Vua Lê Thần Tông tên là Lê Duy Kỳ, sinh ngày 19 tháng 11 năm Đinh Mùi (1607) là vị vua thứ 17 của nhà Hậu Lê, con trưởng của vua Lê Kính Tông (1600 - 1619). Mẹ là Đoan Từ Hoàng thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trinh, con gái thứ của Bình An Vương Trịnh Tùng. Lúc ông sinh ra, vua nhà Lê chỉ còn trên danh nghĩa, mọi quyền hành ở Đàng ngoài đều thuộc họ Trịnh.
Năm Kỷ Mùi (1619), vua Lê Kính Tông mất, Bình An Vương Trịnh Tùng lập cháu ngoại của mình là Lê Duy Kỳ lên ngôi vua lúc 12 tuổi, lấy hiệu Lê Thần Tông. Ông có tướng mạo đế vương, sống mũi cao, mặt rồng, thông minh, học rộng, có mưu lược, giỏi văn chương.
 |
| Tượng vua Lê Thần Tông ở chùa Mật Sơn, Thanh Hóa. |
Năm 1630, Lê Thần Tông bị ép lấy con gái của Trịnh Tráng (cậu ruột Thần Tông) là Trịnh Thị Ngọc Trúc (hơn vua 12 tuổi) làm hoàng hậu.
Việc này, sách 'Đại Việt sử ký toàn thư' có ghi : ‘Vào năm Canh Ngọ 1630, niên hiệu Đức Long thứ 2, tháng 5, Vua lấy con gái Vương (Trịnh Tráng) là Trịnh Thị Ngọc Trúc, lập làm hoàng hậu. Trước, Ngọc Trúc đã lấy người bác họ của Vua là Cường quận công Lê Trụ, sinh được 4 con. Khi ấy, Lê Trụ bị giam, Vương đem Ngọc Trúc gả cho Vua. Vua lấy vào cung. Triều thần là Nguyễn Trực, Nguyễn Danh Thế nhiều lần dâng sớ can. Vua không nghe mà nói rằng: Xong việc thì thôi, lấy gượng vậy. Từ hôm ấy trở đi, trời mưa dầm ngày đêm không ngớt...’.
Khi nhập cung, Hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc không chỉ có vai vế là trưởng bối, mà còn hơn vua Thần Tông đến 12 tuổi. Song, ở ngôi vị quốc mẫu không được bao lâu, bà Ngọc Trúc đã mang theo con gái Ngọc Duyên (con của bà và Lê Trụ) rời cung, tu hành tại chùa Bút Tháp ở phía tây thôn Bút Tháp, xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ngày nay.
Linh mục Alexandre de Rodes từng viết về Hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc như sau: Bà rất thông chữ Hán, giỏi về thơ, chúng tôi gọi bà là Ca-tê-ri-na vì bà giống Thánh nữ về nhiệt tâm cũng như đạo hạnh, về những đức tính tinh thần cũng như sang trọng về dòng họ.
 |
| Tượng Hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc, nay được phong là Bảo vật Quốc gia. |
Theo các nhà nghiên cứu, Lê Thần Tông là người duy nhất trong số 108 vị vua chúa của 15 triều đại phong kiến Việt Nam có 2 lần lên ngai vàng với 7 niên hiệu và có đến 4 người con đều làm vua. Không những thế, ông còn tạo ra kỷ lục đặc biệt khi là vị vua Việt Nam đầu tiên lấy vợ Tây. Trong 6 bà vợ của Lê Thần Tông thì có 4 bà là người ngoại quốc. Ngoài bà vợ đầu tiên là Hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc, để phục vụ mục đích chính trị và giao thương quốc tế, 5 thứ phi của vua Lê Thần Tông, mỗi bà thuộc một dân tộc: vợ thứ 2 là người Xiêm (Thái Lan), thứ 3 là người dân tộc Mường, thứ 4 là người Hán (Trung Quốc), thứ 5 là người Lào và đặc biệt vợ thứ 6 là người Hà Lan.
Về bối cảnh lịch sử lúc này, trong cuốn sách ‘Tường trình về Đàng ngoài’ (Historie du Royaume de Tunquin), linh mục người Pháp Alexandre de Rhodes viết: Chúa Đàng Ngoài đã cầu cứu các thương gia người Hà Lan khi ấy đã chiếm đóng Java (Indonesia), xin cung cấp cho một số tàu tròn... và người Hà Lan đã đồng ý vì biết vua chúa Đàng Ngoài cần những tàu đó để tiến đánh chúa Đàng Trong (Đàng Trong những năm đó đã công khai tỏ ra thù địch với người Hà Lan). Từ việc liên minh có tính quân sự của Đàng Ngoài với người Hà Lan, người Hà Lan đến miền Bắc Việt Nam làm ăn nhiều hơn. Đơn cử, công ty Đông Ấn của Hà Lan đã liên tục lập những thương điếm ở Phố Hiến, ở Kẻ Chợ... mở mang thêm nhiều cuộc làm ăn buôn bán với Đàng Ngoài.
Sách này cũng có đoạn cho biết người vợ thứ 6 của vua Lê Thần Tông là cung phi người Hà Lan. Ngoài ra, vào những năm 20 của thế kỷ XX, nhà sử học Charles Robequin trong cuốn 'Le Thanh Hoa' (xứ Thanh Hóa) - sách nghiên cứu về lịch sử, địa lý, phong tục, con người Thanh Hóa - cũng đề cập ông Lê Duy Kỳ là người Việt Nam đầu tiên lấy vợ người châu Âu.
 |
| Tượng thứ phi người Hà Lan, bà Orona. |
Theo các tài liệu, người vợ Hà Lan của vua Lê Thần Tông tên là Orona, là con gái của Phó toàn quyền Hà Lan tại Đài Loan. Trong chuyến cùng thương đoàn Hà Lan sang Việt Nam vào năm 1630, bà Orona được gặp vua Lê Thần Tông ở kinh thành Thăng Long. Khi đó, nghe theo lời của bố, bà ở lại Việt Nam làm vương phi của vua Lê Thần Tông.
Sáu người vợ của vua Lê Thần Tông sống với nhau rất hòa thuận. Tương truyền, 6 pho tượng nhập thần của 6 người vợ vua Lê Thần Tông ở chùa Mật Sơn, tỉnh Thanh Hóa, là do 6 bà chung lòng chung sức bỏ tiền công đức ra làm, với nguyện ước mãi mãi bên nhau.
Trong đó, tượng Hoàng hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc ngự trên tòa sen còn các bà khác đội vương miện trong tư thế tọa thiền. Mỗi pho tượng thể hiện một nét dung nhan khác nhau và thấy rõ trang phục của mỗi bà đúng theo y phục dân tộc của từng người.
 |
| Chùa Mật Sơn, Thanh Hóa, nơi có các tượng thờ vua Lê Thần Tông và 6 bà vợ. Ảnh người Mỹ chụp năm 1944. |
Năm 1959, 5 pho tượng vợ vua Lê Thần Tông đã được rước về đền Nhà Lê - được xếp hạng Di tích lịch sử cấp Nhà nước, cách chùa Mật Sơn hơn 1 cây số. Riêng tượng bà Ngọc Trúc được đưa về Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.