Bàn giải pháp xây dựng tiêu chí "Khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc"

Tham dự Hội nghị có lãnh đạo Ủy ban MTTQ Việt Nam các tỉnh, thành phố Bắc Giang, Thái Nguyên, Hưng Yên, Vĩnh Phúc, Hòa Bình, Hà Nội; lãnh đạo Bộ Công an, Bộ Văn hóa, Thể thao và du lịch; thành viên Hội đồng tư vấn về Văn hóa - xã hội Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam.

Căn cứ pháp lý xây dựng tiêu chí “Khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc”

Phát biểu khai mạc Hội nghị, ông Cao Xuân Thạo, Ủy viên Đoàn Chủ tịch, Trưởng ban Vận động xã hội Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, nêu rõ, xuất phát từ phương châm hướng mạnh về cơ sở, Đại hội đại biểu toàn quốc MTTQ Việt Nam lần thứ X, nhiệm kỳ 2024 - 2029 (tháng 10/2024) đề ra 6 chương trình hành động, tăng một chương trình so với nhiệm kỳ trước, đó là Chương trình hành động số 4 về “Phát huy vai trò làm chủ, tinh thần tự quản của Nhân dân, xây dựng khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc”). Mục đích của chương trình hành động nhằm khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, trách nhiệm xã hội, ý thức cộng đồng, tinh thần làm chủ của mỗi người dân nhằm cải thiện đời sống cả về vật chất, tinh thần, đặc biệt là tạo dựng môi trường đáng sống của mỗi người dân trên địa bàn dân cư.

Ông Cao Xuân Thạo cho biết, để triển khai chương trình hành động, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam đã xây dựng và ban hành hướng dẫn triển khai trong toàn hệ thống Mặt trận, trọng tâm là hướng dẫn xây dựng Khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc, trong đó bao gồm nội dung, tiêu chí thi đua, hình thức ghi nhận động viên khen thưởng và biện pháp tổ chức triển khai thực hiện.

Nội dung hướng dẫn bám sát vào thông báo kết luận của ông Đỗ Văn Chiến, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam tại Hội nghị Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam các tỉnh, thành phố ngày 21/2/2025. Theo đó, việc xây dựng tiêu chí khu dân cư “đoàn kết, ấm no, hạnh phúc” dựa trên cơ sở lấy tiêu chí cơ bản của danh hiệu “Thôn, tổ dân phố văn hóa” theo phụ lục II, Nghị định 86/2023/NĐ-CP, ngày 7/3/2023 của Chính phủ quy định về khung tiêu chuẩn và trình tự, thủ tục, hồ sơ xét tặng danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Thôn, tổ dân phố văn hóa”, “Xã, phường tiêu biểu”, đồng thời nghiên cứu, bổ sung thêm những tiêu chí có tính chất đặc thù của MTTQ Việt Nam.

Cũng theo ông Cao Xuân Thạo, hiện nay các khu dân cư trong cả nước đang có nhiều danh hiệu thi đua theo quy định của Nhà nước và Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam, như: Danh hiệu “Thôn, tổ dân phố văn hóa” (theo Luật thi đua Khen thưởng sửa đổi, bổ sung năm 2022 và Nghị định 86/2023/NĐ-CP ngày 7/12/2023 của Chính phủ về quy định khung tiêu chuẩn và trình tự, thủ tục hồ sơ xét tặng “Gia đình văn hóa”, “Thôn, tổ dân phố văn hóa”, “Xã, phường, thị trấn tiêu biểu”); Danh hiệu “Khu dân cư tiêu biểu” theo Thông tri số 25/TTr-MTTW-BTT, ngày 24/5/2022 của Ban Thường trực UBTW MTTQ Việt Nam về triển khai thực hiện Cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”; Danh hiệu “Khu dân cư kiểu mẫu” trong xây dựng nông thôn mới do Ủy ban Nhân dân cấp tỉnh quy định…

Ngoài ra, có một số danh hiệu thi đua ở từng lĩnh vực cụ thể ở cấp xã như: xã đạt chuẩn nông thôn mới/nông thôn mới nâng cao/nông thôn mới kiểu mẫu; Phường, thị trấn đạt chuẩn đô thị văn minh (do Thủ tướng Chính phủ quy định); Xã, phường đảm bảo về an ninh trật tự, xã, phường không có ma túy (do Bộ Công an quy định) … Các danh hiệu này đang được triển khai đồng thời trên địa bàn xã, phường, thị trấn và khu dân cư. Nhiều danh hiệu thi đua chồng chéo về nội dung và cũng như thẩm quyền công nhận.

