Phụ nữ dần thăng tiến trong chính trường Nhật Bản nhưng phải đối mặt với những thách thức sâu sắc

Việc nhiều phụ nữ cạnh tranh cho một vị trí chính trị hàng đầu vẫn còn hiếm ở Nhật Bản, quốc gia có thứ hạng bình đẳng giới toàn cầu thấp, nhưng chiến thắng của Koike cho thấy sự gia tăng dần dần của các nữ quan chức quyền lực và một xã hội cởi mở hơn với sự cân bằng giới trong chính trị. Tuy nhiên, ngay cả khi một phụ nữ cuối cùng trở thành thủ tướng đi chăng nữa thì chính trị ở Nhật vẫn chủ yếu do nam giới thống trị, và các chuyên gia cho rằng cần phải nỗ lực rất lớn để đạt được sự đại diện bình đẳng thực sự.

"Ngày càng có nhiều kỳ vọng về việc phụ nữ sẽ đóng vai trò lớn hơn trong chính trị", nghị sĩ Chinami Nishimura, một quan chức cấp cao của Đảng Dân chủ Lập hiến đối lập chính của Nhật Bản, cho biết. "Trong chính trị hay Quốc hội, vốn vẫn được coi là nơi của nam giới, việc phụ nữ hiện diện và cất lên tiếng nói là vô cùng ý nghĩa".

Nishimura, người cũng đứng đầu nhóm thúc đẩy bình đẳng giới của đảng đối lập, hy vọng phụ nữ sẽ chiếm 30% số ứng cử viên của đảng mình trong cuộc bầu cử quốc gia sắp tới. Năm ngoái, Đảng Dân chủ Tự do bảo thủ của Thủ tướng Fumio Kishida đã cam kết đạt được 30% đại diện nữ trong vòng 10 năm và đang nỗ lực thu hút thêm nhiều ứng cử viên nữ.

Tuy nhiên, việc tìm kiếm những ứng viên nữ đầy tham vọng không hề dễ dàng. Phụ nữ Nhật Bản vẫn thường được kỳ vọng sẽ đảm nhiệm việc nuôi dạy con cái, chăm sóc người già và các trách nhiệm gia đình khác.

Các nghị sĩ quốc hội cũng được kỳ vọng sẽ thường xuyên di chuyển giữa Tokyo và các khu vực bầu cử của họ, điều này đặc biệt gây khó khăn cho các nữ nghị sĩ đang cố gắng cân bằng giữa sự nghiệp và gia đình. Nishimura cho biết các đồng nghiệp nữ trước đây đã rời bỏ chính trường quốc gia và trở lại các hội đồng địa phương vì những yêu cầu này.

Nishimura bắt đầu sự nghiệp chính trị của mình tại hội đồng tỉnh Niigata quê hương vào năm 1999, trở thành người phụ nữ đầu tiên phục vụ tại đây sau nhiều thập kỷ. Hội đồng gồm 53 thành viên hiện có 5 phụ nữ.

Tại Nhật Bản, ngày càng có nhiều phụ nữ theo đuổi sự nghiệp chính trị, nhưng họ vẫn là thiểu số, đặc biệt là trong nền chính trị quốc gia, nơi các quyết định bầu cử phần lớn được quyết định bởi các đảng phái kín do nam giới thống trị, và những phụ nữ thẳng thắn thường là mục tiêu.

Một trong những đối thủ hàng đầu của Koike là một phụ nữ, Renho, một cựu nghị sĩ kỳ cựu, chỉ có một cái tên và đã về thứ ba. Renho từng nói với các phóng viên rằng bà thường thấy các tiêu đề về cuộc đua giành chức thống đốc Tokyo với dòng tít "Cuộc chiến của những "con rồng cái"!

"Bạn có dùng cách diễn đạt đó để mô tả cuộc cạnh tranh giữa các ứng viên nam không?", bà hỏi.

Koike, một cựu phát thanh viên truyền hình sành điệu và am hiểu truyền thông, lần đầu tiên được bầu vào Quốc hội vào năm 1992 ở tuổi 40. Bà đã đảm nhiệm một số vị trí quan trọng trong Nội các, bao gồm Bộ trưởng môi trường và Bộ trưởng quốc phòng, cho Đảng Dân chủ Tự do cầm quyền lâu năm, trước khi trở thành thống đốc Tokyo vào năm 2016.

Renho, nổi tiếng với những câu hỏi sắc bén trong Nghị viện, sinh ra trong một gia đình có mẹ là người Nhật và cha là người Đài Loan (Trung Quốc). Từng là người mẫu và phát thanh viên, bà được bầu vào Nghị viện năm 2004 và từng giữ chức Bộ trưởng Cải cách Hành chính trong chính phủ do Đảng Dân chủ Nhật Bản (nay đã giải thể) lãnh đạo.

