Luật Bảo hiểm xã hội 2024: Hướng đến mục tiêu để không ai bị bỏ lại phía sau

Khỏa lấp những lạc hậu của Luật BHXH năm 2014

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, năm 2024, toàn quốc, số người tham gia BHXH đạt khoảng 20,11 triệu người, tăng 9,2% so với năm 2023, đạt tỷ lệ 42,71% so với lực lượng lao động trong độ tuổi. Tỷ lệ bao phủ liên tục tăng qua các năm cho thấy sức hấp dẫn của BHXH so với thời kỳ trước.

Với những thay đổi tích cực thấy rõ, Tiến sĩ Bùi Sỹ Lợi, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội, kỳ vọng Luật BHXH năm 2024 sẽ tiếp tục giúp tăng tỷ lệ bao phủ của BHXH để hướng đến một nền an sinh xã hội luôn chăm lo và hướng đến người dân.

Theo ông Lợi, Luật BHXH năm 2024 với những cải tiến mới đã giúp khỏa lấp đi những điểm lạc hậu của Luật BHXH năm 2014. Trong đó, ông Lợi đặc biệt nhấn mạnh đến việc quyền lợi của người tham gia được nâng cao.

Với việc bổ sung quyền thụ hưởng chế độ thai sản và ốm đau đối với những cán bộ không chuyên trách ở cấp xã, phường, thị trấn (gọi chung là cấp xã) thay vì chỉ được hưởng chế độ hưu trí và tử tuất như hiện hành là thay đổi "quá tích cực" của Luật BHXH năm 2024.

Ông Lợi cho rằng, khi tham gia BHXH, buộc người tham gia phải được hưởng những quyền lợi cơ bản nhất về thai sản, ốm đau… Những người làm việc bán chuyên trách tại cấp xã họ đều có những công việc đặc thù riêng và đôi khi còn vất vả hơn nhiều so với cán bộ chuyên trách. Vậy nên, mức chi trả, quyền lợi cho họ phải đảm bảo tương xứng với công sức họ đã bỏ ra.

Có vậy, những cán bộ không chuyên trách này mới có thể toàn tâm toàn ý cống hiến công sức cho công việc được giao. "Có thể nói, việc bổ sung 2 quyền lợi quan trọng là thai sản và ốm đau cho cán bộ không chuyên trách là một bước tiến lớn, nó phần nào khỏa lấp đi những lạc hậu, lỗi thời của Luật BHXH năm 2014. Đồng thời, đảm bảo bình đẳng và công bằng trong thụ hưởng quyền lợi về BHXH đối với đối tượng người hoạt động không chuyên trách, đặc biệt là phụ nữ", ông Lợi chia sẻ.

Vị nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội cũng cho rằng, những quy định mới liên quan đến chế độ thai sản trong Luật BHXH năm 2024 cũng rất đáng chú ý. Đặc biệt là quy định bổ sung hưởng thai sản với người tham gia BHXH tự nguyện. Ông Lợi kỳ vọng chính sách mới này sẽ thu hút được sự tham gia của những người lao động không có quan hệ lao động cũng như đảm bảo sự công bằng về chế độ thai sản giữa những lao động nữ làm việc ở khu chính thức và phi chính thức.

Ngoài ra, theo ông Lợi, điểm mới này cũng sẽ góp phần tăng cường bảo vệ sức khỏe của các bà mẹ và trẻ em khi các bà mẹ được hỗ trợ một phần chi phí, không phải cố gắng làm việc khi mang thai hoặc trở lại làm việc sớm ngay sau khi sinh con.

Hướng tới ai đến tuổi về hưu đều sẽ được hưởng lương hưu

Bên cạnh điểm mới về chế độ liên quan đến chế độ thai sản, ốm đau, Luật BHXH năm 2024 có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 cũng sẽ giúp gia tăng cơ hội được hưởng lương hưu của người tham gia BHXH thông qua việc giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm.

Ông Lợi cho rằng, về bản chất, quy định này có tác động đều đến cả nam và nữ giới, tuy nhiên sẽ có ảnh hưởng tích cực hơn với nữ giới, bởi các số liệu thống kê đã chỉ rõ, phụ nữ có quá trình đóng góp ngắn hơn nam giới. Ví dụ như ở khu vực tư nhân, lao động nữ ở độ tuổi từ 40 - 53 (những người hiện đang đóng góp cho hệ thống BHXH) có thời gian đóng góp trung bình từ 9 - 13 năm. Trong khi đó, thời gian đã đóng BHXH của nam giới có phần cao hơn, từ 10 - 19 năm ở độ tuổi từ 41 - 58 tuổi.

"Quy định này sẽ tạo cơ hội cho những người cao tuổi, những người làm việc bán thời gian, không thường xuyên có điều kiện để tham gia và thụ hưởng lương hưu. Mục tiêu của chính sách này đó là hướng đến tất cả những người ở độ tuổi về hưu sẽ đều có lương hưu, tiến tới BHXH toàn dân đúng theo tinh thần của Nhà nước", ông Lợi nêu quan điểm.

Xu hướng trong tương lai, ông Lợi cho rằng thời gian đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu có thể sẽ chỉ còn 10 năm. Để quy định này thật sự tối ưu, ông Lợi cho rằng nên mở rộng, linh hoạt các hình thức đóng BHXH như đóng trước, đóng sau. Vị chuyên gia nêu ví dụ, người thiếu năm sẽ được tạo điều kiện để đóng trước, đóng bổ sung để sớm đủ năm. "Tất cả để hướng tới mục tiêu tôi nói ban đầu là ai đến tuổi về hưu cũng đều sẽ có lương hưu. Chỉ như thế mới đúng với tinh thần không để ai bị bỏ lại phía sau", ông Lợi nhấn mạnh.

Và để hướng đến mục tiêu đó, theo ông Lợi, các chính sách BHXH đóng – hưởng phải cởi mở, mở rộng và đảm bảo quyền lợi của người lao động. Đồng thời, Luật BHXH cũng phải tích cực cải tiến theo hướng tăng tính hỗ trợ của Nhà nước để những người nghèo cũng có thể tham gia, hưởng quyền lợi, từ đó tăng độ bao phủ của lưới an sinh. Vị chuyên gia nhấn mạnh đến việc chỉ khi toàn bộ người lao động được tham gia và hưởng chính sách từ BHXH thì đó mới là nền an sinh, xã hội tốt của một đất nước, một xã hội luôn chăm lo, hướng đến người dân.

Cùng với sự thay đổi của Luật BHXH, theo ông Lợi, qua thời gian, quyền lợi cho phụ nữ cũng sẽ được cải biến theo hướng tăng lên. Nếu như trước đây, chính sách về thai sản mới chỉ thực hiện theo nghị định của Chính phủ thì giờ đây, những chính sách đó đã được đưa vào luật và áp dụng cả với cả loại hình BHXH tự nguyện cũng như BHXH bắt buộc.

"Một bước tiến theo tôi đánh giá là rất nhân văn đó là người chồng tham gia BHXH tự nguyện hay bắt buộc thì khi sinh con, người chồng đều được nghỉ, chăm con, đồng hành, san sẻ gánh nặng cùng với vợ. Luật BHXH qua các thời kỳ đã liên tục cải thiện từng bước, bài bản qua các năm", ông Lợi cho biết.