Dự thảo Hướng dẫn xây dựng khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc với 3 nội dung cơ bản: khu dân cư đoàn kết; ấm no; hạnh phúc và 5 tiêu chí: Khu dân cư có ít nhất một mô hình tự quản được Chủ tịch UBND cấp xã, công nhận hoạt động hiệu quả; Khu dân cư không có mâu thuẫn, tranh chấp kéo dài, khiếu kiện đông người vượt cấp trái quy định của pháp luật; Khu dân cư không còn hộ nghèo, cận nghèo thấp hơn tiêu chí chung; Khu dân cư có hạ tầng giao thông, các công trình, thiết chế văn hóa phục vụ sinh hoạt, đời sống đạt tiêu chí sáng, xanh, sạch, đẹp; Ban Công tác Mặt trận và các chi đoàn, chi hội của tổ chức chính trị - xã hội hoạt động tốt, đạt trong sạch, vững mạnh.

Từ nội dung dự thảo, thống kê bước đầu cho thấy, Ủy ban MTTQ Việt Nam các tỉnh, thành phố đã nhất trí với nội dung dự thảo, đồng thời có các đề xuất cụ thể như: Cần ban hành hướng dẫn dưới dạng Khung tiêu chí Khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc, đồng thời xác định đây là bộ tiêu chí mở có tính định hướng để cấp tỉnh bổ sung, cụ thể hóa thành hệ thống thang điểm cụ thể phù hợp với địa phương, đơn vị. Các tiêu chí cần xác định thang điểm cụ thể với tổng số khoảng 100 điểm.

Cùng với đó cần giải thích rõ khái niệm “Khu dân cư” là tương ứng với thôn, tổ dân phố để thống nhất trong toàn quốc như ở thành phố Hà Nội, trong các tổ dân phố còn được phân chia thành các khu dân cư; Cần nghiên cứu và đề xuất sửa đổi Nghị định 86/2023/NĐ-CP ngày 7/12/2023 của Chính phủ theo hướng thay thế danh hiệu “Thôn tổ dân phố văn hóa” bằng danh hiệu “Khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc” để tránh sự chồng chéo và nâng cao chất lượng và đảm bảo tính thực chất của các danh hiệu thi đua.

Các ý kiến cũng cho rằng Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cần phát động phong trào thi đua xây dựng khu dân cư đoàn kết, ấm no hạnh phúc trên phạm vi toàn quốc, trên cơ sở đó ban hành hướng dẫn thực hiện.

Cần làm rõ tiêu chí đánh giá “Khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc”

Tại Hội nghị, đại biểu cũng tập trung thảo luận về nội dung khung tiêu chí đánh giá các khu dân cư được công nhận “Thôn, tổ dân phố văn hóa” và đảm bảo thêm 5 tiêu chí như trong dự thảo; Về danh hiệu công nhận “Khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc” (Cấp xã, cấp tỉnh, cấp toàn quốc). Đại biểu tham dự cũng đề ra các giải pháp cụ thể để triển khai ở các cấp; giải pháp để phối hợp với các cơ quan nhà nước để đảm bảo chế, điều kiện để tổ chức triển khai thực hiện...

Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Hòa Bình Triệu Việt Anh cho rằng, hiện nay Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều chỉ thị, nghị quyết quan trọng liên quan đến việc triển khai mô hình này như Nghị quyết 43, Nghị quyết 57, Thủ tướng Chính phủ phát động phong trào “Bình dân học vụ số”… Nhất là trong giai đoạn thực hiện sắp xếp bộ máy, các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước sẽ có sự thống nhất, khắc phục tình trạng chồng chéo; đồng thời với phương châm hướng mạnh về cơ sở, bộ máy tập trung tại cấp xã nên đội ngũ cán bộ Mặt trận khi triển khai sẽ là những người hội tụ cả kinh nghiệm thực tế và cập nhật kịp thời những văn bản chỉ đạo mới, như vậy việc triển khai sẽ hiệu quả hơn.

“Thực tế cho thấy, các cuộc vận động và phong trào thi đua của MTTQ Việt Nam ở cơ sở nhận được sự hưởng ứng tích cực từ nhân dân. Minh chứng rõ nét thể hiện qua việc triển khai chương trình “Xóa nhà tạm, nhà dột nát” trên khắp cả nước thời gian qua”, ông Triệu Việt Anh nói và cho rằng, tiêu chí khu dân cư trong dự thảo được nâng tầm cao hơn khu dân cư văn hóa, sau sáp nhập, địa bàn hoạt động rộng, thực tế sẽ có xóm đã đạt tiêu chí và chưa đạt tồn tại trong cùng một đơn vị. Bởi vậy cần rà soát lại 5 tiêu chí bình xét sao cho phù hợp với địa bàn khu dân cư trên cả nước.

