“Sách cười và lãng quên” khám phá bí ẩn của con người

Nhà văn Milan Kundera sinh năm 1929 trong một gia đình trí thức trung lưu tại Séc, định cư ở Pháp từ năm 1975 và nhập quốc tịch Pháp năm 1981. Ông lớn lên trong một môi trường mà văn hóa nghệ thuật có vị trí rất quan trọng. Bố ông là Ludvik Kundera, một nhà nghiên cứu âm nhạc và nghệ sĩ piano nổi tiếng ở Séc. Kundera được học piano từ khi còn bé. Âm nhạc để lại dấu ấn không nhỏ trong cuộc đời cũng như tác phẩm của ông.

Sớm nổi tiếng với các bài thơ và tiểu thuyết bằng tiếng Séc nhưng Milan Kundera chuyển hẳn sang sáng tác bằng tiếng Pháp từ năm 1995. Ông đã được trao nhiều giải thưởng văn học danh giá, trong đó có Giải thưởng Lớn của Viện Văn học hàn lâm Pháp năm 2001, giải Franz Kafka 2020…

Ngoài 10 cuốn tiểu thuyết và 1 tập truyện ngắn, ông còn viết kịch, phê bình và tiểu luận. Rất nhiều tác phẩm của ông đã được dịch sang tiếng Việt, có thể kể đến: Những mối tình nực cười (Cao Việt Dũng dịch), Vô tri (Cao Việt Dũng dịch), Lễ hội của vô nghĩa (Nguyên Ngọc dịch), Đời nhẹ khôn kham (Trịnh Y Thư dịch), Sự bất tử (Ngân Xuyên dịch), Chậm (Ngân Xuyên dịch)…

Cuốn tiểu thuyết Sách cười và lãng quên xuất bản lần đầu tiên tại Pháp vào năm 1979, được Nhã Nam phát hành tiếng Việt với bản dịch của Ngân Xuyên. Đây là tác phẩm chuyên chú khám phá và nắm bắt những bí ẩn về bản chất con người trong sự biến đổi của tình huống. Cuốn sách gồm 7 câu chuyện được trình bày như 7 phần của một tổng thể, xoay quanh các chủ đề về ký ức và tiếng cười, mở đầu cho cấu trúc tiểu thuyết 7 phần như một bản giao hưởng.

Trong 7 phần này, các khía cạnh khác nhau trong sự tồn tại của con người được Milan Kundera sắp xếp, phóng đại, thu nhỏ, nhấn mạnh, kiểm tra, phân tích và trải nghiệm. Mỗi câu chuyện lại có những tình tiết và nhân vật riêng, song vẫn có thể thấy rõ tính thống nhất của tác phẩm qua các chủ đề (ký ức và sự lãng quên, tiếng cười và bi kịch…), qua bối cảnh từng câu chuyện và nhất là lối kể chuyện.

Như hầu hết những tác phẩm khác mà Milan Kundera viết trước đó hoặc sau này, Sách cười và lãng quên chẳng thể đứng bên ngoài những biến động lịch sử. Chiếm phần trọng đại nhất trong mỗi tác phẩm của Kundera, luôn luôn, là cuộc truy tìm đến tận cùng bản ngã con người, nhưng bao giờ cuộc truy xét đó cũng chấm dứt trong nghịch lý.

Văn phong của Milan Kundera súc tích, giản dị nhưng lại sắc bén, đầy tính châm biếm. Ông chú trọng trong tiểu thuyết của mình nghệ thuật xây dựng tình thế nhằm làm nổi bật sự phi lý của đời sống cũng như những khoảng tăm tối trong thế giới nội tâm con người.

Đánh giá về tác phẩm, tờ The New York Times nhận định: "Sách cười và lãng quên được cho là một cuốn tiểu thuyết, mặc dù nó bao gồm một phần truyện thần tiên, một phần phê bình, một phần chính luận, một phần nhạc học, một phần tự truyện. Nó có thể được gọi là bất kỳ cái gì, bởi tổng thể cuốn sách đã là một thiên tài".