Mỗi gia đình là một "đơn vị phát triển dân số"
Ảnh minh hoạ tạo bởi AI
Điểm đến của mọi chính sách dân số đều là gia đình. Từ mục tiêu điều chỉnh mức sinh, giải quyết mất cân bằng giới tính khi sinh đến thích ứng với già hóa dân số đều nhằm hướng tới sự phát triển bền vững của gia đình, từ đó là toàn xã hội.
Phụ nữ và những quyết định làm nên chất lượng dân số
Đồng hồ vừa điểm 6 giờ sáng, chị Nguyễn Thu Trang (ở phường Hà Đông, Hà Nội) đã bắt đầu "ca làm việc" đầu tiên trong ngày: chế biến đồ ăn sáng cho cả gia đình gồm 3 thế hệ. Mỗi sáng, chị Trang đều tính toán, lên thực đơn đảm bảo dinh dưỡng cho ông bà, hai vợ chồng và các con.
Ở tuổi trung niên, chị Trang đã đưa ra một quyết định mang tính bước ngoặt: Rời bỏ công việc văn phòng để làm công việc tự do, linh hoạt về thời gian. Lựa chọn này giúp chị chủ động hơn trong việc cân bằng giữa công việc và chăm sóc gia đình. Việc nuôi hai con đang ở độ tuổi đi học, chị Trang hiểu rằng áp lực chi phí học hành là rất lớn. Bên cạnh đó là việc đồng hành của cha mẹ trong định hướng nghề nghiệp cho các con và chăm sóc sức khỏe cả thể chất lẫn tinh thần.
Chăm lo cho sức khỏe của cha mẹ và các con, chị Trang nắm rõ nhu cầu dinh dưỡng của từng người, từ đó tính toán lượng chất đạm, chất xơ cho con trẻ cũng như tiết chế gia vị món ăn phù hợp với cha mẹ già. Mỗi bữa cơm được chị thiết kế như một phác đồ sức khỏe: ít muối cho bệnh huyết áp cao của cha mẹ, đủ chất cho tuổi phát triển của con. Chị Trang quan niệm, việc "nuôi con khỏe" không chỉ thể hiện qua chiều cao hay cân nặng, mà còn ở môi trường sống lành mạnh, nơi con trẻ cảm thấy được yêu thương và cha mẹ già cảm thấy mình sống vui, sống có ích. Thay vì để ông bà quanh quẩn trong bốn bức tường với những cơn đau xương khớp, chị luôn sắp xếp những chuyến du lịch ngắn ngày, những buổi dạo phố để ông bà được hòa mình vào thiên nhiên, cũng là dịp để gắn kết gia đình.
Những quyết định về dinh dưỡng, chăm sóc sức khỏe của các thành viên gia đình tưởng là chuyện riêng của mỗi nhà nhưng nếu nhìn rộng ra, chất lượng dân số của quốc gia được hợp thành từ mỗi đơn vị gia đình khỏe mạnh.
Gia đình - nơi đầu tiên thích ứng với già hóa dân số
Ở tuổi gần 50, chị Phương Huyền (phường Láng, Hà Nội) vừa gánh vác trách nhiệm phụng dưỡng cha mẹ già vừa chăm lo cho gia đình nhỏ của mình. Khi bố chị phát hiện mắc bệnh hiểm nghèo, chị đã chủ động đón bố mẹ ở quê lên ở cùng. Ngôi nhà của chị trở thành một "không gian chăm sóc liên thế hệ". Hằng ngày, chị Phương Huyền khéo léo để hai con cùng tham gia chăm sóc ông ngoại. Con lớn giúp mẹ tìm hiểu về các loại thực phẩm tốt cho người bệnh, con út quan tâm trò chuyện, xoa bóp chân tay cho ông sau mỗi đợt điều trị mệt mỏi. Chị giáo dục và hướng dẫn các con cách chăm sóc người già đau ốm. Nhìn cách mẹ tận tụy chăm sóc ông ngoại bên giường bệnh hay cách mẹ chu đáo hỏi thăm, quan tâm sức khỏe của ông bà nội, các con chị cũng ý thức được trách nhiệm của mình, biết quan tâm, chăm sóc ông bà.
