NSND Văn Chương: "Chèo đã cho tôi được sống với thơ"

Từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, tôi đã có năng khiếu về môn Văn, từng là học sinh giỏi Văn cấp huyện, đồng thời cũng rất yêu thơ. Lúc bấy giờ, các thầy cô giáo nhận xét tôi có khả năng cảm thụ, sau này sẽ làm việc liên quan đến văn chương y như cái tên của mình. 

Thế nhưng sau này vì yêu âm nhạc, sân khấu truyền thống, dân ca và nhạc cổ truyền, tôi đã đi văn công nhưng cảm xúc với văn thơ vẫn vẹn nguyên. Khi bước chân vào nghệ thuật sân khấu chèo, nói đến chèo lại nghĩ ngay đến thơ. 

Các vai diễn, vở diễn, nhân vật trong các vở chèo đều nói thơ chứ không nói kịch, không thoại bằng văn xuôi. Thí dụ, vai Lưu Bình trong vở "Lưu Bình - Dương Lễ" có nói: "Tôi Lưu Bình con nhà hàn sĩ" hoặc "Đôi lời nhắn nhủ với Dương Công/ Cái nghĩa Kim Lan nghĩ thẹn thùng/ Bạn khó đến nhà xua chẳng tiếp/ Tình đời đen bạc ngán cho không…". 

Nói như vậy để thấy các câu thoại trong chèo đều là thơ. Chèo đã cho tôi được sống với thơ, được diễn thơ, vào nhân vật bằng thơ.

+ Hầu hết công chúng, thính giả biết tới nghệ sĩ ngâm thơ Văn Chương trước tiên qua làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam. Từ bao giờ anh bén duyên với chương trình "Tiếng thơ" trên làn sóng phát thanh?

Ngày trước, đài phát thanh là phương tiện thông tin, giải trí quen thuộc nhất. Đặc biệt là những đêm Giao thừa, khi nhạc và thơ réo rắt lên gợi bao nỗi nhớ quê hương, cội nguồn vô cùng thiêng liêng. 

Đến năm 1994, tôi được mời cộng tác với chương trình Dân ca ở Đài Tiếng nói Việt Nam và trong một ca cảnh, tôi có ngâm một đoạn thơ của cựu binh thì được giới thiệu sang chương trình "Tiếng thơ" để cộng tác phần ngâm thơ. 

Tôi còn nhớ lần đầu tiên được thể hiện tác phẩm thơ ở phòng thu của Đài Tiếng nói Việt Nam, bao cảm xúc ùa về khi hồi tưởng về nỗi khát khao, giấc mơ của mình đã trở thành sự thật. Đã có một thời mình nín thở và mê mẩn lắng nghe các giọng ngâm trứ danh như NSND Châu Loan, NSND Trần Thị Tuyết, NSƯT Linh Nhâm và nhiều nghệ sĩ khác trên sóng phát thanh Văn nghệ. 

Lần đó, tôi được ngâm thơ ở đài vừa dày cảm xúc, vừa lo không biết mình ngâm như vậy được không. Cũng may nhờ sự động viên, góp ý của biên tập viên trực tiếp phụ trách chương trình "Tiếng thơ" lúc bấy giờ là chị Trịnh Bích Ba mà tôi đã tự tin thể hiện thế mạnh của mình.

+Bước ra từ sân khấu chèo, anh đã vận dụng các thế mạnh của loại hình nghệ thuật sân khấu chèo và cách thể hiện tác phẩm thơ như thế nào?

Ở chèo, bản thân lời thoại là thơ và đa dạng nhiều lối ngâm như ngâm thơ mới, ngâm sa mạc, vỉa bồng mạc, ngâm tần cung oán, ngâm xẩm, nói ví, lẩy Kiều… Tôi nghĩ hiếm có loại hình nghệ thuật sân khấu truyền thống nào có nhiều hình thức thể hiện như chèo. 

Đó cũng là lợi thế của tôi khi bước ra từ sân khấu chèo để ngâm thơ. Tuy nhiên, không phải là "bê nguyên xi" các lối ngâm trong chèo vào ngâm thơ mà còn phải học hỏi các bậc tiền bối. NSND Vũ Kim Dung là một trong những người đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong giai đoạn bắt đầu làm quen với ngâm thơ. 

Qua đây, tôi cũng muốn gửi lời cảm ơn đến các thế hệ biên tập viên phụ trách chương trình "Tiếng thơ" tại Đài Tiếng nói Việt Nam, có người gián tiếp như nhà thơ Trúc Thông, Trần Đăng Khoa, có người trực tiếp như chị Bích Ba, Thu Viễn, Anh Thư và hiện tại là biên tập viên Võ Hà.

