Cần đẩy mạnh chiến dịch "Không Một Mình" để bảo vệ trẻ em

Trao đổi với phóng viên Báo Phụ nữ Việt Nam, luật sư Đậu Thị Quyên, Giám đốc Công ty Luật SOLA, hội viên Chi hội Luật sư thuộc Hội Bảo vệ Quyền trẻ em TPHCM, đã đưa ra các ý kiến, bàn luận để chiến dịch "Không Một Mình" đi sâu rộng vào thực tế, thiết thực bảo vệ trẻ em.

Phóng viên: Tại buổi ra mắt chiến dịch "Không Một Mình", ông Nguyễn Tiến Cường, Phó Chủ tịch Liên minh Niềm Tin Số, cho biết tên gọi "Không Một Mình" xuất phát từ thực tế là tội phạm mạng không chỉ lợi dụng lỗ hổng kỹ thuật mà còn khai thác chính nỗi cô đơn của trẻ. Rất nhiều trẻ bị lừa đảo hoặc đe doạ đã không dám nói với cha mẹ vì sợ trách mắng, và sau đó thì rơi vào vòng kiểm soát của tội phạm mạng. Đây là 1 ý kiến rất đáng để phụ huynh và gia đình suy ngẫm.

Luật sư Đậu Thị Quyên: Không ai có thể đồng hành trong hành trình trưởng thành của trẻ tốt bằng cha mẹ. Ông bà nội ngoại, cô dì chú bác dù có thể cận kề, yêu thương nhưng cũng khó để so sánh với sự chia sẻ giữa cha mẹ và con cái. Nhưng để "Không Một Mình" thật sự hiệu quả, phụ huynh cần thay đổi cách tiếp cận từ "quản lý – cấm đoán" sang "kết nối – đối thoại". Từ "sợ hãi mạng xã hội" sang "cùng con hiểu và dùng mạng an toàn". Gia đình nên có quy ước sử dụng thiết bị điện tử, quy định thời gian, nội dung được phép xem, và cách phản ứng khi gặp tin lạ. Cha mẹ cần tạo không gian chia sẻ cảm xúc, nơi trẻ có thể nói thật khi bị tổn thương hoặc bị lừa đảo. Quan trọng hơn, cha mẹ cần tự học để không tụt hậu với công nghệ của con. Quan điểm cá nhân tôi, không có phần mềm nào thay thế được tình thương và sự lắng nghe của cha mẹ.

Phóng viên: Chúng ta cùng bàn tới góc nhìn pháp lý và xã hội của chiến dịch này. Chiến dịch hết sức thời sự, nhưng để áp dụng vào thực tế thì cần/nên thế nào, thưa luật sư?

Luật sư Đậu Thị Quyên: Dưới góc nhìn pháp lý và xã hội, đây là 1 chiến dịch rất có tính thời sự và mang giá trị nhân văn sâu sắc, thể hiện cam kết của Nhà nước, các tổ chức quốc tế và cộng đồng trong việc bảo vệ trẻ em trước những hình thức xâm hại tinh vi trong không gian số.

Tuy nhiên, để chiến dịch không chỉ dừng lại ở khẩu hiệu hay truyền thông, điều quan trọng là tính bền vững và cơ chế vận hành sau giai đoạn phát động. Trẻ em "không một mình" chỉ khi nào xung quanh các em thật sự có một mạng lưới yêu thương, trách nhiệm và hiểu biết từ gia đình, nhà trường, cơ quan bảo vệ pháp luật, đến truyền thông và chính các nền tảng công nghệ.

Chiến dịch đã thu hút sự tham gia của UNICEF, Bộ Công an, Bộ Giáo dục và Đào tạo, cùng nhiều đại sứ hình ảnh nổi tiếng. Sự đồng hành đa tầng này là tín hiệu tích cực, giúp lan tỏa thông điệp mạnh mẽ hơn đến môi trường học đường và cộng đồng.

