đây là lý do dẫn tới tình trạng một số nơi, một số địa phương, đặc biệt là người đứng đầu các cơ sở giáo dục đã thực hiện chưa đúng quy định, để xảy ra tình trạng lợi dụng hội cha mẹ phụ huynh học sinh, tình trạng áp đặt cào bằng để thu tiền như ở Hải Phòng, Thanh Hóa hay mới đây nhất là trường tiểu học Sơn Đồng (Hoài Đức, Hà Nội).
Điều này được ông Hoàng Văn Cường, Đại biểu Quốc hội khóa XIV, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH kinh tế Quốc dân nhấn mạnh, cần phân biệt rạch ròi giữa việc xã hội hóa giáo dục và hành vi lạm thu thông qua ban đại diện cha mẹ học sinh, tránh hiểu lầm đáng tiếc và mất niềm tin không đáng có về việc làm cần thiết trong bối cảnh hiện nay.
Theo ông Cường, tất cả những người làm trong lĩnh vực giáo dục không ai muốn phải trực tiếp đi thu tiền, huy động đóng góp tiền của cha mẹ học sinh. Tuy nhiên do đầu tư ngân sách hạn hẹp nên chúng ta có chủ trương xã hội hóa trong việc huy động các nguồn lực xã hội cho đầu tư.
Vấn đề ở chỗ, ranh giới xã hội hóa cho đầu tư và lạm thu rất mỏng manh nên nếu không cẩn thận, chúng ta có thể bị lạm dụng hoặc làm 1 việc xã hội hóa nhưng lại thành lạm thu khiến xã hội lên án.
Ông Cường phân tích, việc thu sai ở đây có thể xảy ra 3 trường hợp: Một là đúng nghĩa lạm thu, tức là thu những khoản thu không được phép thu, không có trong quy định dù có thể mục đích là tốt. Ví dụ khi một lớp học không có điều hòa, nhà trường đứng ra cùng phụ huynh phân bổ cho mỗi học sinh phải đóng 1 khoản tiền nhất định để lắp điều hòa, thì đó là thu sai. Nếu thu sai như thế, xử lý hành chính, người đứng đầu phải chịu trách nhiệm hành chính với vi phạm quy định của ngành, đồng thời phải trả lại tiền cho phụ huynh học sinh.
“Trường hợp khác thu có thể đúng theo quy định nhưng việc sử dụng đồng tiền thu ấy là không đúng theo quy định về mặt công khai minh bạch thì đó là sai phạm về mặt tài chính, phải xử lý về mặt tài chính. Nếu trầm trọng hơn là dùng tiền đó vào mục đích tư lợi cá nhân thì phải xử lý nặng hơn”.
Tấm lá chắn mang tên “Hội phụ huynh”
Liên quan đến các khoản thu mang tên xã hội hóa, có nhiều băn khoăn về quỹ đen, lạm thu, có ý kiến đề xuất là cần hỉnh lý và ban hành lại điều lệ ban đại diện cha mẹ học sinh bị lợi dụng làm lá chắn, bình phong để thu thêm những khoản ngoài quy định.
Thừa nhận có thực trạng này, ông Cường cho rằng, cần có phương án để tránh tình trạng hội cha mẹ học sinh trở thành vỏ bọc, tiếp tay cho nhà trường làm sai.
Theo đó, Thông tư 16 đã nói rõ hội cha mẹ phải tham gia giám sát nhà trường trong việc huy động xã hội hóa, trong dự thảo Luật giáo dục cũng nói về hội cha mẹ học sinh phải giám sát chứ không phải tiếp tay cho nhà trường làm việc sai.
“Quy định việc sử dụng tiền được đóng góp xã hội hóa đó, trong luật về ngân sách đã quy định rồi, mặc dù đây là tiền của các nhà hảo tâm đóng góp để làm xã hội hóa những vẫn phải tuân thủ mọi thứ minh bạch. Nếu ta thực hiện tốt và phát huy vai trò giám sát của chính quyền địa phương, của cha mẹ học sinh thì sẽ khắc phục được những hạn chế trên” - ông Cường nhấn mạnh.
Thông tư số 16 do Bộ GD&ĐT vừa ban hành quy định rõ nội dung của xã hội hóa là gì, khi xã hội hóa như thế nào, quy định rõ những gì không được lợi dụng xã hội hóa để ràng buộc dịch vụ… Một trong những điểm sẽ tránh được khó xử cho các cô giáo khi Thông tư quy định: Việc tiếp nhận tài trợ thực hiện thông qua Tổ tiếp nhận.
“Theo tôi đánh giá đó là thông tư tốt sẽ đưa hoạt động tài trợ trong các cơ sở giáo dục vào khuôn khổ, nề nếp, qua đó góp phần hạn chế, ngăn chặn lạm thu. Nhờ vậy, người đóng góp sẽ biết mình cần đóng góp thế nào cho đúng quy định, người thu nhận cũng phải tiếp nhận đúng cách” - ông Cường nhấn mạnh.