Người Sán Dìu gìn giữ bản sắc qua mô hình “Hội Bảo vệ và Phát huy giá trị văn hóa dân tộc”

Chung tay gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc

Những năm gần đây, đời sống xã hội ngày càng phát triển, song cùng với đó là nhiều phong tục, tiếng nói và làn điệu dân ca truyền thống của người Sán Dìu đứng trước nguy cơ bị lãng quên. Trước thực trạng đó, các già làng, trưởng bản và những người tâm huyết với văn hóa dân tộc ở xã Nam Hòa đã vận động thành lập Hội Bảo vệ và Phát huy giá trị văn hóa dân tộc Sán Dìu.

Hội hiện quy tụ hơn 500 hội viên là người Sán Dìu trong và ngoài địa phương, cùng nhau bảo tồn những giá trị văn hóa đặc sắc như tiếng nói, trang phục truyền thống, nghi lễ Cấp sắc, hát Soọng Cô và các lễ hội dân gian. Mỗi hội viên không chỉ là người tham gia sinh hoạt văn hóa, mà còn là một “đại sứ” tích cực tuyên truyền, vận động con cháu trong cộng đồng giữ gìn phong tục của dân tộc mình.

Ông Đỗ Văn Quyền, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ và Phát huy giá trị văn hóa dân tộc Sán Dìu tỉnh Thái Nguyên, chia sẻ: “Thành lập mô hình Hội là một việc làm rất ý nghĩa, thu hút được sự ủng hộ của toàn cộng đồng. Thông qua đó, mỗi người Sán Dìu ý thức rõ hơn trách nhiệm của mình trong việc gìn giữ và truyền lại những giá trị văn hóa quý báu cho thế hệ mai sau”.

Những nét văn hóa độc đáo của người Sán Dìu

Giống như nhiều dân tộc thiểu số khác ở miền núi phía Bắc, người Sán Dìu ở Thái Nguyên có đời sống văn hóa phong phú, đậm đà bản sắc riêng.

Về trang phục, phụ nữ Sán Dìu thường mặc áo tứ thân cùng váy ngắn, thuận tiện cho lao động sản xuất và sinh hoạt hằng ngày. Nam giới lại ưa chuộng quần ngắn đến đầu gối, thể hiện sự giản dị, khỏe khoắn. Trang phục của họ tuy không cầu kỳ nhưng mang đậm tính thực tế và nét duyên dáng riêng biệt.

Trong đời sống tín ngưỡng, người Sán Dìu vẫn duy trì nhiều nghi lễ truyền thống như lễ xuống đồng, lễ Cấp sắc – nghi thức đặc biệt quan trọng đánh dấu sự trưởng thành của người đàn ông trong cộng đồng. Trong lễ Cấp sắc, họ treo tranh binh thần, câu đối viết bằng chữ Hán với nội dung thể hiện lòng thành kính với các vị thần linh, phản ánh tín ngưỡng đa thần đặc trưng của người Sán Dìu.

Một nét văn hóa không thể thiếu của người Sán Dìu là hát Soọng Cô – làn điệu dân ca đối đáp mượt mà, ca ngợi quê hương, đất nước, tình yêu đôi lứa và đạo lý làm người. Trước đây, tiếng hát Soọng Cô vang lên khắp các nẻo bản làng mỗi dịp lễ hội hay ngày xuân. Tuy nhiên, ngày nay, làn điệu ấy đang dần bị mai một, chỉ còn những nghệ nhân cao tuổi am hiểu, nặng lòng với di sản có thể hát được trọn vẹn.

Nhận thức được điều đó, Hội Bảo vệ và Phát huy giá trị văn hóa dân tộc Sán Dìu đã phối hợp với các trường học, nhà văn hóa thôn tổ chức lớp truyền dạy hát Soọng Cô cho thanh thiếu niên, phục dựng nhiều bài dân ca cổ, đồng thời thu âm, lưu trữ những làn điệu quý hiếm. Đây không chỉ là cách bảo tồn di sản, mà còn là phương thức giáo dục truyền thống sinh động, giúp thế hệ trẻ thêm yêu và tự hào về dân tộc mình.

Duy trì phong tục truyền thống, hướng tới phát triển bền vững

Người Sán Dìu ở xã Nam Hòa vẫn bảo tồn nhiều phong tục cổ truyền như Tết tứ quý – đón mừng cả 4 mùa Xuân, Hạ, Thu, Đông. Mùng 6 tháng Giêng âm lịch hằng năm, bà con tổ chức lễ xuống đồng cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu; đến ngày 15 tháng 11 âm lịch lại cử hành lễ Đông chí để tạ ơn Thành Hoàng làng, chuẩn bị đón năm mới. Điểm đặc biệt là các nghi lễ này chỉ có phần lễ mà không có phần hội, thể hiện sự trang nghiêm và lòng thành kính đối với thần linh, tổ tiên.

Ngày 12/3/2021, UBND tỉnh Thái Nguyên đã ra quyết định chính thức thành lập Hội Bảo vệ và Phát huy giá trị văn hóa dân tộc Sán Dìu tỉnh Thái Nguyên, tạo cơ sở pháp lý để Hội hoạt động rộng rãi, hiệu quả hơn. Đến nay, Hội không chỉ trở thành lực lượng nòng cốt trong công tác bảo tồn tiếng nói, phong tục, nghệ thuật truyền thống, mà còn là “cầu nối” gắn kết cộng đồng, lan tỏa tinh thần đoàn kết và niềm tự hào dân tộc.

Bà Nguyễn Thị Thơ, người dân tộc Sán Dìu ở xã Nam Hòa, chia sẻ: “Chúng tôi rất phấn khởi khi được tham gia Hội, vì đó là cách để gìn giữ văn hóa dân tộc mình cho con cháu mai sau. Mỗi khi được cùng nhau hát Soọng Cô, mặc trang phục truyền thống hay tổ chức lễ hội, ai cũng thấy tự hào và thêm yêu bản sắc của dân tộc Sán Dìu”.

Giữ hồn cốt văn hóa trong dòng chảy hiện đại

Trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa hiện nay, việc bảo tồn văn hóa dân tộc thiểu số không chỉ là trách nhiệm của riêng một cộng đồng, mà còn là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Mô hình Hội Bảo vệ và Phát huy giá trị văn hóa dân tộc Sán Dìu ở Thái Nguyên là một minh chứng rõ ràng cho sức sống bền bỉ của văn hóa truyền thống giữa đời sống hiện đại.

Từ những hoạt động cụ thể như khôi phục làn điệu Soọng Cô, duy trì lễ hội dân gian, phục dựng trang phục và ngôn ngữ dân tộc, mô hình đã góp phần quan trọng trong việc khơi dậy lòng tự tôn dân tộc, giáo dục thế hệ trẻ ý thức bảo tồn và phát huy di sản của cha ông.

Những nỗ lực ấy không chỉ giúp người Sán Dìu ở Nam Hòa “giữ hồn cốt văn hóa trong phát triển hiện đại”, mà còn tạo nên một hình mẫu đáng quý để các địa phương khác học tập, nhân rộng, hướng tới mục tiêu chung: Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số gắn với phát triển kinh tế, du lịch và xây dựng nông thôn mới bền vững.