Cánh cửa du học Mỹ đang khép lại với sinh viên châu Á?

Trong một tuyên bố gây chấn động, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio khẳng định Mỹ sẽ "tích cực thu hồi visa" đối với các du học sinh có "liên hệ với Đảng Cộng sản Trung Quốc" hoặc đang học ở "các lĩnh vực nhạy cảm". 

Tuyên bố này đi kèm với việc Bộ Ngoại giao Mỹ yêu cầu các đại sứ quán tạm dừng lên lịch cấp visa mới và mở rộng việc rà soát mạng xã hội, một biện pháp bị nhiều chuyên gia gọi là "cảm tính và tùy tiện". Các sinh viên đến từ châu Á, chiếm hơn 70% lượng sinh viên quốc tế tại Mỹ, được dự báo sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất.

Không khí lo sợ bao trùm

Trong năm học 2023-2024, Trung Quốc có khoảng 277.000 sinh viên đang theo học tại Mỹ; Ấn Độ có 331.000 sinh viên, theo sau là Hàn Quốc với 43.000 người; Việt Nam với 22.000 sinh viên và hàng chục nghìn sinh viên đến từ những nơi như Đài Loan (Trung Quốc), Indonesia, Nhật Bản. Giấc mơ học tập tại các đại học danh tiếng của họ nay có nguy cơ tan vỡ.

Tại Bắc Kinh, một giáo viên tư vấn hướng nghiệp, kể lại: "Sáng hôm đó, sinh viên đổ vào văn phòng của tôi và hỏi: "Cô ơi, thế là hết thật sao?". Nhiều em đã đóng tiền giữ chỗ nhưng chưa kịp xin visa. Các trung tâm tư vấn ở Đài Bắc và Jakarta cũng ghi nhận sự gia tăng lo ngại về khả năng trượt visa, có thể chỉ vì một bài đăng cũ trên mạng xã hội.

Ở Ấn Độ, Devraj, 26 tuổi, dù đã nhận học bổng tới 85% cho chương trình thạc sĩ tại Đại học Columbia, vẫn đắn đo không dám đóng khoản đặt cọc 1.000 USD vì sợ không thể lấy được visa đúng hạn. Anh chia sẻ: "Tôi không biết có nên tiếp tục hay không. Nếu mọi thứ cứ thế này, có lẽ tôi sẽ chọn châu Âu".

Giấc mơ của nhiều gia đình tan vỡ

Với nhiều gia đình châu Á, việc cho con du học Mỹ là kết quả của cả một quá trình tích lũy tài chính và đầu tư giáo dục. Đối với nhiều gia đình, một suất vào đại học ở Mỹ không chỉ là cơ hội nghề nghiệp mà còn là biểu tượng của đẳng cấp xã hội. Giờ đây, sự bất định và cảm giác bị nhắm đến đã khiến nhiều bậc cha mẹ không khỏi bức xúc.

Nhiều chuyên gia nhận định chính sách mới chủ yếu nhắm tới sinh viên Trung Quốc. Ngoài lý do an ninh quốc gia, với việc phía Mỹ mong muốn ngăn chặn hoạt động gián điệp công nghệ cao, chính quyền của Tổng thống Donald Trump còn cáo buộc một số đại học như Harvard đã "dung dưỡng tư tưởng cực đoan và thông đồng với chính quyền Bắc Kinh".

Mẹ của một sinh viên Trung Quốc có tên tiếng Anh là Taylor, hiện theo học ở tiểu bang Pennsylvania, bức xúc: "Chúng tôi không gửi con đi để làm gián điệp như họ nói. Đó là điều xúc phạm. Chúng tôi chỉ là những người cha, người mẹ bình thường, muốn cho con một tương lai tốt đẹp hơn".

Nhiều phụ huynh cho biết đang cân nhắc chuyển hướng con sang Canada, Anh hoặc Singapore, những điểm đến được cho là thân thiện hơn trong bối cảnh chính trị hiện nay. Một số gia đình Trung Quốc lựa chọn để con học trong nước, trong bối cảnh nước này đang đầu tư mạnh mẽ vào hệ thống giáo dục đại học. 