Là người thực hiện trực tiếp tại cấp xã, phường, bà Nguyễn Thị Hải Yến, Chủ tịch MTTQ Việt Nam phường Ngọc Lâm, quận Long Biên, Hà Nội, chia sẻ, hiện nay nếu chưa triển khai sáp nhập, trên địa bàn phường có tổ dân phố lên tới 600 hộ dân, sau sáp nhập sẽ lên tới trên 1.000 hộ dân. Bởi vậy, hướng dẫn cần phải làm rõ khái niệm quy mô “khu dân cư”, “tổ dân phố” để MTTQ Việt Nam các cấp chủ động hơn trong quá trình bình xét; đồng khi chính quyền hai cấp đi vào hoạt động, cấp tỉnh, thành phố cần chủ động lượng hóa các nội dung triển khai sao cho phù hợp với tình hình thực tế trên địa bàn.

Theo bà Yến, với quan điểm đổi mới nội dung, phương hướng hoạt động MTTQ Việt Nam các cấp để ngày càng chủ động hơn trong quá trình triển khai, với đặc thù vừa có làng, xã và đô thị, MTTQ thành phố Hà Nội đang chỉ đạo xây dựng mô hình khu dân cư đoàn kết, đồng thuận, an ninh, an toàn, ấm no, hạnh phúc với các tiêu chí cụ thể và thang điểm cụ thể. Thực tế cho thấy, ở quận Long Biên đang xây dựng được một mô hình khu dân cư hội tụ đủ 6 tiêu chí này. Nếu với quy mô rộng hơn, thì thực sự khó đạt được nội dung này.

“Xây dựng khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc chính là xây dựng mô hình tự quản ở khu dân cư, nếu mô hình này hoạt động hiệu quả thì nhân dân trên địa bàn sẽ thực sự được tiếp cận đầy đủ các tiêu chí này”, bà Yến chia sẻ và mong muốn việc xây dựng tiêu chí sẽ tránh chồng chéo trong việc triển khai đối với bộ máy sau sáp nhập.

Ở góc độ khác, ông Đào Xuân Dũng, Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh Hưng Yên, cho biết, ngay sau khi có dự thảo hướng dẫn của Trung ương, MTTQ Việt Nam tỉnh Hưng Yên đã tổ chức tập huấn cho đội ngũ cán bộ từ huyện xuống cơ sở. Đặc biệt, để triển khai tốt nội dung này, Mặt trận tỉnh đã tổ chức làm điểm tại 2 KDC trên địa bàn 2 huyện Phù cừ và Văn Lâm. Qua việc làm điểm cho thấy, đại đa số bà con nhân dân đều tán thành, nhất trí cao. Đặc biệt, khi thực hiện các nội dung này đều khẳng định nhân dân là chủ thể, trung tâm của công cuộc đổi mới, đúng theo quan điểm chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đã đề cập.

Tuy nhiên, khi sắp xếp, tinh gọn bộ máy sắp tới, hoạt động ở KDC là quan trọng nhất, địa bàn hoạt động chính ở KDC, do đó khi ban hành các tiêu chí thi đua, Mặt trận đồng tình nhưng UBND lại không đồng tình nên xảy ra những bất cập khi tổ chức thực hiện. Do đó, rất cần sự hướng dẫn cụ thể của Trung ương khi thực hiện nội dung này.

Tiếp thu ý kiến thảo luận của đại biểu tham dự Hội nghị, ông Cao Xuân Thạo, Trưởng Ban Vận động xã hội UBTƯ MTTQ Việt Nam, đánh giá cao các ý kiến tâm huyết, thiết thực của đại biểu; đồng thời khẳng định, các góp ý đều thể hiện tinh thần trách nhiệm và thực tiễn sâu sắc, là cơ sở quan trọng để hoàn thiện bộ hướng dẫn.

“Việc xây dựng khu dân cư đoàn kết, ấm no, hạnh phúc không chỉ là phong trào mà còn là nội dung có ý nghĩa chiến lược, nhằm nâng cao đời sống, xây dựng khối đại đoàn kết và phát huy vai trò làm chủ của nhân dân ngay từ cơ sở”, ông Thạo nhấn mạnh.