Mận Tam hoa thay thế cây thuốc phiện ở "cổng trời" Mường Lống

Hành trình xóa bỏ cây thuốc phiện

Mường Lống (tỉnh Nghệ An) được mệnh danh là "cổng trời", "tiểu Sa Pa" của xứ Nghệ. Nơi đây sở hữu vị trí tuyệt đẹp khi nằm gọn trong lòng thung lũng của một ngọn núi cao đến 1.500m, nằm kế dãy Trường Sơn. Ngày nay, Mường Lống là một điểm du lịch nổi tiếng, thu hút du khách thập phương tới ngắm hoa mận nở trắng cả một vùng trời. Thế nhưng, ít ai biết rằng, nơi đây từng là một trong những "thủ phủ" trồng cây thuốc phiện lớn của cả nước nói chung và của tỉnh Nghệ An nói riêng.

Năm nay đã ngoài 60 tuổi, ông Hờ Chồng Pó (trú tại bản Mường Lống 2, xã Mường Lống) vẫn không thể quên được quá khứ đói nghèo bủa vây người dân tộc Mông ở Mường Lống. Ông Pó kể, Mường Lống có khí hậu ôn hòa, mát mẻ quanh năm. Đây là điều kiện rất thích hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của cây thuốc phiện. Trong trí nhớ của ông Pó, những năm 1990 trở về trước, cây thuốc phiện ở Mường Lống nhiều vô kể. Đi đến đâu người ta cũng có thể bắt gặp cái màu tím ngắt của hoa cây thuốc phiện. "Khi ấy, trong bản, hầu như nhà nào cũng trồng", ông Pó nhớ lại.

Ban đầu, chỉ là những luống cây thuốc phiện nhỏ để ăn, để làm thuốc. Thế nhưng sau khi thấy cây thuốc phiện bán được giá nên người dân đổ xô nhau trồng. Những hốc đá, trên nương, vườn cây hay những khoảnh đất trống quanh nhà, người ta đều tận dụng để trồng cây thuốc phiện. Cây thuốc phiện khi đó là nguồn thu nhập chính và dần ăn sâu vào đời sống và tư duy của đồng bào người Mông ở Mường Lống.

Năm 1993, thực hiện chủ trương xóa bỏ cây thuốc phiện của Đảng và Nhà nước, Mường Lống là địa phương được triển khai đầu tiên tại Nghệ An. Ông Và Chá Xà, nguyên Chủ tịch UBND xã Mường Lống gọi đây là một "cuộc chiến" vô cùng nan giải. Theo ông Xà, vấn đề lớn nhất để xóa bỏ cây thuốc phiện vào thời điểm đó chính là cây thuốc phiện đã chiếm một vị trí gần như không thể thay thế trong đồng bào người dân tộc ở Mường Lống. "Cây thuốc phiện là nguồn thu nhập chính của người dân. Vậy nên, muốn người dân thay đổi, không trồng cây thuốc phiện nữa thì buộc lòng chính quyền phải tìm ra một hướng đi mới hoặc một cây trồng khác để đảm bảo sinh kế cho người dân", ông Xà nhớ lại.

Trước mệnh lệnh buộc phải thay đổi, buộc phải xóa bỏ cây thuốc phiện, chính quyền địa phương đã đưa ra giải pháp thay thế mang tính lịch sử đó là đưa giống mận Tam hoa, cây đào về trồng trên những nương rẫy để thay thế cây thuốc phiện. "Mận Tam hoa trước kia được trồng nhiều ở Lào Cai với kiểu khí hậu ôn hòa, mát mẻ tương tự Mường Lống. Vậy nên, khi được đưa về Mường Lống, cây mận sinh trưởng và phát triển tốt do hợp khí hậu và thổ nhưỡng. Năm 1995, toàn xã trồng được hơn 50ha mận Tam hoa", ông Xà chia sẻ.

Tìm được giống cây phù hợp nhưng để thay đổi lối tư duy "thâm căn cố đế" của người dân, chính quyền địa phương ngoài những cuộc tuyên truyền, vận động cũng phải kết hợp với áp dụng biện pháp mạnh. Nhờ sự kiên trì và quyết tâm của hệ thống chính quyền, thời gian sau đó, cây thuốc phiện ở Mường Lống cứ dần thưa và vắng bóng hẳn.

Những nương rẫy từng ngập tím màu hoa anh túc đã được thay thế bằng màu xanh của mận, của đào. Bên cạnh cây mận Tam hoa, người dân ở Mường Lống cũng được tập huấn kỹ thuật chăn nuôi gia súc, gia cầm như heo, trâu bò, gà đen... để tạo nguồn thu nhập mới.