Các trường đại học Trung Quốc đang cạnh tranh trực tiếp với các trường ở những "cường quốc giáo dục" như Mỹ và Anh trong các bảng xếp hạng toàn cầu. "Không phải vì Mỹ kém đi, mà vì Mỹ không còn chào đón nữa", ông Jason Wei, cha của một sinh viên bị từ chối visa mới đây, chia sẻ.

Một cuộc chơi "có tổng bằng 0"

Với Mỹ, hậu quả của chính sách này không chỉ dừng ở sự xấu đi của các quan hệ ngoại giao. Học phí từ sinh viên châu Á là một nguồn thu đáng kể cho các trường đại học, với học phí cao gấp 3 lần so với sinh viên bản địa tại nhiều trường công lập. 

Theo Viện Giáo dục Quốc tế Hoa Kỳ, sinh viên quốc tế đóng góp hơn 50 tỷ USD cho nền kinh tế Mỹ năm 2023. Không chỉ vậy, họ còn là lực lượng nghiên cứu chủ lực trong các phòng thí nghiệm đại học. 

Giáo sư David Leopold, chuyên gia về luật di trú Mỹ, nhận định: "Việc đột ngột cắt đứt dòng chảy nhân lực này là một cú sốc về tài chính và trí tuệ. Không khác gì việc Mỹ tự tay triệt tiêu vị thế học thuật toàn cầu của mình". Trước đó, chính quyền Tổng thống Donald Trump đã đối đầu về pháp lý với trường Đại học Havard.

Ngay cả những người vốn ủng hộ chính sách cứng rắn với Trung Quốc cũng bắt đầu hoài nghi. Liệu việc này sẽ đem lại hiệu quả gì, hay chỉ làm tổn hại đến hình ảnh của nước Mỹ như một cường quốc với giá trị "mở cửa" và "khoan dung"?

Kể từ nhiệm kỳ đầu tiên, Tổng thống Donald Trump đã áp dụng nhiều biện pháp hạn chế sinh viên quốc tế với lý do an ninh quốc gia, trong đó có Sáng kiến Trung Quốc (China Initiative), nhằm ngăn chặn gián điệp học thuật. 

Dù chương trình này bị chính quyền của Tổng thống Joe Biden hủy bỏ vì bị cho là kỳ thị, chính quyền hiện tại vẫn tiếp tục con đường cũ, thậm chí quyết liệt hơn.

Đối với Candy, sinh viên thống kê tại Đại học Michigan, điều lo sợ nhất không phải là không được ở lại Mỹ, mà là bị buộc dừng lại giữa chừng. "Tôi chỉ mới học năm hai. Nếu bị đuổi về thì coi như thời gian qua học hành vất vả chẳng còn ý nghĩa", cô nói.

Còn với Tony, 19 tuổi, sinh viên năm thứ nhất tại Đại học California, mọi thứ giống như một trò chơi quyền lực. Cậu chia sẻ: "Khi hết chuyện thuế quan, họ quay sang chúng tôi. Dường như chính quyền này coi sinh viên quốc tế như một con bài mặc cả".

Tổng thống Donald Trump có thể đang tính toán chiến lược trước thềm bầu cử giữa nhiệm kỳ, tạo hình ảnh mạnh mẽ với những cử tri bảo thủ. Nhưng hệ quả đối với nước Mỹ có thể sẽ nặng nề, không chỉ là sự sụt giảm uy tín mà còn là mất mát của một thế hệ trí thức từng chọn Mỹ làm bến đỗ.

Trong bối cảnh này, các nước châu Á đang tranh thủ đón nhận "làn sóng chảy ngược". Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông (HKUST) cho biết, đã tiếp nhận nhiều hồ sơ từ sinh viên lẽ ra sẽ tới Harvard. 

Hồng Kông, Nhật Bản và Singapore đều thông báo mở rộng tuyển sinh, đơn giản hóa quy trình chuyển tiếp và cấp học bổng cho sinh viên bị ảnh hưởng bởi chính sách của Mỹ.