Cả làng làm hàng giả: Kẽ hở quản lý hay mức xử phạt chưa đủ răn đe?

Trong nhiều năm, hàng giả và hàng nhái len lỏi vào từng góc chợ, từng bữa cơm, từ khâu sản xuất đến tiêu dùng. Người sản xuất và buôn bán thừa biết họ đang làm gì. Người tiêu dùng cũng phần nào đoán được khi giá cả "mềm" bất thường. Nhưng câu hỏi lớn vẫn treo lơ lửng: Cơ quan chức năng đang ở đâu khi gian dối có thể phình to đến mức "cả một làng" cùng làm?

Ngày 11/8, Công an tỉnh Phú Thọ công bố thông tin về 4 vụ sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm bị triệt phá. Đáng chú ý nhất là vụ Công ty TNHH MTV MQ FOOD sản xuất hàng trăm tấn thịt trâu khô kém chất lượng, giả mác "đặc sản Hà Giang", thu về hàng trăm tỷ đồng. Từ thịt trâu nhập khẩu giá rẻ – phần lớn từ Ấn Độ – các cơ sở "phù phép" thành thịt trâu gác bếp vùng cao. Khi phá án, lực lượng chức năng phát hiện cả một làng cùng tham gia, với số thịt đầu vào lên tới hàng nghìn tấn. Sau khi công an vào cuộc, cả làng đồng loạt "cửa đóng then cài".

Không chỉ thịt trâu. Tại Công ty CP Dược phẩm FUSI, hàng loạt thực phẩm bảo vệ sức khỏe giả được tung ra thị trường, có sản phẩm ghi chỉ tiêu chất lượng ngang bằng thương hiệu uy tín nhưng thực chất làm từ nguyên liệu trôi nổi. Công ty TNHH Famimoto Việt Nam thì đưa hàng giả vào cả bếp ăn công nhân và trường học. Còn Công ty CP Dược phẩm Santex tuồn ra thị trường hàng chục triệu viên thực phẩm chức năng giả trong nhiều năm.

Những vụ án này có điểm chung: Công ty thay đổi địa điểm sản xuất liên tục, nhà kho đóng kín, bao bì bắt mắt để tạo niềm tin và đánh đúng tâm lý người tiêu dùng: nhu cầu cao, giá rẻ, thương hiệu quen tai.

Vấn đề ở đây không chỉ là vi phạm pháp luật của một vài cá nhân. Khi một người làm giả, đó là tội phạm. Nhưng khi số đông cùng tham gia, chúng ta đang đối diện với một dạng "văn hóa kinh doanh" lệch lạc, nơi lợi nhuận được đặt trên sức khỏe cộng đồng.

Nhiều người phản ứng nửa đùa nửa thật: "May còn là thịt trâu, không phải bìa carton". Nhưng đó chính là sự chai sạn nguy hiểm: nỗi phẫn nộ ban đầu bị thay thế bằng sự chấp nhận "thôi thì đỡ hơn cái tệ nhất".

Vì sao một làng có thể làm giả công khai trong thời gian dài? Chỉ vì kẽ hở quản lý và mức xử phạt chưa đủ răn đe? Hay vì tâm lý "ai cũng làm, mình không làm thì dại"? Và nếu không xử lý tận gốc, liệu bao lâu nữa sẽ xuất hiện những "làng giả" khác, với sản phẩm khác, chiêu trò mới nhưng bản chất vẫn là trục lợi trên sức khỏe cộng đồng?

Giải pháp không chỉ là bắt vài vụ, phạt vài người. Phải phá bỏ cả hệ sinh thái gian dối này, từ nguồn nguyên liệu, kênh phân phối, đến mạng lưới tiêu thụ. Cần chế tài đủ mạnh để một khi dám làm giả là dám chấp nhận cái giá quá đắt. Song song đó, cần xây dựng văn hóa kinh doanh tử tế, nơi lợi nhuận không đánh đổi bằng sinh mạng người khác.

Bởi nếu để cái ác công khai tồn tại, thì im lặng của xã hội cũng đồng nghĩa với tiếp tay.