Nghệ thuật vẽ tranh trên kính của đồng bào Khmer ở Sóc Trăng trước nguy cơ thất truyền

Trong căn nhà rợp bóng cây tại ấp Phước Thuận, xã Phú Tân, bà Triệu Thị Vui cẩn trọng từng nét vẽ để hoàn thiện bức tranh về cuộc đời Đức Phật Thích Ca. Bà Triệu Thị Vui được biết đến là một trong những nghệ nhân vẽ tranh trên kính nổi tiếng trong vùng. Theo tìm hiểu, hiện tại, toàn xã Phú Tân chỉ còn mình bà gắn bó với nghề truyền thống đặc sắc này.

Vẽ tranh trên kính là một loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống của đồng bào Khmer vùng Tây Nam Bộ, đặc biệt phát triển mạnh mẽ tại Sóc Trăng từ nhiều năm về trước. Tranh được vẽ trên tấm thủy tinh trong suốt nhưng điểm đặc biệt là phải vẽ ngược các chi tiết. Kỹ thuật này giúp bảo vệ bức tranh khỏi tác động từ bên ngoài như phai màu hay trầy xước sau khi hoàn thiện.

Để tạo ra một tác phẩm tranh kính đẹp và có hồn, người nghệ nhân cần sự khéo léo, khả năng phối màu tinh tế và những nét bút sắc sảo, dứt khoát. Quy trình vẽ bắt đầu bằng việc đặt tấm kính lên một tờ giấy mẫu đã được vẽ ngược. Người thợ dùng bút lông chấm mực để đồ theo các chi tiết, hay còn gọi là "tách". Sau khi tách xong, họ sẽ tô màu vào các ô đã định bằng sơn, áp dụng kỹ thuật "tán" (pha màu từ đậm đến nhạt). Thứ tự tô màu cũng được tuân thủ nghiêm ngặt: các vật thể tiền cảnh được vẽ trước, sau đó mới đến hậu cảnh và cuối cùng là màu nền.

Khi tranh đã khô, các công đoạn hoàn thiện như cẩn ốc xà cừ, dán vàng quỳ, tô nhũ kim hay dán giấy trang kim vào mặt sau sẽ được thực hiện để tăng thêm vẻ rực rỡ. Cuối cùng, một lớp sơn bảo vệ được phủ lên trước khi tranh được đặt vào khuôn gỗ và đóng hậu, hoàn thành sản phẩm.

Chủ đề của tranh vẽ trên kính khá phong phú nhưng đa phần là về tích Phật. Phần khó nhất khi vẽ là đôi mắt và miệng Đức Phật, đòi hỏi người nghệ nhân phải thể hiện được cái hồn của đôi mắt và nụ cười mãn nguyện.

Theo chia sẻ của bà Triệu Thị Vui, thực tế hiện nay ở xã Phú Tân có 3 người vẫn theo nghề này, nhưng tất cả đều đã lớn tuổi. Bà Vui là người duy nhất vẫn còn tâm huyết và gắn bó trọn vẹn với nghề.

Nhằm gìn giữ nghề truyền thống này, bà Vui đã mở các lớp dạy vẽ miễn phí cho thanh niên trong xã, nhưng tiếc thay, không nhận được nhiều sự quan tâm. Trước sự phát triển của công nghệ, sự cạnh tranh từ các loại hình tranh khác, cùng với thu nhập bấp bênh, nghệ thuật tranh vẽ trên kính đang gặp khó khăn trong việc thu hút thế hệ trẻ. Như bà Triệu Thị Vui trăn trở, nếu không có sự quan tâm đúng mức, nghề vẽ tranh trên kính của đồng bào Khmer tại Sóc Trăng rất có thể sẽ đứng trước nguy cơ mai một trong tương lai không xa.