Lan tỏa nghệ thuật Hát Xoan trên không gian mạng

Giới thiệu di sản âm nhạc Hát Xoan là dự án 100% xã hội hóa, do nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long làm chủ nhiệm. Dự án được lên kế hoạch từ năm 2022 và thực hiện trong năm 2023 và được ra mắt đúng dịp mùa xuân Giáp Thìn trên kênh YouTube "Dân ca & nhạc cổ truyền" do nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long sáng lập và vận hành nhằm tôn vinh những giá trị âm nhạc quý báu của dân tộc. Đây là một hoạt động hướng tới ngày Giỗ Tổ Vua Hùng mồng 10 tháng 3 âm lịch năm 2024.

Quảng bá nghệ thuật dân tộc theo cách của thời đại số

Trong buổi giới thiệu về dự án tại Phú Thọ vào ngày 22/3, nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long cho biết, mong muốn của anh và các cộng sự là đóng góp sức mình vào công cuộc bảo tồn, phát huy giá trị Hát Xoan, lan tỏa Hát Xoan ra cộng đồng, đặc biệt là trên không gian mạng. Từ đó, nhiều người có thể tiếp cận các bài Xoan chuẩn mực, thưởng thức hoặc khai thác làm tư liệu phục vụ công tác nghiên cứu hay các mục đích khác.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long, là một dự án mang đặc trưng của thời đại số, với mục đích giới thiệu và lan tỏa Hát Xoan trên không gian mạng, nên ngay từ thời điểm đầu, Giới thiệu di sản âm nhạc Hát Xoan đã được thực hiện với những tiêu chí phù hợp với đặc điểm này. Cũng vì thế, dự án tập trung vào giá trị thực nhất có thể, cả trong âm nhạc cũng như phần hình ảnh.

Bên cạnh phần chính là âm nhạc với 16 bài Xoan, phần nội dung còn có thêm một clip Về đất Tổ nghe Xoan ghi lại cuộc trò chuyện giữa MC - biên tập viên Hoàng Chung với các nghệ nhân phường Xoan Thét - đối tượng chính của dự án. "Việc có thêm một clip ghi lại cuộc trò chuyện gần gũi và dân dã góp phần hé mở cánh cửa cho những ai yêu Hát Xoan có thể tiếp cận dễ dàng hơn với Xoan, hiểu thêm hơn về Xoan", nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long cho biết.

Phần hình ảnh được ekip ghi tại 4 di tích lịch sử có liên quan trực tiếp tới Hát xoan đó là: Miếu Lãi Lèn (phường Xoan Phù Đức), đình Thét (phường Xoan Thét), đình Kim Đới (phường Xoan Kim Đới), đình An Thái (phường Xoan An Thái). Cả 4 di tích đều nằm trong địa bàn TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Phần hình được thực hiện với mục đích là hình nền minh họa, giới thiệu các di tích lịch sử liên quan trực tiếp đến Hát Xoan.

Tinh hoa Hát Xoan được thể hiện bởi các nghệ nhân phường Xoan Thét

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long: Hát Xoan chia thành 3 chặng hát chính là Hát Thờ, Hát Quả cách và Hát Hội. Trong đó, Hát Quả cách được coi là chặng hát trung tâm. Có tất cả 13 Quả cách, là những bài được hát ở không gian bên trong đình, miếu thuộc 4 phường xoan gốc.

Dự án Giới thiệu di sản âm nhạc Hát Xoan giới thiệu toàn bộ 13 Quả cách Hát Xoan cùng với 3 bài Hát Thờ. Toàn bộ những bài này được nhạc sĩ, ca sĩ Phan Thanh Cường thực hiện phần thu âm theo cách dân dã nhất, gần gũi nhất, thậm chí là thu ngay tại buồng ngủ của bà trùm phường Xoan Thét. "Thu âm Hát Xoan cần những âm thanh mộc nhất, tạo cho khán giả cảm giác như được nghe trực tiếp các nghệ nhân hát đó là mong muốn của chúng tôi khi thực hiện dự án này", Phan Thanh Cường chia sẻ.

Để thực hiện dự án, nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long đã chọn duy nhất phường Xoan Thét tham gia, đánh dấu lần đầu tiên trọn bộ 13 Quả cách do 1 phường Xoan thể hiện được giới thiệu rộng rãi tới công chúng. Trước đây, các dự án về Hát Xoan thường có sự tham gia của cả 4 phường Xoan cổ là Phù Đức, Kim Đới, Thét và An Thái. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long, đặc thù của nghệ thuật dân gian là tính dị bản, dẫu có thể vẫn cùng một bài, cùng tên gọi cùng những nét giai điệu cũng như nội dung ca từ đặc trưng, nhưng ở trong đó lại có một vài nét riêng khác biệt. Việc chỉ chọn 1 phường Xoan giới thiệu góp phần tạo nên quỹ bài đầy đủ trong chặng hát quan trọng nhất của Hát Xoan ở một phường.

Lý do chọn phường Xoan Thét thực hiện dự án, theo ê kíp, đây là 1 trong 4 phường Xoan gốc có vị trí đặc biệt quan trọng đối với nguồn gốc hình thành và quá trình nuôi dưỡng, phát huy nghệ thuật Hát Xoan của dân tộc. Các nghệ nhân nơi đây đều được sinh trưởng trong gia đình có truyền thống nhiều đời gắn với Hát Xoan như: Nghệ nhân ưu tú Bùi Thị Kiều Nga (trùm phường), Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Ngà, Nghệ nhân ưu tú Lê Thị Nhàn. Họ đều nhận lời tham gia dự án, cùng với các nghệ nhân, kép Xoan trẻ như Nguyễn Văn Thuyết, Nguyễn Minh Trí…