NSND Lê Chức: Đọc lời bình bằng niềm tự hào, trải nghiệm và thấu cảm

Trong mùa Vu Lan báo hiếu năm 2025, chương trình nghệ thuật Ơn nghĩa sinh thành không chỉ là một điểm hẹn văn hóa đặc biệt, mà còn là nơi hội tụ những tiếng lòng tri ân sâu nặng gửi tới đấng sinh thành, tới những người mẹ hy sinh vì Tổ quốc.

Thừa hưởng từ mẹ cha tình yêu nghệ thuật, trách nhiệm với nghề

+ Thưa NSND Lê Chức, ông nhìn nhận thế nào về ý nghĩa của chương trình nghệ thuật "Ơn nghĩa sinh thành 2025" được tổ chức trong mùa Vu Lan báo hiếu?

Với tôi, Ơn nghĩa sinh thành 2025 không đơn thuần là một chương trình nghệ thuật. Đó còn là sự kết tinh của cảm xúc, của lòng biết ơn sâu sắc dành cho những người mẹ, những thế hệ đã thầm lặng hy sinh vì Tổ quốc. Người nghệ sĩ không chỉ tới đây biểu diễn, họ còn là đại diện cho những tiếng lòng tri ân được cất lên bằng nghệ thuật, chân thành và lay động.

Trong toàn bộ chương trình, hình ảnh người Mẹ Việt Nam - người Mẹ Tổ quốc - sẽ được khắc họa đầy xúc động, chạm đến những tầng sâu nhất trong cảm xúc người xem. Đó là biểu tượng của đức hy sinh, sự kiên cường và tình yêu vô bờ dành cho con, cho quê hương, đất nước.

+ Với ông, hình tượng người mẹ có ý nghĩa như thế nào trong nghệ thuật và trong cuộc đời?

Người mẹ chính là nguồn thơ, là suối nhạc, là hình tượng đi vào từng câu ca dao, lời ru, trở thành chất liệu nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ nghệ sĩ.

Tôi sinh năm 1947, nay đã gần 80 tuổi. Thuở mẹ sinh tôi, chiến tranh buộc bà phải đi sơ tán nhiều nơi. Tôi là người duy nhất trong 10 anh chị em được bú mẹ trực tiếp. Sau này lớn lên, tôi may mắn thừa hưởng nhiều phẩm chất tốt đẹp từ mẹ.

Cha tôi có chất giọng rất hay, mẹ tôi cũng vậy. Họ đều là những trí thức, cách phát âm tiếng Việt rất chuẩn. Giọng nói của mẹ tôi vừa khỏe lại vừa trầm ấm, vang ngân, truyền cảm. Mỗi khi bà cất lời, mọi người đều bị cuốn hút.

Năm 1996, cha tôi qua đời, tôi rất trống trải vì mất đi chỗ dựa vững chắc. Đến năm 2005, mẹ tôi cũng đi theo cha. Họ đã truyền lại cho tôi tình yêu nghệ thuật, ý thức và trách nhiệm với nghề.

Nhân duyên với nghiệp "nói"

+ Với nhiều thế hệ người Việt, NSND Lê Chức chính là "giọng đọc huyền thoại", "chỉ cần nghe một lần là thấy khác biệt". Với ông, nhân duyên với nghiệp "nói" đã bắt đầu như thế nào?

Tôi họ Lê, quê Tổ ở Thọ Xuân (Thanh Hóa), nhưng được lớn lên ở một vùng trung tâm lẫn lộn "n" và "l" là Hải Phòng. Vậy mà trong giọng và tiếng của tôi không có một âm tiết nào của thổ âm các tỉnh, thành, đó có lẽ là nhân duyên trời ban tặng ngay từ những ngày đầu tiên.

Tôi luôn tâm niệm "Ôi tiếng Việt muôn đời tôi mắc nợ" (thơ Lưu Quang Vũ). Với tôi, tiếng Việt không chỉ là công cụ hành nghề, mà còn là di sản, là giá trị văn hóa quan trọng. Tôi nghĩ, giọng đọc của tôi, nếu có gì đặc biệt, thì đó là thiên mệnh mà Thượng đế giao phó. Trong hàng triệu người nói tiếng Việt, có những giọng được chọn để trở thành đại diện. Tôi ý thức mình phải giữ sự chuẩn mực ấy.

Nhiều năm qua, tôi đọc cho hàng trăm, hàng ngàn chương trình, thuộc mọi bộ ngành. Khi gọi cho tôi, mọi người thường bảo: "Mong bác giúp bên cháu với". Tôi trả lời, đây không phải là giúp nữa, đó là trách nhiệm của một người được hưởng ân đức trời ban. Đó cũng chính là ý nghĩa của việc tôi nói tiếng Việt chuẩn.

+ Theo ông, bên cạnh âm sắc, điều gì đã khiến giọng đọc của ông chạm tới trái tim nhiều khán, thính giả tới vậy?

Như đã nói, truyền thống gia đình hun đúc trong tôi tình yêu nghệ thuật, đam mê đọc và tìm hiểu. 6 năm tu nghiệp tại Liên Xô cùng nền đào tạo nghiêm ngặt trong nước càng tôi luyện để tôi gắn bó với nghề. Tôi đã đi đến chiến trường, trải qua nhiều công việc khác nhau, từ làm công nhân tới những vị trí lãnh đạo trong ngành. Cũng bởi vậy, tôi đọc lời bình bằng niềm tự hào, bằng những trải nghiệm, bằng cả sự thấu cảm.

Mục đích cuối cùng của người đọc một bài thơ, bài văn hay bài báo chính là sự truyền cảm. Thế nhưng, để có thể truyền cảm tới công chúng, trước hết, người đọc phải có khả năng "cảm" những gì trong đó. Ở thời điểm ta tiếp nhận một văn bản, đó là thứ ở bên ngoài chúng ta. Tới thời điểm ta phát ra tiếng nói, đó là những gì xuất phát từ tâm hồn, từ cảm xúc của chính ta rồi.

"Vợ chồng tôi sống giản dị, không màu mè"

+ Ông cũng từng nói: "Cần phân biệt rõ ràng giữa nghề và nghiệp…"

Đúng vậy! Nghề là công việc để mưu sinh, để có thu nhập nuôi sống bản thân và gia đình. Còn nghiệp là lẽ sống, là thiên mệnh. Tôi chọn nghiệp văn nghệ sĩ và xác tín rằng mình được sinh ra để đi trên con đường ấy.

Có người nói tôi là nghệ sĩ đến 200%, bởi tôi luôn làm việc bằng tất cả trái tim, trách nhiệm và kiến thức của mình. Tôi chưa bao giờ nghĩ đến đồng tiền nhận được. Nếu có, thì đó số tiền đó tôi dành cho những người nghèo, người còn khó khăn trong xã hội.

Nhiều năm qua, hai vợ chồng tôi sống giản dị, không màu mè, thế nhưng nhà lúc nào cũng rộng cửa với những hoàn cảnh khốn khó.

+ Ở tuổi gần 80, ông giữ sức khỏe và giọng đọc thế nào để vẫn tiếp tục cống hiến cho nghệ thuật?

Tôi có một thói quen nhỏ thôi. Mỗi tối, tôi vệ sinh răng miệng, rồi súc miệng bằng nước muối tự pha từ muối biển thô. Bên cạnh đó, tôi chú trọng giữ ấm chân. Bởi huyệt của tiếng nói nằm ở bàn chân, lạnh chân thì giọng nói khó giữ được.

+ Cảm ơn những chia sẻ của NSND Lê Chức!