Theo chị Phương Huyền, đây cũng là cách để chị chuẩn bị cho tương lai của chính mình. Khi các con sớm hình thành được ý thức trách nhiệm, biết quan tâm chăm sóc ông bà, thì sau này, con sẽ không bị bỡ ngỡ, lúng túng khi đảm nhiệm việc chăm sóc cha mẹ lúc về già.
Buổi sinh hoạt của một câu lạc bộ “Liên thế hệ tự giúp nhau” tại tỉnh Khánh Hòa - Ảnh: baokhanhhoa.vn
Thực tế, tại Việt Nam, phần lớn người cao tuổi được chăm sóc tại nhà và do con cháu đảm nhận. Trong các chủ thể của hệ sinh thái chăm sóc người cao tuổi, gia đình vẫn giữ vai trò quan trọng. Điều này không chỉ xuất phát từ yếu tố văn hóa mà từ chính những giá trị của gia đình.
Theo TS. Phạm Thị Thuý (Học viện Chính trị khu vực II), chăm sóc người cao tuổi không dừng ở việc đáp ứng nhu cầu vật chất hay y tế. Yếu tố cốt lõi quyết định chất lượng sống của người cao tuổi nằm ở sức khỏe tinh thần. Khi có người thân bên cạnh, người già cảm thấy an tâm, được gắn bó và được công nhận giá trị của mình trong gia đình. Sự hiện diện ấy giúp giảm cảm giác cô đơn, trầm cảm và lo âu - những vấn đề sức khỏe tâm thần đang có xu hướng tăng trong bối cảnh già hóa dân số.
Một giá trị khác của gia đình trong việc thích ứng với già hóa dân số là sự thấu hiểu được cá nhân hóa. Người cao tuổi không chỉ đối mặt với bệnh nền mà còn là vấn đề sức khỏe tâm thần được tích tụ qua năm tháng. Các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi có thể chuyên nghiệp về kỹ thuật nhưng khó có thể nắm bắt đầy đủ, thấu hiểu những vấn đề tinh thần và lịch sử cá nhân của người già như con cháu trong nhà.
Chức năng tình cảm, chăm sóc của gia đình đang đứng trước nhiều thách thức. Mô hình gia đình đa thế hệ đang bị thu hẹp, tỷ lệ gia đình hạt nhân ngày càng chiếm ưu thế, di cư lao động, phụ nữ đi làm xa… dẫn tới thiếu người chăm sóc người cao tuổi tại nhà. Nhiều gia đình lúng túng khi vừa duy trì cuộc sống gia đình nhỏ của mình vừa xoay xở chăm sóc cha mẹ già. Việc chăm sóc cha mẹ già, đặc biệt khi ốm đau, nhiều khi chỉ dựa vào kinh nghiệm trong khi công việc này lại đòi hỏi kiến thức, kỹ năng chăm sóc bài bản.
Ở tầng sâu hơn, sự suy yếu vai trò chăm sóc người cao tuổi trong gia đình có thể dẫn tới nguy cơ đứt gãy sự kết nối liên thế hệ. Từ góc nhìn phát triển bền vững, chuyên gia Phạm Thị Thúy cho rằng, chăm sóc người cao tuổi cần được nhìn như một bài toán an sinh xã hội trong bối cảnh già hóa dân số. Gia đình vẫn là một trong những chủ thể quan trọng trong hệ sinh thái chăm sóc người cao tuổi. Việc phát triển các dịch vụ chăm sóc chuyên nghiệp, đào tạo kỹ năng cho người thân, xây dựng các không gian sinh hoạt cộng đồng cho người cao tuổi và thúc đẩy sự tham gia của nam giới trong công việc chăm sóc là hướng đi cần thiết để thích ứng với già hóa dân số. Song song với đó, mỗi cá nhân cũng cần chủ động chuẩn bị cho tuổi già của mình từ sớm, không chỉ là về sức khỏe mà còn là tài chính, tâm lý.
