Theo gia phả dòng họ Bùi ghi trên vải, giấy, gỗ cùng hệ thống gạch nung trên mâm đồng, bia đá cổ tại chùa làng Quang Tiền (Đồng Quang, Gia Lộc, Hải Dương), bà Bùi Thị Hý sinh năm 1420 và mất năm 1499, là con gái của cụ Bùi Đình Nghĩa, cháu của cụ Bùi Quốc Hưng - khai quốc công thần đời Lê, cùng với danh nhân Nguyễn Trãi.
Bà Bùi Thị Hý được biết đến là người ham mê luyện võ, đặc biệt có tài vẽ. Chuyện xưa kể lại trong một lần thi vẽ có ra đề quy định, khi ba tiếng trống dứt, ai vẽ xong trước và đẹp nhất ba con chim thì sẽ được thưởng một con trâu. Kỳ thi này, bà đã giành giải nhất.
Nhiều thông tin truyền lại, bà cũng như nữ tiến sĩ Bùi Thị Duệ từng giả trai đi thi khoa bảng. Tuy nhiên, khi thi đến tam trường thì bà bị phát hiện thân phận, nhờ là cháu danh tướng Bùi Quốc Hưng nên không bị phạt nặng nhưng phải về quê.
Bà Hý tính tình hào hoa, quan hệ rộng, hay đi ngao du với sĩ tử nhiều nơi. Trong một lần đi du thuyền chơi hội đền Kiếp Bạc, bà gặp ông Đặng Sỹ - nhà làm gốm làng Chu Đậu. Hai người gặp nhau đối đáp văn chương tâm đầu ý hợp qua những câu thơ tình.
Sau này bà nên duyên vợ chồng với ông Đặng Sỹ, rồi cùng em trai là Bùi Đình Khởi dựng xưởng gốm ở phía Bắc thôn Quang Ánh. Lò gốm của vợ chồng bà làm ăn phát đạt, giàu có và nổi tiếng đương thời.
Hố khai quật và viên gạch có khắc hình tượng bà Bùi Thị Hý.Không chỉ là người gây dựng nên dòng gốm Chu Đậu, bà cùng ông Đặng Sỹ còn trực tiếp mang sản phẩm giao thương bằng hàng hải ra các nước xung quanh. Sau đó, bà mở rộng sản xuất gốm, buôn bán ra khắp vùng. Nhiều thông tin cho biết thêm, bà Hý biết tiếng Trung, Nhật và phương Tây, còn kết bạn với cháu gái nhà hàng hải nổi tiếng thế kỷ XV của Trung Quốc là Trịnh Hòa. Bằng chứng cho việc giao thương, xuất khẩu của gốm Chu Đậu ra thế giới là chiếc bình gốm cổ tại bảo tàng Topkapi Saray (Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ).
Trên lớp tráng xanh da trời và trắng của chiếc bình gốm tinh xảo này khắc 13 chữ Hán: Thái Hòa bát niên, Nam Sách châu, tượng nhan Bùi Thị Hý bút (Dịch nghĩa: Năm Thái Hòa thứ 8 (1450), tại châu Nam Sách, nghệ nhân Bùi Thị Hý viết/vẽ/tạo). Đây cũng là bằng chứng đầu tiên trong hành trình tìm ra bà tổ nghề gốm sứ Chu Đậu.
Các bằng chứng khảo cổ, di tích tại quê hương cũng phát hiện nhiều sản phẩm để lại bút tích ký tên hiệu Vọng Nguyệt của bà và em trai vào những năm Diên Ninh (1454), Quang Thuận (1460).
Ngoài ra bản văn bia cũng hé lộ cuộc đời kinh doanh của người được mệnh danh là bậc kỳ tài nữ nhân Bùi Thị Hý.
Bản sao tượng chân dung bà Bùi Thị Hý.
Theo đó, sau khi người chồng đầu tiên là ông Đặng Sỹ qua đời trên biển Đông trong một lần giao thương hàng hải, bà Bùi Thị Hý tái giá với ông Đặng Phúc cũng là nhà làm gốm tại làng Chu Đậu. Bà vẫn tiếp tục trực tiếp chỉ huy hải đoàn giao thương sang các nước trong khu vực như Trung Quốc, Nhật Bản… Hiện vật gốm Chu Đậu hiện có mặt rất nhiều tại những nước này cho thấy việc giao thương của người Việt thế kỷ XV.
Các nhà khảo cổ còn phát hiện ra chiếc la bàn cổ tại quê hương của bà khắc tên: Châm bàn thu hải khứ, Bùi Thị Hý, dịch nghĩa: Bàn kim chỉ đường đi cho thuyền biển của Bùi Thị Hý.
Là doanh nhân lớn và trải qua hai đời chồng nhưng bà Bùi Thị Hý không có con nên cuối đời, bà dành toàn bộ gia sản cho việc từ thiện, làm công đức như xây chùa cổ Viên Quang, xây đình, xây nhà thờ họ, cầu đá...
Hiện nay, tại ngôi chùa cổ của làng Quang Tiền có tên chữ là "Viên Quan Tự" vẫn còn dòng chữ Hán "Tín chủ Bùi Thị Hý hưng công đồng dân tạo tự Hồng Đức Nhâm Tý niên thập nguyệt - Đại gia Đặng Phúc lập" có nghĩa là ông Đặng Phúc, chồng của bà lập bia vào tháng 10/1492. Trong đó ghi bà Bùi Thị Hý cùng dân làng xây dựng chùa Viên Quan.
Hiện dấu tích về việc làm của bà còn lưu lại tại tấm bia đá cổ tại quê hương của bà.