Sau khi Bộ GD&ĐT công bố đề thi tham khảo THPT Quốc gia 2019, TS Ngữ văn Trịnh Thu Tuyết đã hệ thống lại cách ra đề của Bộ về câu hỏi phần nghị luận xã hội trong 2 năm qua. Theo đó, yêu cầu của đề bài là viết đoạn văn (200 chữ) và đi vào một khía cạnh của vấn đề chung.
Tuy nhiên, một số trang mạng luyện thi và nhiều trang mạng đăng tải gợi ý giải đề thể hiện sai yêu cầu của đề thi, trái với tinh thần của bộ GD&ĐT. Cụ thể, thay vì gợi ý đoạn văn 200 chữ, nhiều gợi ý đáp áp rất dài dòng, viết quá số lượng chữ cho phép và biến yêu cầu viết đoạn văn thành hẳn… bài văn.
TS Trịnh Thu Tuyết cho rằng cần làm rõ để thí sinh cả nước yên tâm theo đúng tinh thần đáp án của Bộ GD&ĐT, không phải lo lắng với các gợi ý không đúng chuẩn mực.
Cách hiểu đúng về đoạn văn
Theo TS Trịnh Thu Tuyết, đoạn văn là đơn vị trực tiếp tạo nên văn bản, biểu đạt một ý tương đối hoàn chỉnh trong hệ thống ý hướng tới chủ đề chung của văn bản. Đoạn văn được bắt đầu từ chữ viết hoa lùi đầu dòng, kết thúc bằng dấu chấm xuống dòng.
Quan sát các đề và đáp án sau đó của Bộ GD&ĐT trong câu nghị luận xã hội (NLXH), đặc biệt trong hai đề thi Quốc gia năm 2017 và 2018, có thể nắm bắt chính xác yêu cầu về hình thức (một đoạn văn khoảng 200 chữ) và nội dung (nghị luận về một khía cạnh nội dung của vấn đề).
Thực tiễn
Mặc dù có yêu cầu rõ ràng về đoạn văn NLXH như vậy nhưng quan sát mang tính hệ thống của TS Trịnh Thu Tuyết qua 2 năm qua cho thấy, bất chấp những yêu cầu chuẩn mực của đề và đáp án câu hỏi NLXH trong đề thi Quốc gia, nhiều tỉnh, nhiều trang mạng... vẫn công bố những đề và đáp án chưa đáp ứng yêu cầu của một đoạn văn, không khỏi khiến phân tâm cho thầy và trò trong quá trình dạy, học, ôn luyện...
Nữ tiến sĩ lấy ví dụ gần đây nhất, trong bài "Đáp án chi tiết đề thi tham khảo THPT Quốc gia 2019 môn Ngữ văn" đăng 15:31 ngày 6/12/2018 đăng trên Vietnammoi.vn, đáp án cho câu nghị luận xã hội vẫn cho thấy người ra đáp án chưa nắm vững tinh thần về chuẩn đáp án cho đoan văn NLXH của Bộ.
Với đề bài: "Từ nội dung đoạn trích ở phần Đọc hiểu, anh/chị hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) về điều bản thân cần thay đổi để có thể thành công trong cuộc sống", có thể thấy rõ đề bài yêu cầu học trò trình bày suy nghĩ về một nội dung nhỏ của vấn đề, đó là "bài học cho bản thân trong vấn đề thay đổi để thành công".
Tuy nhiên, phần gợi ý đáp án đăng trên Vietnammoi.vn như sau:
"Đề thành công thì thay đổi là một trong những yếu tố cần thiết trong cuộc sống. Mỗi người khi bàn về điều này sẽ có quan niệm khác nhau, hiểu nôm na thì nó là sự biến đổi khác biệt so với trước đó. Có thể thấy, chất cuốc sống là sự thay đổi, nó diễn ra không chỉ trong hành động mà còn trong cả suy nghĩ.
- Cho nên, mỗi quyết định nào đó đều có thể làm nên sự khác biệt trong cuộc đời của một người. Khi mang trong mình tâm thế đối diện và sẵn sàng thay đổi sẽ giúp giúp cuộc sống con người có được nhiều phương tiện sống tốt hơn, nhiều cách làm hiệu quả hơn, nhiều ước mơ đạt được và sống ý nghĩa hơn.
