Nhạc sĩ Trần Tiến: Nghĩ đến Hà Nội, run rẩy nhớ những tháng năm yêu dấu

Trên sân khấu của buổi lễ trao Giải thưởng Bùi Xuân Phái-Vì tình yêu Hà Nội mới đây, nhạc sĩ Trần Tiến ôm đàn guitar, hát những ca khúc về Hà Nội. Cận kề bát thập, ông vẫn giữ nguyên vẻ phong trần của “lãng tử du ca.”

Dù mấy chục năm gần đây sống ở Thành phố Hồ Chí Minh, rồi Bà Rịa-Vũng Tàu, nhưng Hà Nội với nhạc sĩ Trần Tiến vẫn luôn là một “mảnh hồn riêng” hiện diện trong nhiều bài hát. Ông bảo rằng Hà Nội "là mẹ tôi, là chị tôi, là bạn bè tuổi thơ tôi" – là những gì gắn bó máu thịt nhất đối với người nhạc sĩ.

Kẻ du ca trong âm nhạc

Nhạc sĩ Trần Tiến sinh năm 1947 trong một gia đình nghệ thuật nổi tiếng, ông là em trai của Nghệ sĩ Nhân dân Trần Hiếu, chú ruột của diva Hà Trần.

Khi là một chàng thanh niên, Trần Tiến không định gắn bó đời mình với âm nhạc mà yêu thích khoa học. Nhưng rồi số phận đưa đẩy ông trở thành nhân viên hậu đài cho một đoàn văn công Hà Nội.

Từ đó, Trần Tiến cùng đoàn văn công rong ruổi khắp miền Trung, đến cả những nơi chiến trường ác liệt như Vĩnh Linh, Quảng Bình. Trong khói lửa chiến tranh, những giai điệu đầu tiên của ông cất lên: “Cô gái Sầm Nưa xinh đẹp,” “Bài ca thanh niên ra tiền tuyến” - hai bài hát đoạt giải A cuộc thi “Tiếng hát át tiếng bom” và mở ra một phong cách âm nhạc đậm chất Trần Tiến.

Sau chiến tranh, ông theo học Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam), tốt nghiệp khoa thanh nhạc và sáng tác giao hưởng năm 1978. Những ca khúc đầu tiên thời hậu chiến như “Giai điệu Tổ quốc,” “Vết chân tròn trên cát” ... nhanh chóng đi vào lòng người, nuôi dưỡng tinh thần yêu nước và khát vọng sống của một thế hệ.

Đến thập niên 1980, Trần Tiến thành lập ban nhạc rock Đen-Trắng, đi lưu diễn khắp nơi, thổi làn gió mới vào âm nhạc Việt. Giai đoạn sau, ông lập nhóm Du ca đồng nội - hát để quyên góp tiền xây trường cho trẻ mồ côi.

Kể từ thập niên 1990, phong cách sáng tác của Trần Tiến có sự thay đổi từ Pop đơn thuần sang phong cách dân gian đương đại với các ca khúc “Ngẫu hứng sông Hồng,” “Quê nhà” ...

Năm 2020, Trần Tiến phát hiện bị ung thư vòm họng giai đoạn 4. Trần Tiến kể ông đã trải qua hơn 30 lần xạ trị, nhiều lần tưởng chừng không thể gượng dậy. Nhưng trong khoảnh khắc mệt mỏi nhất, âm nhạc lại cứu ông một lần nữa.

“Đến lần xạ trị thứ 30, tôi không dậy nổi. Nhưng những giai điệu nói với tôi: Trần Tiến đâu, dậy đi, đừng hèn thế! Và tôi viết bài ‘Không gục ngã’ để động viên chính mình,” nhạc sỹ nhớ lại.

Nhờ sự tài hoa và cống hiến to lớn với âm nhạc, Trần Tiến được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007. Ngoài ra, ông còn đoạt nhiều giải thưởng khác nhau. Ông là một “tượng đài” âm nhạc được các ca sỹ, nhạc sỹ đàn em nể phục. Rất nhiều ca sỹ chọn nhạc Trần Tiến và ghi dấu ấn trong lòng khán giả với các ca khúc của Trần Tiến như Hà Trần, Tùng Dương, Thanh Lam, Ngọc Anh, Phương Thảo…

Gửi tình yêu Hà Nội vào âm nhạc

Trong sự nghiệp đồ sộ của mình, Trần Tiến không phải là một nhạc sỹ chuyên viết về Hà Nội, nhưng mảng đề tài Hà Nội trong âm nhạc Trần Tiến được đánh giá là nổi trội và có dấu ấn riêng biệt.

