Người Lự ở Lai Châu đưa văn hóa truyền thống thành "sản phẩm du lịch mềm"

Nhiều năm qua, trong căn nhà sàn nhỏ nép mình bên sườn núi ở bản Nà Khum, xã Khun Há (tỉnh Lai Châu), nghệ nhân Lò Thị Sọn (72 tuổi) vẫn bền bỉ làm công việc mà bà gọi giản dị là “giữ hồn dân tộc”. Mỗi buổi chiều, khi nắng nhạt dần trên mái nhà sàn, tiếng sáo, tiếng chiêng và những làn điệu dân ca Lự lại vang lên, lan tỏa khắp bản làng, làm ấm không gian núi rừng.

Bà Sọn xúc động chia sẻ: “Ngày trước các cháu còn nhỏ không biết múa, biết hát thì tôi dạy. Giờ nhiều đứa tự sáng tác và biểu diễn rồi. Tôi già rồi nhưng vẫn đi hát, đi múa cùng bà con, vui lắm”.

Với cộng đồng người Lự, dân ca không đơn thuần là lời hát, mà là một phần máu thịt của đời sống. Những làn điệu mộc mạc gắn liền với nhịp lao động sản xuất, với tình yêu đôi lứa, lễ cưới, dựng nhà mới hay những câu ru con thấm đẫm tình mẫu tử. Chính sự chân thực, giản dị ấy đã khiến dân ca Lự trở thành “linh hồn” trong đời sống tinh thần của đồng bào qua nhiều thế hệ.

Bên cạnh dân ca, nghề dệt thổ cẩm cũng là một dấu ấn văn hóa đặc sắc của người Lự. Đồng bào chủ yếu sinh sống bằng nông nghiệp, trồng trọt và chăn nuôi, song phụ nữ Lự từ lâu đã nổi tiếng với đôi bàn tay khéo léo, tỉ mỉ trong từng đường dệt, mũi thêu. Theo quan niệm truyền thống, trước khi lấy chồng, người con gái Lự phải biết dệt vải, thêu thùa và tự may váy áo cho mình.

Sản phẩm dệt thổ cẩm của người Lự khá phong phú, từ váy áo, khăn, túi đến các vật dụng trang trí. Trong đó, bộ trang phục truyền thống được xem là “tinh hoa” kết tinh nhiều giá trị văn hóa. Áo phụ nữ Lự thường có màu chàm, xẻ ngực, vạt trái đè lên vạt phải, được buộc bằng những tua chỉ sặc sỡ. Váy hai lớp với hoa văn ba tầng, chỉ được mặc trong lễ hội, tạo nên vẻ đẹp vừa nền nã vừa cuốn hút, không trộn lẫn với bất kỳ dân tộc nào khác.

Nhận thức rõ giá trị của kho tàng văn hóa ấy, những năm qua, tỉnh Lai Châu đã triển khai nhiều chủ trương, chính sách nhằm bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Lự gắn với phát triển du lịch. Thực hiện Nghị quyết năm 2021 về phát triển du lịch bền vững, xã Khun Há đã triển khai đồng bộ các giải pháp bảo tồn cả văn hóa vật thể và phi vật thể.

Nhờ đó, chỉ trong năm qua, địa phương đã đón hơn 30.000 lượt khách trong nước và quốc tế – con số ấn tượng đối với một xã miền núi còn nhiều khó khăn. Du khách đến Khun Há không chỉ để ngắm cảnh núi rừng, mà còn để nghe dân ca Lự, xem múa truyền thống, trải nghiệm dệt thổ cẩm và sinh hoạt trong những ngôi nhà sàn cổ.

Ông Trần Mạnh Hùng, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lai Châu, cho biết: “Các lễ hội của đồng bào Lự được tỉnh hỗ trợ kinh phí để phục dựng và duy trì thường xuyên. Trang phục truyền thống, nghề thủ công, tiếng nói, chữ viết được đưa vào các lớp truyền dạy. Bên cạnh đó, tỉnh lập hồ sơ vinh danh nghệ nhân, hỗ trợ các đội văn nghệ và câu lạc bộ văn hóa dân gian để họ tiếp tục giữ gìn, lan tỏa di sản”.

Tại xã Khun Há, nơi du lịch cộng đồng đang phát triển mạnh, các lớp dạy dân ca, dân vũ, múa xòe, thổi sáo, gõ chiêng được duy trì đều đặn. Điều đáng mừng là các lớp học không chỉ dành cho người cao tuổi mà thu hút đông đảo trẻ em, thanh niên tham gia. Văn hóa vì thế không bị “đóng khung” trong bảo tồn, mà trở thành một phần sống động của đời sống cộng đồng.

Chị Lò Thị Đi, cán bộ văn hóa xã Khun Há, chia sẻ: “Phụ nữ Lự vẫn giữ thói quen mặc trang phục truyền thống trong các dịp lễ tết, khi đón khách du lịch. Trẻ em được dạy hát dân ca từ nhỏ để lớn lên không quên cội nguồn văn hóa của dân tộc mình”.

Hiện nay, Hội LHPN xã Khun Há duy trì 8 đội văn nghệ với hơn 100 thành viên. Nhiều làn điệu dân ca như hát ru, hát mừng nhà mới, hát cưới, hát đối đáp đã được sưu tầm, biên soạn và truyền dạy lại theo phương châm “hòa nhập nhưng không hòa tan”.

Không chỉ góp phần gìn giữ di sản cho các thế hệ mai sau, những giá trị văn hóa truyền thống của người Lự còn đang từng bước trở thành “sản phẩm du lịch mềm” hấp dẫn. Các tiết mục dân ca, dân vũ phục vụ du khách, trải nghiệm dệt vải, tham gia lễ hội, tìm hiểu nghề thủ công đã mở ra hướng sinh kế mới, góp phần nâng cao thu nhập, giảm nghèo bền vững cho người dân địa phương.

Từ những nỗ lực bền bỉ ấy, văn hóa Lự đang hòa quyện trong dòng chảy đa sắc màu của 54 dân tộc Việt Nam. Những làn điệu dân ca mộc mạc, chân thành không chỉ được giữ gìn như một ký ức, mà đang sống, đang lan tỏa và tạo ra giá trị mới, đúng tinh thần của một “sản phẩm du lịch mềm” mang đậm dấu ấn núi rừng Lai Châu.