Nhiếp ảnh trước làn sóng AI: Chỉ khi sáng tạo, tác phẩm mới thực sự có giá trị và sức sống

Nhưng giữa muôn vàn hình ảnh sinh ra từ thuật toán, vẫn có những cú bấm khiến người ta dừng lại, vì ở đó có cảm xúc, có linh hồn, có hơi thở của con người. Chính điều ấy giúp nhiếp ảnh đứng vững, như một minh chứng bền bỉ cho sức sống của những hình ảnh được chụp thật trong "cơn bão" trí tuệ nhân tạo (AI).

Ngôn ngữ của nhiếp ảnh truyền thống

Không chỉ là kỹ thuật ghi hình, nhiếp ảnh là hành trình đi tìm cái đẹp ẩn sau từng nhịp thở của cuộc sống. Mỗi khuôn hình là một khoảnh khắc biết nói, nơi người nghệ sĩ gửi gắm rung cảm và triết lý sống của chính mình. Ở đó, ánh sáng, góc nhìn và cảm xúc hòa quyện thành một thứ ngôn ngữ riêng - thứ ngôn ngữ mà chỉ những người thực sự lắng nghe được nhịp tim của thế giới quanh mình mới có thể nắm bắt.

Ở một số bức ảnh được trưng bày trong triển lãm Chạm giao mùa - Giữ khoảnh khắc vừa qua của nhóm tác giả tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, người xem có thể cảm nhận "nhịp tim" đó một cách chân thực nhất, được "bắt mạch" bởi người cầm máy thông qua ống kính của mình.

Có thể kể đến tác phẩm Phụ nữ Hà Nhì - một bức ảnh được chụp tại Y tý, Lào Cai. Trong làn mưa mỏng, 3 người phụ nữ Hà Nhì đứng nép bên hiên nhà, ánh nhìn xa xăm hướng ra con dốc ẩm ướt dưới trời mưa lất phất.

Bức tường đất màu vàng cũ kỹ, những mảng vôi bong tróc, đôi bồ câu nép trên mái hiên, nơi cửa chuồng, tất cả hòa vào một bản giao hưởng thị giác về thời gian và sự bền bỉ của đời sống vạn vật ở vùng cao Tây Bắc. Giữa cái tĩnh và cái động, giữa sự khắc nghiệt của thời tiết và niềm vui sống, nhiếp ảnh gia đã nắm bắt được nhịp thở chân thực nhất của cuộc sống miền sơn cước.

Hay như bức ảnh Ngọn lửa thiêng, ánh sáng đỏ rực như nuốt chửng cả khuôn hình, để lại dáng người vừa mờ ảo - vừa rõ ràng, phản ánh một nghi thức linh thiêng của lễ hội nhảy lửa. Đây không chỉ là hình ảnh về một nghi lễ dân gian, mà còn là biểu tượng cho lòng can đảm và niềm tin - thứ sức mạnh nội tâm khiến con người vượt qua sợ hãi, chạm vào cái đẹp của tinh thần. Ngọn lửa thiêng không chỉ bừng cháy trong ảnh, mà dường như còn cháy trong chính tâm hồn người xem.

Ở tác phẩm Thế giới của em, có một đứa trẻ nhỏ bé ngồi giữa bạt ngàn đồ chơi sắc màu, mọi thứ xung quanh như một vũ trụ riêng, đầy hỗn độn nhưng cũng rất tự do, rực rỡ và hồn nhiên. Ống kính hướng từ trên cao xuống khiến thế giới ấy trở nên bao la - nơi trí tưởng tượng là vô tận, nơi sự hồn nhiên vẫn còn nguyên vẹn. Trong Thế giới của em, ta bắt gặp sự tĩnh lặng của tuổi thơ, dù không có sự hiện diện của âm thanh, nhưng vang lên giai điệu trong trẻo của những năm tháng đầu đời.

Theo nghệ sĩ nhiếp ảnh Cao Mạnh Tiến (Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam), trong bối cảnh AI đang phát triển như vũ bão, tạo ra những hình ảnh ngày càng giống thật, giới nhiếp ảnh đứng trước cả cơ hội lẫn thách thức. Tuy nhiên, các giá trị cốt lõi đã làm nên sức sống của nhiếp ảnh suốt hơn 150 năm qua, đó là tính chân thực và cảm xúc mang đến cho người xem vẫn là lằn ranh mà thuật toán chưa thể vượt qua.