Tuy nhiên, truyền thông không chỉ là lan tỏa mà còn phải dẫn dắt. Nếu chỉ dừng ở việc "nói cho hay", hiệu quả sẽ phai nhạt nhanh. Theo tôi, báo chí và các KOLs cần được đào tạo cơ bản về tâm lý trẻ em và luật trẻ em, để khi họ lên tiếng, thông điệp không chỉ truyền cảm hứng mà còn đúng – đủ – và an toàn. Truyền thông cần tạo cầu nối giữa nạn nhân và các cơ quan hỗ trợ. Mỗi bài báo, mỗi video nên trở thành "cánh cửa" để trẻ hoặc phụ huynh dám lên tiếng khi có dấu hiệu bị xâm hại.

Phóng viên: Chúng ta cũng cần nhận diện đúng về loại tội phạm thao túng, lừa đảo trẻ em trên không gian mạng. Chế tài của pháp luật cho tội phạm này là gì, thưa luật sư?

Luật sư Đậu Thị Quyên: Một trong những điểm sáng của chiến dịch là đã nhận diện chính xác dạng tội phạm mạng mới - những hành vi bắt cóc, dụ dỗ, thao túng, lừa đảo trẻ em trên không gian mạng, thông qua tin nhắn, mạng xã hội, trò chơi hoặc các đường link giả mạo.

Tuy nhiên, pháp luật Việt Nam hiện chưa có chế tài riêng biệt cho hành vi "bắt cóc trực tuyến", trong khi thủ đoạn của tội phạm ngày càng đa dạng, lại còn xuyên biên giới, khó nhận diện và khó xử lý. Vì vậy, song song với truyền thông, chúng tôi mong rằng các cơ quan chức năng cần xây dựng khung pháp lý cụ thể hơn, có thể mở rộng phạm vi áp dụng của các hành vi như cưỡng đoạt, dụ dỗ, xâm hại trẻ em trong môi trường mạng, đồng thời đào tạo lực lượng chuyên trách về tội phạm mạng đối với trẻ em để xử lý hiệu quả hơn.

Chiến dịch cũng đã nêu rõ vai trò của các lực lượng Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án và đội ngũ luật sư trong việc xử lý các hành vi xâm hại, đe doạ, thao túng trẻ em qua mạng. Nhưng thực tế, nhiều vụ việc vẫn bế tắc vì thiếu chứng cứ số, khó truy vết, hoặc nạn nhân e ngại khai báo. Theo tôi, cần thiết lập kênh tiếp nhận tin báo ẩn danh, bảo mật cho trẻ em; tăng cường hợp tác kỹ thuật với các nền tảng mạng xã hội để truy xuất dữ liệu, khoanh vùng nghi phạm; mở rộng hợp tác quốc tế, vì nhiều vụ có yếu tố xuyên biên giới. Ngoài ra cần thành lập các điểm "tư vấn pháp lý miễn phí cho trẻ em" tại trường học và trung tâm cộng đồng, có sự tham gia của luật sư tình nguyện và Hội Bảo vệ Quyền trẻ em. Chỉ khi cơ chế pháp lý được hoàn thiện, chiến dịch mới có thể bảo vệ trẻ em bằng sức mạnh của luật pháp, chứ không chỉ bằng lời kêu gọi.

Phóng viên: Như vậy ngoài sự phối hợp giữa pháp lý và tâm lý, xã hội cần thêm điều gì nữa để tạo thành "vòng tròn" kín hơn để bảo vệ trẻ em, thưa luật sư?