Phát triển nông nghiệp gắn với du lịch

Ở vùng đất mới, cây mận Tam hoa cho thấy sự thích nghi tuyệt vời với khí hậu Mường Lống khi sinh trưởng tốt và cho nhiều trái. Từ một cây được nhân giống để thay thế cây thuốc phiện, mận tam hoa giờ đây đã trở thành "quả ngọt" giúp người dân xóa nghèo. Hiện tại, toàn xã Mường Lống còn hơn 20ha mận, tập trung chủ yếu ở các bản Trung Tâm, Mường Lống 1, Mường Lống 2. Năm 2024, sản lượng mận trên địa bàn xã ước tính đạt 250 tấn quả. Với mức giá được thu mua rơi vào khoảng 20.000 đồng/kg, cây mận đã mang lại thu nhập 40 - 50 triệu đồng mỗi vụ.

"Nhờ thích nghi với khí hậu ở Mường Lống nên mận Tam hoa sinh trưởng tốt, sau 3 năm cho ra quả. Cây mận ra hoa vào đầu mùa Xuân và cho thu hoạch quả vào đầu mùa Hè. Với 300 gốc mận, vừa qua, trừ chi phí, gia đình tôi cũng có lãi vài chục triệu đồng", ông Hờ Chồng Pó phấn khởi chia sẻ.

Cũng theo ông Pó, mận Tam hoa trồng ở xã Mường Lống do hợp khí hậu, thổ nhưỡng nên có quả to, giòn và ngọt. Ngoài ra, nhờ được trồng hoàn toàn tự nhiên, không có chất bảo vệ thực vật nên được thị trường ưa chuộng. Quả chín bao nhiêu thương lái thu mua hết ngay tại vườn. Mùa mận chín, cả thung lũng xã biên giới Mường Lống bừng lên sắc đỏ rực rỡ, quyện trong làn sương bảng lảng và tiếng nói cười của đồng bào Mông. Nhờ cây mận, nhiều hộ dân thoát nghèo, xây nhà mới, con trẻ được đến trường. Mường Lống đang từng bước chuyển mình, trở thành điểm sáng phát triển kinh tế nông nghiệp ở vùng biên xứ Nghệ.

Không chỉ dừng lại ở việc bán quả, những năm gần đây, nhiều hộ dân trồng mận ở Mường Lống đã liên kết để làm du lịch. Theo ông Và Chá Xà, nguyên Chủ tịch UBND xã Mường Lống, để phục vụ nhu cầu đón khách dưới tán những gốc mận cổ thụ, người dân dọn dẹp, làm tiểu cảnh để đón du khách. Trong năm, có 2 thời điểm Mường Lống thu hút nhiều khách du lịch đến tham quan đó là mùa xuân khi hoa mận nở và mùa mận chín (khoảng tháng 5 đến tháng 6 hằng năm).

Đáng chú ý, các vườn mận hiện tại chưa thu vé vào vườn để nhằm mục đích quảng bá, du khách chỉ trả tiền khi mua mận mang về. Để phục vụ tốt nhất cho việc tham quan của khách du lịch, chính quyền xã thường xuyên phối hợp với các đơn vị du lịch tập huấn cho người dân địa phương về cách tiếp khách, bán hàng nhằm phát triển du lịch cộng đồng một cách bài bản.

Với mong muốn kết nối tiêu thụ sản phẩm và thu hút khách du lịch, trong các năm 2023 và 2024, huyện Kỳ Sơn (cũ) và xã Mường Lống tổ chức Ngày hội hái mận với nhiều hoạt động phong phú như: văn nghệ, thi hái mận, chọi trâu, bò… thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư, thương lái. Đây là dịp tạo sự tương tác giữa phát triển nông nghiệp với du lịch, qua đó thu hút du khách đến thăm quan, du lịch ở Mường Lống nói riêng và huyện vùng cao Nghệ An nói chung.

Không chỉ vậy, đến với ngày hội hái mận này du khách còn được trải nghiệm ẩm thực, cùng tham gia các hoạt động văn hóa đặc sắc của đồng bào người Mông, cảm nhận không khí mát mẻ ở Mường Lống. "Mấy năm gần đây, một số hộ đã mạnh dạn làm homestay, kết hợp bán nông sản, tổ chức trải nghiệm hái mận tại vườn. Mô hình này đang phát huy hiệu quả rõ rệt và mở ra hướng đi mới cho người dân vùng cao này", một cán bộ xã Mường Lống chia sẻ.

Sự chuyển mình của Mường Lống là minh chứng cho một chính sách đúng đắn và sự nỗ lực của người dân. Từ khói thuốc phiện độc hại của quá khứ, giờ đây, mận Tam hoa đã mang đến những "quả ngọt" trọn vẹn, không chỉ về kinh tế mà còn về môi trường sống và tầm nhìn du lịch bền vững nơi "cổng trời" xứ Nghệ này.