Chiyako Sato, biên tập viên của tờ Mainichi Shimbun và là nhà bình luận chính trị, cho biết các cuộc tấn công vào hình ảnh hung hăng của Renho là một ví dụ rõ ràng về sự thiên vị giới tính trong một xã hội mong đợi các ứng cử viên nữ phải "có đức tính của người mẹ hoặc dễ thương".

Do sự hiện diện hạn chế của phụ nữ trong chính trị, những phụ nữ quyền lực thường nhận được sự chú ý quá mức. Sự hiện diện của họ trong cuộc bầu cử thị trưởng Tokyo "truyền tải thông điệp tích cực rằng phụ nữ có thể trở thành nhà lãnh đạo chính trị, nhưng phần lớn tiếng đồn về họ cũng phản ánh thực tế đáng buồn của Nhật Bản", Mari Miura, giáo sư Đại học Sophia và chuyên gia về giới và chính trị, cho biết.

Ví dụ, một cuộc khảo sát các nhà lập pháp quốc gia và địa phương vào năm 2022 do một nhóm dân sự thực hiện cho thấy 1/3 trong số khoảng 100 phụ nữ được hỏi đã phải đối mặt với quấy rối tình dục trong các chiến dịch tranh cử hoặc tại nơi làm việc.

Cựu thủ tướng Taro Aso đã buộc phải xin lỗi vì đã miêu tả Bộ trưởng Ngoại giao Yoko Kamikawa, một phụ nữ, là người có năng lực nhưng không xinh đẹp.

Phụ nữ chiếm khoảng 30% số nghị viên tại hội đồng Tokyo, và sự hiện diện của họ tại các hội đồng thị trấn ở khu vực thành thị cũng đang gia tăng. Trung bình, tỷ lệ đại diện nữ tại hơn 1.740 hội đồng địa phương của Nhật Bản đã tăng gấp đôi lên 14,5% vào năm 2021 so với 20 năm trước. Ngày càng có nhiều lời kêu gọi về việc tăng cường tiếng nói của phụ nữ trong chính trị.

Nhưng ở các vùng nông thôn, nơi mà vai trò giới tính truyền thống phổ biến hơn, 226 hội đồng, tương đương 13% tổng số, không có hội đồng nào có phụ nữ vào năm ngoái, theo Cục Bình đẳng giới thuộc Văn phòng Nội các.

Tại quốc hội, nơi đảng Dân chủ Tự do bảo thủ nắm quyền gần như liên tục kể từ khi Thế chiến II kết thúc, tỷ lệ đại diện nữ ở hạ viện là 10,3%, đưa Nhật Bản lên vị trí thứ 163 trong số 190 quốc gia, theo báo cáo của Liên minh Nghị viện liên quốc gia có trụ sở tại Geneva.

Theo Cục Bình đẳng giới, năm 1946, con số này không khác biệt nhiều - chỉ 8,4% - khi nhóm 39 phụ nữ đầu tiên được bầu vào quốc hội.

"Đã có những thay đổi bắt đầu từ chính trị khu vực, nhưng tốc độ vẫn còn quá chậm", Sato nói và đề xuất áp dụng hạn ngạch bắt buộc đối với phụ nữ.

Một phụ nữ trong Nội các gồm khoảng 20 bộ trưởng là tiêu chuẩn vào những năm 1990. Gần đây, hai người là bình thường. Việc duy trì số lượng bộ trưởng nữ ngày càng tăng là một thách thức do thiếu phụ nữ có thâm niên. Phụ nữ cũng bị hạn chế cơ hội lãnh đạo, làm chậm trễ việc thực hiện các luật và chính sách về bình đẳng giới.

"Do thiếu sự thay đổi trong bộ máy lãnh đạo, nên sự chuyển hóa ở Nhật Bản rất kém. Chính vì vậy, chính trị không thay đổi bất chấp những thay đổi trong quan điểm của công chúng", Miura nói.

Koike trở thành ứng cử viên nữ đầu tiên tham gia cuộc đua lãnh đạo LDP vào năm 2008. Hai người khác, Sanae Takaichi và Seiko Noda, đã tranh cử vào năm 2021 với Kishida.

Theo hệ thống chính trị Nhật Bản, việc có một nữ thủ tướng không nhất thiết đồng nghĩa với tiến bộ về bình đẳng giới do ảnh hưởng chính trị áp đảo của nam giới. Tuy nhiên, theo nhà bình luận chính trị Sato, đây có thể là một bước tiến quan trọng, dù chỉ mang tính biểu tượng.

"Việc có những hình mẫu là rất quan trọng... để thể hiện sự bình đẳng giới và phụ nữ cũng có thể hướng tới một vị trí cao hơn," ông Sato nói. "Phụ nữ trong chính trị không còn bị coi là những người đứng ngoài lề nữa".