Luật sư Đậu Thị Quyên: Ý kiến cá nhân, tôi đánh giá cao nỗ lực của chiến dịch trong việc đưa giáo dục an toàn mạng vào trường học, vì đây chính là lá chắn gốc rễ. Tuy nhiên, tôi cũng cho rằng chương trình tập huấn hiện nay mới mang tính phong trào, chưa được tích hợp thành mô-đun học tập chính thức trong chương trình giáo dục phổ thông. Theo tôi, cần biến "an toàn mạng" thành một nội dung học tập có đánh giá, thực hành cụ thể; xây dựng "Bộ quy tắc ứng xử trên mạng cho học sinh", ngắn gọn – dễ nhớ – dễ chia sẻ, áp dụng thống nhất trên toàn quốc; tổ chức tập huấn định kỳ cho giáo viên và phụ huynh, vì họ là người đầu tiên nhận biết dấu hiệu bất thường của trẻ. Muốn trẻ em an toàn, người lớn phải được đào tạo trước.

Bên cạnh cơ quan bảo vệ pháp luật và giáo dục, vai trò của các nhà mạng viễn thông nên đóng vai như những "người gác cổng kỹ thuật" trong hành trình bảo vệ trẻ em trên không gian số. Ở Nhật Bản, Hàn Quốc hay Singapore, các nhà mạng đã triển khai "gói cước trẻ em" – thiết kế riêng cho độ tuổi chưa đủ năng lực hành vi, chỉ cho phép nghe – gọi – nhắn tin, hoặc truy cập vào các nội dung đã được kiểm duyệt. Nhờ đó, trẻ em vẫn được kết nối với gia đình nhưng không bị cuốn vào thế giới mạng đầy rủi ro.

Tại Việt Nam, dù một số nhà mạng đã có gói cước cho đồng hồ định vị trẻ em, nhưng chưa có gói an toàn thực thụ cho trẻ dùng điện thoại thông minh. Các gói hiện nay chỉ giới hạn dung lượng, chưa có công nghệ chặn truy cập mạng xã hội, nội dung độc hại hay trò chơi trực tuyến - trong khi đây mới là nguồn gốc của nhiều nguy cơ xâm hại. Chúng ta không thể nói "trẻ em không một mình" nếu chiếc điện thoại trong tay các em lại dẫn đến vô vàn cánh cửa nguy hiểm. Khi công nghệ là nguyên nhân, công nghệ cũng phải trở thành giải pháp.

Phóng viên: Với vai trò là một luật sư tham gia các hoạt động bảo vệ trẻ em, luật sư có đề xuất gì từ Chiến dịch "Không Một Mình" này để tăng cường hiệu quả bảo vệ trẻ trên không gian mạng?

Luật sư Đậu Thị Quyên: Tôi đề xuất các nhà mạng Việt Nam nên phát triển gói "SafeKid" hoặc "Child Mode", giới hạn truy cập, tích hợp bộ lọc nội dung, gửi báo cáo truy cập và cảnh báo cho phụ huynh. Đồng thời, cần phối hợp với các cơ quan, đoàn thể và các tổ chức bảo vệ trẻ em để xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về gói cước an toàn cho trẻ vị thành niên, tương tự tiêu chuẩn ISO an toàn thông tin.

Theo tôi, trách nhiệm này không chỉ của nhà mạng, mà còn là trách nhiệm của nhà nước, phụ huynh và truyền thông. Nhà nước cần ban hành chính sách khuyến khích và khung pháp lý rõ ràng cho dịch vụ "an toàn cho trẻ em trên mạng". Phụ huynh cần chủ động lựa chọn gói bảo vệ, thay vì để con "mở toàn quyền" truy cập. Truyền thông cần lan tỏa các hướng dẫn cụ thể, thực tế, giúp cha mẹ hiểu rằng bảo vệ con không chỉ là "dạy con cẩn thận", mà còn là chủ động cấu hình thế giới mạng quanh con. Nếu mỗi bậc cha mẹ là "tấm lá chắn" đầu tiên, thì nhà mạng chính là cánh cổng mà kẻ xấu phải vượt qua. Và nếu cánh cổng ấy đủ kiên cố, trẻ em Việt Nam sẽ thật sự không một mình.