PV Báo PNVN đã phỏng vấn ông Nguyễn Phú Bình, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, để làm rõ vấn đề trên.
Nhiều thách thức
- Thưa ông, mới đây Chính phủ Nhật Bản vừa có động thái thay đổi chính sách lớn khi phê chuẩn dự luật cho phép lao động phổ thông nước ngoài có thể ở lại Nhật theo diện thường trú. Ông đánh giá thế nào về chính sách mới này của Nhật?
Việc này tạo cơ hội cho lao động Việt Nam sang Nhật Bản rộng mở hơn. Theo chính sách mới mà Chính phủ Nhật Bản vừa đề xuất để ban hành thì những lao động đi theo hình thức tu nghiệp sinh và thực tập sinh nếu đáp ứng được tiêu chuẩn lao động cũng như trình độ tiếng Nhật sẽ được quyền ở lại Nhật Bản làm việc với thời hạn tối đa là 5 năm. Như vậy, Nhật Bản sẽ mở cửa tiếp nhận các lao động phổ thông thay vì chỉ giới hạn trong các chuyên gia tay nghề cao như bác sĩ và giáo viên.
Việc sửa đổi luật của phía Nhật có thể mở ra một số cơ hội cho lao động nước ngoài đang sinh sống và làm việc tại nước này, trong đó có lao động Việt Nam. Tức là khi người lao động nước ngoài có trình độ, có kỹ năng, làm việc chăm chỉ, đạo đức tốt thì sẽ có cơ hội được định cư vĩnh viễn ở Nhật. Đây cũng chính là cơ hội, hay đúng hơn là một viễn cảnh vừa mở ra cho lao động Việt Nam.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc được cấp phép để định cư ở Nhật lại không hề dễ dàng?
Đúng vậy. Đối với những người nào làm việc chăm chỉ, được đánh giá cao và có ngoại ngữ tốt thì đây là cơ hội rất tốt. Nhưng đối với những lao động nói chung, hay những lao động có ý tìm mọi cách để ở lại dù không đủ tiêu chuẩn thì tôi nghĩ sẽ rất khó khăn, bởi vì Nhật thực hiện thực thi pháp luật rất nghiêm minh chứ họ không phải là theo kiểu dùng cách này cách khác mà có thể mua chuộc được đâu.
Đối với lao động Việt Nam, tôi cho rằng vẫn còn nhiều thách thức khi sang lao động tại Nhật Bản. Vài năm gần đây, tôi thấy rộ lên hiện tượng người lao động Việt Nam bỏ trốn ở lại Nhật, rồi vi phạm pháp luật nước sở tại, đến mức phía Nhật đã nhiều lần phải ta thán về việc này. Vậy cái gốc vấn đề do đâu? Tôi cho rằng cái gốc vấn đề là ở chỗ chúng ta chưa có chế tài để kiểm soát việc nở rộ tràn lan các công ty môi giới du học Nhật Bản tại Việt Nam hiện nay.
Trước đây khi đi lao động tại Nhật Bản, phía Việt Nam chỉ có trường hợp các tu nghiệp sinh thôi, các trường hợp này đi qua con đường của các công ty cung ứng lao động mà Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cấp phép. Nhưng hiện nay, đã và đag có sự biến tướng với sự tham gia của các công ty môi giới giáo dục. Các công ty môi giới du học thường tuyên truyền với người lao động rằng rằng cứ đi sang Nhật học, sang bên đó nếu học được thì học còn nếu khi không học được thì ra ngoài lao động chân tay. Chính vì lời hứa hẹn này mà đã làm cho con số du học sinh Việt Nam sang Nhật tăng lên trong những năm qua.
Quản lý yếu kém
Ông thấy thế nào trước ý kiến của phía Nhật cho rằng nạn trộm cắp tại nước này được cho là tăng lên trong những năm gần đây mà thủ phạm chủ yếu là các lao động Việt Nam?