+ Anh có thể chia sẻ cùng độc giả PNVN một kỷ niệm đáng nhớ trong hành trình làm nghề của mình?

Điều tôi thấy tự hào là dù đi diễn ở đâu, khán thính giả đều gọi là "Văn Chương của Đài Tiếng nói Việt Nam", "Nếu không nghe Văn Chương và các nghệ sĩ ngâm thơ thì chưa thể ngủ được". Và một kỷ niệm đến giờ tôi vẫn không thể quên được. 

Cha tôi là một chiến sĩ Bộ đội cụ Hồ, ông nhập ngũ năm 16 tuổi, đã từng bị địch bắt tù đày ở Côn Đảo. Cụ đã về với tổ tiên 25 năm rồi. Lúc sinh thời, cụ rất thích nghe đài. Vốn thích chương trình "Tiếng thơ" rồi con trai cụ là tôi lại được mời làm cộng tác viên ngâm thơ ở đài thì còn gì bằng. 

Năm 1997, Đài Tiếng nói Việt Nam có phát một chương trình "Tiếng thơ" đúng thời khắc giao thừa cầu truyền hình ra đảo Trường Sa, trong đó có một bài thơ do tôi thể hiện. Đó là bài "Thơ từ Trường Sa" của nhà thơ Nguyễn Hữu Quý. 

Đến giờ, tôi vẫn không thể quên được những câu thơ mở đầu: "Mặn lên da là biển/ Mặn xuống tóc là trời/ Lính đảo không trắng nổi/ Yêu? Hay đừng... em ơi?". Năm đó, tôi về dặn dò bố rằng: "Năm nay, bố có luộc bánh chưng hay chuẩn bị làm gì thì cũng đừng bỏ qua chương trình "Tiếng thơ" nhé. 

Hôm nay, con ngâm một bài thơ để phát ở chương trình về Trường Sa". Cụ nghe rồi bảo rằng: "Nói chung là kể cả con ngâm hay ai ngâm thì bố cũng không thể bỏ qua được".

+Từ cộng tác viên thể hiện tác phẩm thơ trong chương trình "Tiếng thơ", NSND Văn Chương đã trở thành cán bộ, nghệ sĩ biên chế của đài rồi giờ đây, anh giữ trọng trách "thuyền trưởng" ban Văn học - Nghệ thuật - Âm nhạc (VOV3), Đài Tiếng nói Việt Nam. "Duyên lành" với thơ, với đài đã gieo trồng, bén rễ vào cuộc sống của NSND Văn Chương như thế nào?

Khi được hỏi về thơ, tôi lại có cảm giác chộn rộn bởi cảm xúc thơ như một dòng chảy xuyên suốt. Với tôi, trở thành một nghệ sĩ ngâm thơ như một giấc mơ thành sự thật. Thực hiện chủ trương sắp xếp tinh gọn bộ máy, gần đây Ban Văn học - Nghệ thuật (VOV6) sáp nhập với Ban Âm nhạc (VOV3) thành Ban Văn học - Nghệ thuật - Âm nhạc (VOV3) - Đài Tiếng nói Việt Nam.

 Các chương trình vẫn đang được sản xuất và tiếp nối, trong đó có "Tiếng thơ". Chúng tôi đã được thừa hưởng di sản quý giá các thế hệ trước để lại. Trách nhiệm của tôi và các đồng nghiệp, các biên tập viên Ban Văn học - Nghệ thuật - Âm nhạc (VOV3) là lưu giữ, không ngừng sáng tạo và phát triển.

Trên hành trình mới này, chúng tôi mong muốn có sự quan tâm hơn nữa của các cấp lãnh đạo, sự đóng góp không ngừng của lực lượng văn nghệ sĩ, tác giả, nhà thơ, nhà văn đồng hành cùng các biên tập viên của chúng tôi để có những sản phẩm báo chí văn nghệ phục vụ đông đảo công chúng. 

Đặc biệt, tôi kỳ vọng năng lực của các biên tập viên Ban Văn học - Nghệ thuật - Âm nhạc (VOV3) sẽ mang đến cho thính giả những sản phẩm mới hơn, đặc biệt và sâu sắc hơn. Chúng tôi cầu thị và mong muốn có sự góp ý của các thính giả, của các thế hệ đi trước!

+ Xin cảm ơn NSND Văn Chương!