Những vụ trẻ em bị người thân sát hại hay bạo hành dã man trong thời gian gần đây là chỉ dấu cho thấy những chức năng cơ bản của gia đình đã và đang đứng trước nhiều thách thức to lớn. Giới chuyên gia cho biết, trong số 4 chức năng cơ bản của gia đình là: Sinh sản, giáo dục, kinh tế và tình cảm, thì trong xã hội hiện đại, dường như hai chức năng đặc biệt quan trọng là giáo dục và tình cảm ít nhiều đã bị suy yếu.
Cùng với sự xuất hiện của những vụ giết hại người thân, hàng loạt những con số thống kê về sự gia tăng của các vụ ly hôn, các trường hợp bạo lực gia đình đủ cho thấy, thiết chế gia đình đang trở nên lỏng lẻo, nền tảng văn hóa gia đình đang trở nên yếu ớt.
Đặc biệt, nhiều quan điểm, cách sống xa lạ có khả năng làm lệch chuẩn trong quan hệ gia đình đang có biểu hiện ngày một trầm trọng hơn. khiến một số người không chịu được các thay đổi khắc nghiệt của cuộc sống, dễ bị cám dỗ bởi những giá trị ảo, dẫn đến dần dà quay lưng lại với những giá trị truyền thống và dễ có những hành vi phạm lỗi khó kiểm soát.
Tội ác do mâu thuẫn gia đình rất khó xác định trước, vì nhiều mâu thuẫn vốn âm ỉ, tồn tại lâu dài như những con sóng ngầm dần làm hao mòn quan hệ, không phải khi nào cũng phát lộ.
Có nhiều vụ án chỉ đến khi thấy rõ hậu quả thảm khốc, người chung quanh mới giật mình quan tâm. Ðiều này cho thấy, bên cạnh sự khủng hoảng về các giá trị văn hóa gia đình, sự lệch lạc trong suy nghĩ, lối sống của các thành viên trong gia đình, còn xuất hiện sự lỏng lẻo trong quan hệ giữa gia đình với cộng đồng xã hội.
Nói về các vụ án bạo lực gia đình khủng khiếp xảy ra ngày càng nhiều trong thời gian gần đây, TS Lê Thị Quý - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giới và Phát triển nhận định: “Sự đổ vỡ trầm trọng của tình thân là hậu quả của việc kết nối gia đình lỏng lẻo, tôn ti trật tự về kính trên nhường dưới bị đảo lộn. Nếu như không có các nghiên cứu sâu, tìm hiểu mấu chốt và đưa ra những can thiệp cụ thể thì gia đình hiện đại sẽ càng khủng hoảng”.
TS Lê Thị Quý cho rằng, sự phát triển của cơ chế thị trường, đề cao năng lực và tự do cá nhân một mặt đem lại nhiều lợi ích cho con người. Tuy nhiên, nhiều người lại suy nghĩ lệch lạc, đặt nặng lợi ích cá nhân lên trên, coi nhẹ giá trị gia đình hoặc lệch lạc về chuẩn mực sống. Họ coi lợi ích của mình là trên hết nên khi lợi ích này bị xâm hại thì họ bất chấp tình thân, bỏ qua tình máu mủ, ruột rà.
Khi phân tích về nguyên nhân bạo lực gia đình, TS Vũ Mạnh Lợi - Trưởng Phòng nghiên cứu Gia đình – Phó Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, lại cho rằng, người ta có thể xuống tay tàn độc với chính con đẻ, cha mẹ, ông bà mình không chỉ là cạn tình hay xuống cấp đạo đức. “Điều tôi có thể khẳng định là các vụ trọng án này báo động sự thất bại của cơ chế tự kiểm soát hành vi của một số cá nhân và sự thất bại của cơ chế kiểm soát xã hội đối với hành vi của cá nhân” - ông Lợi nhấn mạnh.
Điều này có thể nhận thấy khá rõ trong vụ Trần Hoài Nam bạo hành con đẻ một cách tàn bạo, man rợ.
TS Vũ Mạnh Lợi cũng cho rằng, sự thay đổi chóng mặt của xã hội hiện đại kéo theo sự nhiễu loạn các giá trị, chuẩn mực xã hội bị lung lay. Đó là khi hành vi cá nhân không được kiểm soát, một số cá nhân mất định hướng cho hành vi và lời nói của mình. Cùng với đó, những khó khăn về kinh tế, tình trạng nghiện ngập cờ bạc, rượu bia, sự bất bình đẳng, sự đổ vỡ về tình cảm… càng làm cho một số người rối loạn. Chính vì vậy, khi giận dữ, đau khổ, căm hận, họ không biết cách giải quyết mâu thuẫn, mà trút hận lên bất cứ ai mà họ “đổ tội”. Hoặc quyết định những hành vi bột phát vô cùng bạo liệt – như vụ Võ Kim Minh ở Gia Lai xuống tay sát hại đứa con 5 tuổi của mình.
Tình trạng gia tăng tội ác từ gia đình không phải là chuyện có thể giải quyết trong một sớm một chiều. Quá trình này đòi hỏi sự tham gia, sự vào cuộc của mọi thành phần, mọi tổ chức xã hội, phải lấy việc xây dựng một nền giáo dục mang tính nhân bản đích thực đặt lên hàng đầu, trong đó bắt đầu từ mỗi gia đình.