Thực tế thì ở Nhật không phải cứ du học là gói gọn trong 4 - 5 năm như một số nước khác mà họ quy định rất chặt chẽ các bước. Bước đầu tiên là đi học, sau khi học xong, nếu thi đậu vào các trường đại học, cao đẳng thì sẽ đi học tiếp, còn nếu thi không đậu thì du học sinh bắt buộc phải quay về nước.
Tuy nhiên, một số công ty du học lại thiếu trách nhiệm hoặc họ chỉ hoạt động mục đích kiếm lợi nhuận mà sẵn sàng “đem con bỏ chợ”, tuyên truyền sai lệch để thu hút các học sinh. Tôi được biết, hiện nay nhiều người không có khả năng đi học nhưng do nghe tuyên truyền như thế nên đã vay mượn tiền để đi, rồi cuối cùng khi sang Nhật thì vỡ mộng vì khi sang đó không học được, phía Nhật bắt phải quay về.
Lúc này dẫn đến hệ quả là những người đó sẽ trốn ra ngoài và ở lại để đi làm bên ngoài, tức là lao động trái phép. Nhưng ở Nhật quản lý lao động rất chặt chẽ, người Nhật cũng rất ít khi thuê những lao động trái phép làm việc, do đó sẽ nảy sinh ra hiện tượng một số lao động bất hợp pháp của Việt Nam vào các siêu thị của Nhật để trộm cắp.
Đây là một thực trạng đáng báo động từ lâu rồi, nhưng tiếc là đến nay ta vẫn chưa có giải pháp để quản lý vấn đề này. Do đó, đây là thách thức rất lớn cho lao động Việt Nam khi sang thị trường Nhật hiện nay.
Trước thực trạng trên, cần có giải pháp gì để chấn chỉnh, thưa ông?
Hiện nay, phía Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội chủ yếu quản lý những công ty cung ứng lao động thôi, còn du học thì sẽ thuộc phạm vi quản lý cán Bộ Giáo dục và Đào tạo. Khi tôi còn làm đại sứ tại Nhật, tôi cũng đã nhiều lần kiến nghị với Bộ Giáo dục và Đào tạo rằng cần phải có kiểm soát chặt chẽ vấn đề này. Sau đó thì phía Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng có cử cán bộ quản lý học sinh sang Nhật công tác, nhưng họ chỉ quản lý học sinh ở diện đi học bằng học bổng thôi, còn các học sinh du học tự túc thì rất nhiều, Bộ Giáo dục và Đào tạo không quản lý hết được.
Tôi lấy ví dụ năm 2011 ở Nhật xảy ra động đất và sóng thần, các học sinh Việt Nam đi du học tự túc gần như không có cơ quan nào quản lý cả. Do đó, khi thảm họa xảy ra thì gia đình ở Việt Nam mới gọi điện dồn dập cho cho Đại sứ quán Việt Nam tại Nhật Bản đề nghị giúp đỡ tìm kiếm con em họ.
Lúc ấy, phía đại sứ quán phải cử người đi tìm kiếm các học sinh Việt Nam. Nhân sự của đại sứ quán thì ít, trong khi phạm vi tìm kiếm thì rộng, khi đó chúng tôi rất vất vả trong việc này.
Tôi kiến nghị, trong vấn đề này, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần có cơ chế để quản lý được tất cả các du học sinh Việt Nam đang đi du học tại Nhật, cả diện học bổng lẫn tự túc, cũng như Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội đã quản lý khá tốt các lao động Việt Nam khi đi xuất khẩu.
Một điều dễ nhận thấy ở đây là vai trò quản lý của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong việc kiểm soát các cơ sở, công ty môi giới du học Nhật Bản tại Việt Nam hiện nay còn rất yếu, do đó đã dẫn đến nhiều người bị lừa bởi một số công ty làm ăn bất chính. Đây là nguyên nhân sâu xa dẫn đến nhiều du học sinh sau khi sang Nhật, thi không đạt thì không trở về nước do e ngại hay vì lý do nào đó, cuối cùng là tìm cách để ở lại Nhật, thành lao động bất hợp pháp, thậm chí là phải ăn cắp để mưu sinh.
Xin cảm ơn ông.