Xóa tâm lý sợ sinh con để chặn đà già hóa dân số

Giới trẻ lười yêu, ngại cưới và sợ sinh con

Nguyễn Thu Huyền (29 tuổi, sinh sống và làm việc tại Hà Nội) vẫn đang lựa chọn cuộc sống độc thân, thậm chí chưa có người yêu. "Em cũng bị bố mẹ và người thân giục lấy chồng nhưng thực sự em chưa sẵn sàng. Em cảm thấy thoải mái, vui vẻ với cuộc sống hiện tại".

Hoàng Trung Hiếu (30 tuổi, đang làm nhân viên công nghệ thông tin tại TPHCM) cũng chưa nghĩ tới việc lấy vợ. "Em cũng muốn lập gia đình nhưng thực sự chi phí ở đây quá đắt đỏ nên em chưa dám nghĩ tới. Mức lương 15 triệu đồng/tháng khiến em chưa biết khi nào sẽ mua được nhà, nói gì tới việc nuôi vợ con".

Đó là hai trong số nhiều bạn trẻ tại các thành phố lớn như Hà Nội, TPHCM có xu hướng lựa chọn cuộc sống độc thân. Theo số liệu của Cục thống kê năm 2024, tuổi kết hôn của cả nam và nữ đã tăng 1,1 tuổi trong 3 năm, từ 2021 đến 2023. 

Đáng chú ý, TPHCM hiện là địa phương có độ tuổi kết hôn trung bình cao nhất cả nước, với con số lên tới 30,4 tuổi; tại Hà Nội là 27,9 tuổi. Báo cáo cũng công bố độ tuổi sinh con của phụ nữ Việt Nam ngày càng muộn. 

Năm 2021, tuổi trung bình khi sinh con của phụ nữ nước ta là 28,4; đến năm 2024, con số này là 28,8 tuổi. Tuổi trung bình của người phụ nữ khi sinh con là một chỉ tiêu nhân khẩu học quan trọng phản ánh các đặc điểm về mô hình sinh, sức khỏe sinh sản và xu hướng nhân khẩu học của quốc gia.

Thạc sĩ Phạm Chánh Trung, Chi cục trưởng Chi cục Dân số Kế hoạch hóa gia đình TPHCM, phân tích 2 nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng kết hôn và sinh con muộn hiện nay. Thứ nhất, quan niệm của giới trẻ hiện nay về hôn nhân có sự khác biệt và cởi mở hơn. 

Họ dành thời gian để theo đuổi đam mê, phát triển bản thân, tận hưởng sự tự do cùng bạn bè và không quá đặt nặng vấn đề kết hôn. Thứ hai, tình trạng đô thị hóa mạnh mẽ đã tạo áp lực về chi phí sinh hoạt và lo ngại về thiếu chỗ ở. 

Đơn cử, tại Hà Nội, giá nhà ở, căn hộ tăng nhanh, việc mua hay thuê nhà đều không dễ dàng, chi phí chỗ ở rất tốn kém. Với phụ nữ thì cũng căng thẳng với thiên chức làm vợ, làm mẹ. Họ vừa đi làm vừa phải lo toan việc nhà. 

Chưa kể, đối mặt với áp lực tâm lý và sức khỏe sau sinh, nhiều người bị trầm cảm, bệnh tật. Vì vậy, nhiều người chỉ muốn sinh một con, thậm chí lựa chọn không sinh con.

Cần chính sách hỗ trợ thực tế và thay đổi nhận thức xã hội

Bác sĩ Mai Trung Sơn, Cục Dân số (Bộ Y tế), cho biết, tỷ suất sinh của Việt Nam những năm gần đây dao động quanh mức 1,8-1,86 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế là 2,1 con/phụ nữ. 

Đã có tới 21/63 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp, chiếm khoảng 39,37% dân số cả nước; hầu hết là những tỉnh nằm ở vùng kinh tế trọng điểm khu vực phía Nam, có tốc độ đô thị hóa cao, tăng trưởng kinh tế nhanh. 

"Nếu mức sinh tiếp tục giảm với tốc độ như hiện nay mà không có các giải pháp để kìm hãm thì đến năm 2054-2059, dân số Việt Nam sẽ tăng trưởng âm và giảm nhanh. Cụ thể, dự báo đến năm 2030, Việt Nam sẽ có dân số già, tức người từ 60 tuổi trở lên chiếm 20% dân số. 

Đến năm 2050, Việt Nam có thể sẽ có dân số siêu già, nghĩa là người cao tuổi chiếm đến 35%. Với phương án mức sinh trung bình, đến năm 2069, tỷ lệ tăng dân số bình quân Việt Nam sẽ về 0. Trong khi nếu ở phương án mức sinh thấp, chỉ 35 năm nữa, Việt Nam sẽ đối mặt với thực tế tỷ lệ tăng dân số ở mức âm", bác sĩ Mai Trung Sơn thông tin.

Theo các chuyên gia dân số, để tăng mức sinh, giúp dân số phát triển bền vững, 2 vấn đề cấp thiết là cần phải có chính sách hỗ trợ thực tế và thay đổi nhận thức xã hội. 

"Về chính sách, cần phải có hỗ trợ tài chính, phúc lợi cho các gia đình sinh con, như trợ cấp sinh con, đặc biệt là sinh con thứ hai; giảm thuế cho gia đình có con nhỏ; hỗ trợ nhà ở, hỗ trợ vay mua nhà ưu đãi cho gia đình có con nhỏ. 

Cần cải thiện chính sách thai sản và chăm sóc trẻ như: Tăng thời gian nghỉ thai sản cho cả bố và mẹ. Phát triển hệ thống nhà trẻ chất lượng cao. Cải cách hệ thống giáo dục, về học hành, thi cử để giảm áp lực cho cha mẹ và học sinh, học hành thi cử. 

Thay đổi chính sách lao động để hỗ trợ cha mẹ nuôi con như mô hình làm việc linh hoạt, làm việc từ xa..., khuyến khích doanh nghiệp bố trí nhà trẻ ngay tại nơi làm việc.

Đặc biệt, cần thay đổi nhận thức xã hội, xóa bỏ tâm lý sợ sinh con. Thay đổi tư duy vai trò của nam giới, để việc nuôi dạy con cái là trách nhiệm của cả hai vợ chồng, không thể "khoán trắng" cho người vợ, để giảm áp lực cho người phụ nữ. 

Ngoài ra, cần định hướng giới trẻ về giá trị của gia đình và việc sinh con, để giới trẻ nhận thức việc sinh con là trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi. 

Vì vậy, cần giáo dục giới tính và kỹ năng làm cha mẹ từ phổ thông để trẻ tư duy và có hành trang sẵn sàng bước vào hôn nhân gia đình", GS. Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện dân số và các vấn đề xã hội, Trường đại học Kinh tế quốc dân, cho hay.

Theo đại diện Bộ Y tế, mục tiêu của ngành dân số là chuyển trọng tâm chính sách từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Vì vậy, Bộ Y tế đang xây dựng dự án Luật Dân số và các văn bản hướng dẫn thi hành, dự kiến trình Chính phủ và Quốc hội trong thời gian tới.