Trải qua hơn 150 năm, từ những hình ảnh thuần ghi chép bởi cỗ máy thô sơ đã phát triển thành các lĩnh vực quan trọng như Nhiếp ảnh nghệ thuật, Báo chí và Thương mại. Tuy nhiên, ngay từ buổi sơ khai, giá trị đầu tiên và không thể bàn cãi của nó chính là tính chân thực.

Máy ảnh, về mặt vật lý, là công cụ ghi lại hình ảnh một cách khách quan nhất. Không phải ngẫu nhiên mà người ta nói rằng "máy ảnh không biết nói dối". Chính lợi thế này đã giúp nhiếp ảnh xác lập vị trí quan trọng trong ngành báo chí suốt một thế kỷ qua, phục vụ mục đích truyền đạt thông tin trung thực, chính xác.

Trí tuệ nhân tạo không thể thay thế người cầm máy

"Trong bối cảnh AI tạo ra hình ảnh ngày càng giống thật, giá trị này càng trở nên quan trọng. Dù một hình ảnh do AI tạo ra có thể hoàn hảo về mặt kỹ thuật, hợp lý về phối cảnh, nó vẫn là sản phẩm của thuật toán, không phải là bằng chứng về một khoảnh khắc "đã từng tồn tại". Nhiếp ảnh đích thực, đặc biệt là ảnh tài liệu hay báo chí, mang giá trị chứng thực không thể thay thế.

Nếu nhiếp ảnh báo chí cần sự thật, thì nhiếp ảnh nghệ thuật sống bằng cảm xúc. Ở lĩnh vực này, người chụp không chỉ ghi chép hiện thực máy móc mà còn truyền tải kinh nghiệm sống, tư duy, cảm nhận và góc nhìn độc đáo của mình vào tác phẩm", nhà nhiếp ảnh Cao Mạnh Tiến nhấn mạnh.

Theo anh, một bức ảnh thực sự là sự phản ánh "tâm hồn" và ý đồ cá nhân của người chụp, là kết quả của sự chiêm nghiệm, quan sát và cảm nhận. Yếu tố này mang đến "linh hồn" và giá trị câu chuyện cho tác phẩm, là thông điệp mà nó mang đến cho người xem.

Nhiếp ảnh còn là việc bắt lấy "khoảnh khắc quyết định", những điều bất ngờ, ngẫu nhiên, thậm chí không hoàn hảo của đời sống thực. Đây là điều AI, dù có thể tạo ra vô số biến thể, cũng không thể "chờ đợi và bắt lấy". Sự dấn thân tại hiện trường hay sự kết nối cảm xúc giữa nhiếp ảnh gia và chủ thể là những giá trị mà thuật toán không thể sao chép.

"Chúng ta không cần lo lắng việc AI sẽ "vượt mặt" người cầm máy. Bản chất của AI là tạo ra hình ảnh bằng thuật toán, dựa trên việc tổng hợp và "chắp vá" các chi tiết từ dữ liệu nguồn. Quá trình này, dù tinh vi, hoàn hảo đến mức nào vẫn có thể để lại những khoảng trống cảm xúc mà người xem có thể dễ dàng nhận ra"- Nhiếp ảnh Cao Mạnh Tiến nhấn định.

Thách thức thực sự của người cầm máy không phải là làm sao để AI không vượt mặt con người, mà người cầm máy phải "vượt mặt chính mình". Người chụp ảnh không ngừng sáng tạo để tác phẩm không lặp lại người khác, cũng không lặp lại mình. Chỉ khi có sáng tạo, tác phẩm mới thực sự có giá trị và sức sống".

Tuy nhiên, theo nghệ sĩ nhiếp ảnh Cao Mạnh Tiến, không thể phủ nhận vai trò tích cực của trí tuệ nhân tạo, thay vào đó chúng ta nên nhìn nhận AI như một công cụ hỗ trợ đắc lực cho mình trong quá trình sáng tạo. Nếu biết vận dụng phù hợp, AI là một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ từ tiền kỳ đến hậu kỳ cho nhiếp ảnh thương mại. Tận dụng sự hỗ trợ từ AI có thể giúp giảm thiểu chi phí và tăng hiệu quả đáng kể cho các sản phẩm.

Ngoài ra, việc tạo ảnh bằng AI có thể làm phong phú thêm trí tưởng tượng của mỗi người, nó cũng góp phần vào sự đa dạng của sân chơi nhiếp ảnh vốn cần sự phong phú về màu sắc và thể tài.