Trí tuệ nhân tạo và hành trình chuyển đổi số của báo chí Việt Nam: Cơ hội và thách thức

Đây cũng là chủ đề trọng tâm của phiên thảo luận "Trí tuệ nhân tạo và chiến lược chuyển đổi số của các tòa soạn báo chí Việt Nam" diễn ra sáng ngày 20/6/2025 tại Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2025, thu hút sự quan tâm của đông đảo lãnh đạo, chuyên gia và những người làm báo.

Ông Đào Trung Thành, Phó Viện trưởng Viện Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII), đã minh họa sức mạnh của AI qua các sản phẩm thực tế, điển hình là video podcast với 2 người dẫn chương trình AI trao đổi về tình hình báo chí hiện tại.

Xuyên suốt phiên thảo luận, ông Thành đã sử dụng các video do AI tạo ra từ tài liệu kiểm chứng, chứng minh rằng việc ứng dụng AI đúng cách có thể giúp báo chí tiết kiệm thời gian, đồng thời tạo ra sản phẩm sống động, chất lượng và chính xác.

Các cơ quan báo chí Việt Nam chưa khai thác hết tiềm năng AI

Trong bài tham luận của mình, ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS), đã trình bày kết quả khảo sát thực tế về mức độ ứng dụng AI tại các cơ quan báo chí Việt Nam, đồng thời đề xuất lộ trình sử dụng AI hiệu quả, phù hợp năng lực và có trách nhiệm.

Ông Đồng dẫn số liệu từ khảo sát của IPS (phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam và Hội Truyền thông số Việt Nam) cho thấy, tỷ lệ các cơ quan báo chí đã và đang ứng dụng AI hoặc có kế hoạch ứng dụng đã tăng gấp đôi so với năm 2023, đạt hơn 60% trong năm 2024. Tuy nhiên, phần lớn các ứng dụng AI hiện nay vẫn tập trung vào các khâu sản xuất nội dung như: gợi ý, chỉnh sửa tiêu đề và tóm tắt thông tin, biên tập, kiểm tra chính tả, tạo hình ảnh/video hay dịch thuật.

Điều đáng lưu ý là việc ứng dụng AI vào các hoạt động nghiên cứu sâu hơn hoặc để phục vụ bài toán kinh doanh, phân tích hành vi độc giả lại rất thấp. Từ thực trạng trên, ông Đồng cho rằng sự tập trung chủ yếu vào vai trò cá nhân của nhà báo, thay vì định hướng chiến lược của toàn tòa soạn. Chi phí đầu tư cho AI của các tòa soạn còn rất thấp, đa phần dưới 1 triệu đồng/tháng hoặc sử dụng phiên bản miễn phí.

Ông Đồng đã chỉ ra 3 vấn đề lớn đang tác động đến hiệu quả ứng dụng AI của các cơ quan báo chí Việt Nam. Thứ nhất đó là việc đặt sai trọng tâm. Cụ thể, theo ông Đồng, các cơ quan báo chí Việt Nam dường như đang đặt trọng tâm vào sản xuất nội dung thay vì tập trung vào bài toán mô hình kinh doanh, hiểu độc giả và tạo nguồn thu. Trong khi đó, các tổ chức báo chí quốc tế lớn đã đầu tư vào AI để giải quyết các vấn đề kinh doanh, thu hút và giữ chân độc giả.

Thứ 2, theo ông Đồng, việc ứng dụng AI còn mang tính tự phát, ở cấp độ cá nhân hoặc phòng ban, chưa phải ở cấp độ tổ chức. Rất ít tòa soạn có chính sách nội bộ chính thức về việc sử dụng AI, điều này tiềm ẩn rủi ro lớn về tin giả và mất uy tín.

Thứ 3, theo Viện trưởng IPS đó là tình trạng thiếu hụt nguồn lực, bao gồm cả tài chính và nhân sự am hiểu AI. Việc thu thập, lưu trữ và phân tích dữ liệu hành vi độc giả để cá nhân hóa nội dung cũng là một thách thức lớn.

Để giải quyết những thách thức này, ông Đồng đề xuất các cơ quan báo chí cần tiếp cận AI một cách tổng thể và có chiến lược. Theo đó, AI cần được xem xét để thu hút và giữ chân độc giả, tạo ra nguồn thu mới trong bối cảnh quảng cáo truyền thống sụt giảm và lưu lượng truy cập từ công cụ tìm kiếm chuyển dịch sang AI. "Các tòa soạn cần có chiến lược ứng dụng tổng thể, chiến lược đầu tư công nghệ, và chính sách nội bộ rõ ràng", ông Đồng chia sẻ.

Bên cạnh đó, vị chuyên gia cũng cho rằng việc quản lý rủi ro và đạo đức trong việc sử dụng AI là điều rất cần thiết, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc Hội Nhà báo Việt Nam ban hành một bộ quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm chung cho toàn ngành.

Ngăn thông tin sai lệch do AI tạo ta

Ông Đinh Toàn Thắng, Chủ tịch Công ty DIBIZ, chuyên về an ninh mạng và chống thông tin sai lệch đã phân tích nguy cơ thông tin sai lệch (disinformation) do AI tạo ra và nhấn mạnh sự cần thiết của việc thiết lập "hệ miễn dịch truyền thông" cho các tòa soạn.

Theo ông Thắng, khái niệm "Disinformation" cần phải được hiểu rõ. Đó là thông tin sai lệch được lan truyền có chủ đích để lừa dối và gây hại, chứ không chỉ là những thông tin sai lệch thông thường.

Trong bài tham luận với chủ đề "Phân tích nguy cơ thông tin sai lệch do AI tạo ra nhằm đưa ra mô hình và các giải pháp công nghệ, tổ chức và đạo đức giúp tòa soạn thiết lập "hệ miễn dịch truyền thông" của mình, ông Thắng cũng đã chỉ ra thực trạng thông tin sai lệch tại Việt Nam. Đó là các vấn đề thu phí lừa đảo, bán thực phẩm chức năng, quảng cáo sai sự thật, đưa tin tức chính trị giả, xuyên tạc.

Giải pháp mà ông Thắng đưa ra là báo chí và các cơ quan liên quan cần phải sử dụng chính AI và các công cụ kiểm chứng thông tin đồng thời mở rộng quy trình kiểm chứng sang cả ảnh, âm thanh và video, để chống lại vấn nạn thông tin sai lệch.

Tại phiên thảo luận, các chuyên gia cho rằng AI đang mang đến những cơ hội lớn để nâng cao năng suất, tối ưu hóa quy trình sản xuất nội dung và tạo ra trải nghiệm mới cho độc giả. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cảnh báo về những thách thức không nhỏ, đặc biệt là việc các cơ quan báo chí Việt Nam dường như đang "đặt sai trọng tâm" vào việc ứng dụng AI, thiếu một chiến lược tổng thể hướng tới bài toán kinh doanh và nguồn thu.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng nhấn mạnh đến việc báo chí cần phải thận trọng trước các vấn đề thông tin sai lệch, chủ động xây dựng "hệ miễn dịch truyền thông" vững chắc để bảo vệ uy tín và sứ mệnh của mình trong kỷ nguyên số.