- Có lẽ, nếu không nhờ sự thay đổi từng ngày thì Chủ tịch tập đoàn Vingroup, ông Phạm Nhật Vượng không thể có được thành công như ngày hôm nay - trở thành tỉ phú đô la nhờ bước đầu khởi nghiệp từ kinh doanh mỳ ăn liền tại Ukraina, sau đó đầu tư bất động sản ở Việt Nam. Hiện tại đã triển khai dự án sản xuất ô tô tại Việt Nam và nuôi tham vọng vươn tới những cơ hội mới trên thị trường quốc tế. Chắc chắn rằng, mỗi sự thay đổi đều không dễ dàng gì nhưng rõ ràng thay đổi sẽ giúp cuộc đời ý nghĩa hơn.
- Tuy vậy, đáng buồn là hiện nay không phải ai cũng có tư duy thay đổi cho nên cuộc sống của họ không hề được cải thiện gì thêm, sống trong một vòng lẩn quẩn, mặc cho dòng đời đưa đẩy, họ cam chịu trong kiếp người khốn khổ.
- Nói tóm lại, tất cả chúng ta đặc biệt là thế hệ trẻ và cả bản thân tôi nữa cần nhìn nhận điểm mạnh, điểm yếu của bản thân để có những thay đổi phù hợp và tích cực nhất. "Bạn không thể mong đạt được những mục tiêu mới hay vượt qua hoàn cảnh hiện tại nếu bạn không thay đổi” - Les Brown".
TS Trịnh Thu Tuyết khẳng định, gợi ý đáp án nói trên thực chất là đáp án cho “bài văn” nghị luận về toàn bộ vấn đề "thay đổi để thành công", thay vì chỉ cần viết đoạn văn 200 chữ và tập trung vào ý “bài học cho bản thân trong vấn đề thay đổi để thành công”
“Do đó, cần có cảnh báo về hai điểm sai cơ bản trong một đáp án được đăng tải trên báo, có thể gây hiệu ứng lan tỏa đáng ngại cho thầy trò cả nước: Thứ nhất, sai về vấn đề nghị luận. Thứ hai, sai về cấu trúc nội dung của đoạn văn” – TS Trịnh Thu Tuyết cảnh báo.
Cũng theo cô Tuyết, trong Hướng dẫn châm thi của Bộ năm 2018, có lưu ý giáo viên khi chấm: không cho điểm tối đa đối với các bài làm có cách triển khai ý như 1 bài văn.
“Tôi thấy có hiện tượng đáng quan ngại lớn là có những giáo viên tuy nắm bắt chính xác tinh thần của Bộ, hiểu yêu cầu về nội dung và hình thức một đoạn văn, nhưng bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông, lo lắng cái đúng có nguy cơ bị cái sai lấn át, lo học sinh mình thiệt thòi, mất điểm, đành khuyên trò "thừa hơn thiếu cho yên tâm"! Đó cũng là nguyên nhân khiến cái sai ngày càng lan rộng, và mặc nhiên thành một giải pháp an toàn(!?)” – nữ tiến sĩ nhìn nhận.
Chính vì không phân biệt rành mạch giữa “bài văn” và “đoạn văn” nên ngay cả trong câu lệnh ra đề trong quá trình luyện thi, nhiều giáo viên vẫn nhầm khi ra đề: “viết bài luận khoảng 200 chữ, trình bày suy nghĩ về...." thay vì yêu cầu "viết đoạn văn khoảng 200 chữ, trình bày suy nghĩ về..."
“Sự thiếu nhất quán khi dùng thuật ngữ "bài văn/ đoạn văn" cũng là nguyên nhân khiến học trò băn khoăn khi triển khai ý cho đoạn văn NLXH” – cô Tuyết nói.
Đề nghị
Trước sự nhầm lẫn thậm chí khiến học sinh có nguy cơ mất điểm do trái với tinh thần ra đề thi của Bộ GD&ĐT, TS Trịnh Thu Tuyết đề nghị Bộ GD&ĐT sớm có công văn hướng dẫn cụ thể hơn tới các Sở GD&ĐT trong cả nước về việc ôn tập thi THPT Quốc gia.
Theo đó, Bộ GD&ĐT cần hướng dẫn giáo viên thống nhất về cách hiểu tiêu chí hình thức và nội dung của đoạn văn, cảnh báo những cách hiểu sai lầm khi coi đoạn văn là bài văn thu nhỏ - sai lầm ấy không chỉ làm sai lệch cách hiểu về đoạn văn, sai với chỉ đạo của Bộ đã thể hiện trong đáp án đề thi QG hai năm 2017, 2018 mà còn có thể dẫn tới sự thiếu khách quan, thiếu công bằng, gây thiệt thòi cho học sinh trong kì thì QG năm 2019 do chủ trương chấm chéo các tỉnh thành trong cả nước.