Chia sẻ với phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus, ông kể tên một số ca khúc về Hà Nội mà ông ưng ý nhất: “Ngẫu hứng sông Hồng,” “Lữ khách sông Hồng,” “Hà Nội ngày ấy,” “Hà Nội những năm 2000,” “Ngẫu hứng phố,” “Phố nghèo,” “Mặt trời bé con,” “Quê nhà” …

Đã 45 năm sống xa quê, ông vẫn luôn nhớ Hà Nội. Thủ đô luôn là một điều vô cùng thiêng liêng đối với Trần Tiến: “Đi đường, nghe ai nói giọng quê nhà, tôi cũng rưng rưng muốn khóc. Không hiểu sao Hà Nội lại có sức hút lớn đến thế với người xa quê.”

Nói về tình yêu với Thủ đô, Trần Tiến tâm sự: “Hà Nội là mẹ tôi, là chị tôi, là bạn bè tuổi thơ tôi. Dù giàu sang, nghèo đói, bệnh tật và những nỗi cô đơn có làm ai đau khổ, thì mãi mãi trái tim vẫn nằm lại nơi quê nhà Hà Nội. Ngoài ra, tôi chẳng còn điều gì để nói. Bao nhiêu điều cần nói, tôi đã gửi vào những bài hát hết rồi.”

Khi nhận Giải thưởng Bùi Xuân Phái-Vì tình yêu Hà Nội, ông cho hay bản thân học vẽ từ năm 7 tuổi, nên có chút kiến thức hội họa. Danh họa Bùi Xuân Phái cũng như những lớp nghệ sỹ đi trước đã cho Trần Tiến những cảm xúc Hà Nội đầu tiên. Ông đã mang theo tình yêu Hà Nội ấy ra chiến trường, mang đi khắp thế giới, mang theo cả những tháng ngày lang thang du ca.

“Hà Nội đã thay đổi nhiều. Nhà cao, cửa rộng. Nhiều con phố mới tôi chưa hề biết. Đó là điều đáng mừng. Nhưng trong tôi, mãi vẫn hình bóng Hà Nội xưa như tranh Bùi Xuân Phái. Chạm vào đâu, cũng run rẩy những tháng năm yêu dấu, những kỷ niệm buồn vui như những âm bản một thời xa vắng,” Trần Tiến tâm sự.

Nhận định về âm nhạc Trần Tiến, nhạc sĩ, nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long cho hay mảng đề tài Hà Nội của ông có một sự kết nối tạo nên từ "tam giác văn hóa": Sông Hồng, Phố cổ, xứ Đoài.

Đây không chỉ là 3 không gian địa lý, mà còn là 3 tầng văn hóa, 3 mạch nguồn cảm hứng hợp lại, định hình diện mạo Hà Nội trong âm nhạc của ông.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long, với “Ngẫu hứng sông Hồng” hay “Lữ khách sông Hồng,” Trần Tiến không chỉ khắc họa một dòng sông chảy qua thành phố, mà còn làm sống dậy ký ức lịch sử, ca dao, dân ca, những câu chuyện về sự bồi tụ phù sa và dòng chảy đời sống của người Việt. Ở đó, Hà Nội hiện lên như một trung tâm văn hóa, nơi dòng sông vừa mang tính địa lý vừa mang tính biểu tượng.

Phố cổ Hà Nội là không gian của ký ức, của đời sống thị dân. Những ca khúc như “Phố nghèo,” “Ngẫu hứng phố” … đã tái hiện một Hà Nội thân thuộc với mái ngói nâu, lá bàng rơi, tiếng còi tàu, những quán cà phê nhỏ.

Xứ Đoài trong nhạc Trần Tiến hiện lên qua chất liệu dân ca, qua hình ảnh thôn làng, đền chùa, con đò, bãi sông... Đây là nơi lưu giữ ký ức văn hóa, là lớp nền dân gian làm giàu thêm cho không gian Hà Nội trong âm nhạc ông.

“Khi kết nối lại, sông Hồng-Phố cổ-xứ Đoài tạo thành một tam giác văn hóa. Nhờ đó, Hà Nội trong âm nhạc Trần Tiến không chỉ giới hạn ở một thành phố, mà trở thành biểu tượng của sự hội tụ giữa truyền thống và hiện đại, giữa phố phường và làng quê, giữa dòng chảy phù sa và lớp trầm tích ký ức. Trần Tiến khắc họa Hà Nội không chỉ bằng địa danh, mà bằng cả một không gian văn hóa rộng mở, giàu sức sống và đậm hồn Việt Nam,” nhạc sỹ Nguyễn Quang Long phân tích.

Trong buổi hội ngộ với khán giả Hà Nội mới đây, ông đã hát “Ngẫu hứng phố” như để dẫn chứng tình yêu của mình – theo cách riêng của Trần Tiến: “Hà Nội đầu ô, một chiều đầy gió, một người không nỡ quay về. Hà Nội lòng tôi, giấc mơ xa vời của người xa quê. Ai ơi sống gửi thác về”.