Vĩnh biệt người phụ nữ kéo cờ Tổ quốc tại Lễ Tuyên ngôn độc lập 2/9/1945

Đầu tháng 8/2020, chúng tôi đến nhà GS Lê Thi ở Hà Nội nhưng người nhà nói bà mệt đã mấy ngày, không thể tiếp khách. Ra về trong tiếc nuối nhưng ai cũng mong bà sớm bình phục để có thể tiếp tục chia sẻ những câu chuyện ký ức về Lễ tuyên ngôn Độc lập 2/9/1945 - sự kiện đã gắn liền với cuộc đời bà.

Khi còn sống, bà Lê Thi từng chia sẻ, dù nhiều năm trôi qua nhưng kỷ niệm về ngày 2/9/1945 luôn in đậm trong tâm trí bà. Bà nhớ từng chi tiết trong ngày hôm đó, khi bài Quốc ca vang lên, lá cờ Tổ quốc cũng từ từ được kéo lên trong tiếng ca của hàng vạn người có mặt tại Quảng trường Ba Đình. Bài Quốc ca vừa kết thúc cũng là lúc lá cờ đỏ sao vàng bay phấp phới trên lễ đài, trong tiếng vỗ tay vang rền của hàng vạn người dân có mặt… Lúc đó nước mắt bà trào ra vì xúc động, xen lẫn niềm tự hào. Sau này, mỗi năm đến ngày 2/9, bà lại nhớ câu nói của Bác Hồ khi đọc Tuyên ngôn độc lập: "Tôi nói đồng bào có nghe rõ không?"...

Bà Lê Thi tên thật là Dương Thị Thoa, sinh năm 1926 (Lê Thi là bí danh khi bà tham gia hoạt động cách mạng), quê xã Mễ Sở, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên. Bà sinh ra và lớn lên tại Hà Nội trong một gia đình trí thức có 8 anh chị em. Cha bà Thi là một nhà giáo nổi tiếng: Hiệu trưởng Trường Bưởi - liệt sĩ Dương Quảng Hàm.

Đầu tháng 8/1945, bà chính thức tham gia cách mạng và được giao nhiệm vụ làm cán bộ Hội phụ nữ Hoàn Kiếm. Nhiệm vụ của bà là đi vận động phụ nữ góp tiền của để gửi cho cách mạng.

Ngày 17/8/1945, bà đã vận động hàng trăm phụ nữ tham gia lễ mít tinh ủng hộ Việt Minh và yêu cầu Chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim làm lễ hạ cờ để treo cờ Việt Minh. Đến ngày 19/8/1945, bà lại cùng hàng vạn người dân Thủ đô tham gia giành chính quyền tại Hà Nội.

Niềm vui độc lập chưa trọn, đất nước lại lâm nguy. Theo nghiệp cha, bà Thi một lòng theo cách mạng. Năm 1947, bà Thi được cấp trên giao nhiệm vụ làm Phó Chủ tịch Hội Phụ nữ tỉnh Vĩnh Yên (tỉnh Hưng Yên bây giờ). Đến năm 1949, bà được giao làm Chủ tịch Hội Phụ nữ tỉnh Tuyên Quang.

Sau đó, bà được cấp trên điều về công tác bí mật tại Hà Nội rồi tham gia nghiên cứu, giảng dạy và giữ chức Viện trưởng Viện Triết học Việt Nam, rồi Viện trưởng Viện Gia đình và giới, đến năm 2000 bà nghỉ hưu.

Những năm tháng hoạt động cách mạng, bà từng chia sẻ, đáng nhớ nhất là thời gian làm Phó chủ tịch Hội Phụ nữ tỉnh Vĩnh Yên. Khi đó bà đang ở Hà Nội, gia đình thuộc tầng lớp trí thức, quen mặc áo dài trắng, quần dài trắng, đi dép, nay được cấp trên giao nhiệm vụ về tỉnh lẻ để tuyên truyền vận động người dân một lòng theo cách mạng đánh đổ thực dân Pháp, bà phải thay đổi hoàn toàn.

"Muốn dân tin lời mình nói, nghe mình vận động đi theo cách mạng thì không còn cách nào khác là phải cùng làm, cùng ăn, cùng ở với dân. Tôi phải tự tìm cách học quấn khăn mỏ quạ, đi chân trần, mặc quần nâu, áo vải, lội ruộng, cấy lúa, cuốc đất cùng dân".

Bài học người cán bộ trước tiên phải gần dân, cùng cấy, cùng cuốc đất… với dân, không "chỉ tay năm ngón" thì người dân mới tin, mới theo Cách mạng của bà Thi không chỉ có giá trị trong thời chiến mà cả trong thời bình.

Phải đến 20 năm sau ngày kéo cờ, bà Thi mới biết tên người kéo cờ cùng mình hôm đó là bà Đàm Thị Loan, người dân tộc Tày, vợ của Đại tướng Hoàng Văn Thái. Bà Loan mất vào năm 2010. 

GS Lê Thi đã trút hơi thở cuối cùng vào ngày 28/8/2020, hưởng thọ 95 tuổi. Như vậy, cả hai người phụ nữ kéo cờ trong ngày lễ trọng đại của dân tộc năm 1945 đều đã mãi mãi ra đi.

Lễ truy điệu bà Lê Thi dự kiến sẽ diễn ra từ 9h30 đến 10h45 ngày 1/9 tại Nhà tang lễ Bộ Quốc phòng, số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội.