Bí quyết để phụ nữ thăng tiến trong những nghề nam giới có thế mạnh

Nhân diện những bất lợi

Trong nhiều thập kỷ qua, phụ nữ đã không ngừng chứng minh năng lực và bản lĩnh của mình trong hầu hết các lĩnh vực nghề nghiệp. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn tồn tại những ngành nghề mà tỷ lệ nam giới chiếm ưu thế áp đảo, chẳng hạn như kỹ thuật, công nghệ thông tin, xây dựng, hàng hải, khai khoáng hay an ninh - quốc phòng. Dù phụ nữ hoàn toàn có thể thành công ở những môi trường này, họ vẫn phải đối diện với không ít bất lợi, đến từ cả yếu tố xã hội, văn hóa lẫn cấu trúc tổ chức.

Bất lợi dễ thấy nhất nằm ở rào cản định kiến giới. Khi bước chân vào môi trường có đông nam giới, phụ nữ thường bị đặt dưới con mắt nghi ngờ về năng lực. Quan niệm "đây là nghề của đàn ông" vẫn tồn tại khá mạnh, dẫn đến việc phụ nữ phải nỗ lực gấp đôi mới có thể được công nhận. Nhiều nghiên cứu quốc tế chỉ ra rằng cùng một vị trí, cùng một thành tích, nữ giới thường ít được đánh giá cao như nam giới. Điều này tạo ra áp lực tâm lý lớn, khiến nhiều chị em cảm thấy cô đơn hoặc thiếu động lực phấn đấu lâu dài.

Môi trường làm việc đặc thù ở những ngành nghề thiên về sức mạnh thể chất hoặc yêu cầu thời gian khắc nghiệt cũng đặt phụ nữ vào thế khó. Trong xây dựng, khai thác mỏ, vận hành máy móc nặng, phụ nữ phải đối diện với những hạn chế sinh học tự nhiên về sức khỏe, sức bền. Dù có thể khắc phục bằng công nghệ hoặc kỹ năng, thực tế vẫn tồn tại sự chênh lệch. Đặc biệt, các ca làm việc dài, đêm khuya hoặc đi công tác xa thường khiến phụ nữ khó cân bằng giữa công việc và trách nhiệm gia đình. Đây là điểm bất lợi rõ ràng nếu tổ chức chưa có chính sách hỗ trợ linh hoạt.

Văn hóa làm việc thiên về nam giới cũng có thể tạo ra cảm giác bị "loại trừ" đối với phụ nữ. Những cuộc trò chuyện nơi công sở xoay quanh chủ đề thể thao, quân sự, bia rượu, hoặc những buổi giao lưu gắn với hình thức giải trí nam tính có thể khiến chị em khó hòa nhập. Sự thiếu vắng hình mẫu nữ lãnh đạo trong các ngành này càng làm tình trạng "cô đơn nghề nghiệp" trở nên nặng nề. Không ít trường hợp phụ nữ rời bỏ ngành chỉ vì cảm thấy mình không thuộc về văn hóa tổ chức.

Cơ hội thăng tiến của phụ nữ trong các ngành có thế mạnh nam giới cũng gặp nhiều rào cản vô hình. "Trần kính" (glass ceiling) ở đây không chỉ là rào cản trong đánh giá năng lực mà còn ở việc thiếu mạng lưới hỗ trợ và thiếu cơ hội tiếp cận dự án quan trọng. Nhiều khi, các quyết định bổ nhiệm được đưa ra trong những không gian phi chính thức như bàn nhậu, sân golf - nơi phụ nữ ít khi tham gia hoặc khó hòa nhập. Điều này khiến họ ít có cơ hội thể hiện bản thân trong mắt cấp trên.

Cần chiến lược bài bản

Những bất lợi của phụ nữ trong các ngành được cho là nam giới có thế mạnh không xuất phát từ việc họ kém năng lực, mà chủ yếu đến từ cấu trúc xã hội và văn hóa tổ chức chưa thật sự công bằng. Để có thể thành công trong những môi trường như vậy chị em cần có chiến lược để vừa chứng minh được năng lực, vừa thích nghi hài hòa với văn hóa công sở. Không chỉ phải nỗ lực phát triển năng lực cá nhân mà chị em còn phải biết xây dựng hình ảnh, ứng xử và tận dụng hệ thống hỗ trợ một cách hợp lý.

Điều đầu tiên và cũng là nền tảng, phụ nữ cần trang bị cho mình kiến thức và kỹ năng chuyên môn vững chắc. Trong môi trường làm việc hiện nay, bằng cấp và thành tích học thuật không phải lúc nào cũng đủ, mà quan trọng hơn là khả năng ứng dụng kiến thức vào công việc thực tế. Việc tham gia các khóa đào tạo ngắn hạn, cập nhật chứng chỉ chuyên ngành hay nghiên cứu xu hướng mới không chỉ giúp chị em bắt kịp tốc độ phát triển, mà còn tiếng nói của mình trong thảo luận có sức nặng. Khi một người phụ nữ có thể đưa ra giải pháp chính xác dựa trên dữ liệu, con số và lập luận logic, sự tôn trọng từ đồng nghiệp nam sẽ đến một cách tự nhiên, ít bị chi phối bởi định kiến giới.

Bên cạnh chuyên môn, kỹ năng giao tiếp và xây dựng mối quan hệ (networking) là yếu tố đặc biệt quan trọng. Văn hóa công sở Việt Nam coi trọng sự hài hòa, đoàn kết, vì vậy phụ nữ nên khéo léo tạo dựng mối quan hệ dựa trên sự tôn trọng và tin cậy thay vì cố gắng chứng tỏ bằng sự đối đầu. Thay vì tìm cách "mạnh mẽ hơn đàn ông", họ có thể chọn cách thể hiện sự quyết đoán đi kèm với thái độ lắng nghe và hợp tác. Thực tế, sự kết hợp giữa cứng rắn trong công việc và mềm mỏng trong ứng xử lại tạo nên lợi thế riêng, giúp phụ nữ trở thành cầu nối trong tập thể vốn thường có sự cạnh tranh cao.

Một khía cạnh khác mà phụ nữ nên quan tâm là nghệ thuật quản lý hình ảnh cá nhân. Ở Việt Nam, hình ảnh tác động mạnh mẽ đến cảm nhận của đồng nghiệp và lãnh đạo. Việc lựa chọn phong cách ăn mặc thanh lịch, chuyên nghiệp nhưng vẫn phù hợp với giới tính giúp chị em vừa khẳng định sự nghiêm túc trong công việc, vừa duy trì nét nữ tính - điều mà xã hội vẫn kỳ vọng. Hình ảnh nhất quán sẽ giúp phụ nữ tạo được niềm tin lâu dài, bởi trong mắt nhiều người, sự chỉn chu phản ánh mức độ tôn trọng bản thân và đồng nghiệp.

Để vươn lên, phụ nữ cũng cần biết quản lý thời gian và cân bằng cuộc sống. Môi trường nam giới nhiều khi khắc nghiệt về cường độ làm việc, nếu chỉ cố gắng gồng mình dễ bị kiệt sức từ đó bị nhìn nhận là thiếu bền bỉ. Giải pháp là áp dụng các phương pháp quản lý công việc khoa học, chia nhỏ mục tiêu và học sử dụng công cụ số hóa để tối ưu hiệu suất. Khi có thể hoàn thành công việc với chất lượng cao trong khung thời gian hợp lý, phụ nữ sẽ tạo được uy tín rằng năng lực chứ không phải giới tính là thước đo thực sự.

Ngoài ra, một chiến lược dài hạn quan trọng là xây dựng "mentorship" - tức tìm kiếm và duy trì mối quan hệ cố vấn với những người có kinh nghiệm, bao gồm cả nam và nữ. Trong văn hóa công sở Việt Nam, "người nâng đỡ" (mentor) thường đóng vai trò quan trọng trong việc mở ra cơ hội, giới thiệu dự án hoặc định hướng thăng tiến. Khi phụ nữ chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ này, họ không chỉ học hỏi được kinh nghiệm chuyên môn, mà còn học được cách ứng xử phù hợp với môi trường vốn nhiều nam giới.

Không thể bỏ qua yếu tố "tinh thần đồng đội", điểm mà phụ nữ Việt có lợi thế tự nhiên. Thay vì coi nam giới là đối thủ, phụ nữ nên đặt mình vào vị trí cộng sự, sẵn sàng hỗ trợ khi cần thiết. Việc thể hiện sự hợp tác, đồng hành sẽ giúp phụ nữ tránh rơi vào định kiến "cứng nhắc" hoặc "khó gần", đồng thời tạo ra nền tảng để sau này họ được giao phó vai trò lãnh đạo nhóm. Ở môi trường Việt Nam, người lãnh đạo được tôn trọng không chỉ bởi năng lực, mà còn bởi khả năng gắn kết và chăm lo tập thể.