Cậu bé 13 tuổi kêu cứu: Sự thấu cảm và kiên trì là chìa khóa mở lại cánh cửa niềm tin nơi trẻ

Bạo hành trẻ em thường bắt nguồn từ những xung đột tâm lý, những sang chấn chưa được chữa lành của người lớn. Những đứa trẻ không chỉ chịu đòn roi trên thân thể, mà còn phải mang theo những vết thương lòng khó lành trong suốt hành trình trưởng thành.

Lời kêu cứu của cậu bé 13 tuổi một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh báo về vấn nạn bạo hành trẻ em đang diễn ra nhức nhối trong xã hội hiện nay, cho thấy những vết thương vô hình đó có thể để lại di chứng dai dẳng suốt cuộc đời.

Phóng viên Báo Phụ nữ Việt Nam đã có cuộc trao đổi với chuyên gia tâm lý, ThS Hoàng Quốc Lân, Trung tâm Chăm sóc sức khỏe tinh thần, Bệnh viện Đa khoa Phương Đông. Chuyên gia tâm lý đã chia sẻ góc nhìn về những tổn thương mà người mẹ kế có thể mang theo từ quá khứ, cũng như ảnh hưởng sâu sắc của bạo hành tới tâm lý và sự phát triển nhân cách của trẻ.

Vết thương vô hình

Trẻ em bị bạo hành, đặc biệt khi thủ phạm là mẹ kế - người gắn bó hằng ngày trong gia đình - thường gánh chịu những tổn thương sâu cả về tâm lý lẫn hành vi.

Một tuổi thơ ngập tràn trải nghiệm tiêu cực dễ để lại "dấu hằn" khó phai. Trẻ có thể mắc rối loạn lo âu, trầm cảm, luôn sống trong nỗi sợ hãi. Có em phản ứng bằng sự hung hăng, chống đối xã hội; ngược lại, có em lại khép kín, thu mình, mất dần khả năng giao tiếp.

Khi trưởng thành, nhiều em gặp khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ tình cảm, hôn nhân hay công việc. Bởi niềm tin cơ bản vào con người - vốn dĩ được hình thành trong gia đình - đã sụp đổ từ rất sớm. Nguy hiểm hơn, có trẻ vô thức lặp lại vòng xoáy bạo lực, tái hiện mô hình cha mẹ bằng cách bạo hành chính con cái hoặc bạn đời sau này.

Điều khiến tổn thương càng trầm trọng là khi gia đình - nơi lẽ ra phải chở che - lại trở thành nguồn gây đau khổ. Nếu bị người ngoài bạo hành, trẻ vẫn còn hy vọng tìm kiếm sự bảo vệ từ cha mẹ. Nhưng khi thủ phạm là mẹ kế, đứa trẻ sẽ mất đi điểm tựa cơ bản nhất. Các em rơi vào trạng thái mất niềm tin vào mọi thứ, thậm chí hình thành suy nghĩ tiêu cực rằng bản thân "không xứng đáng được yêu thương".

Sự gãy vỡ niềm tin ấy khiến trẻ mang mặc cảm vô dụng, luôn trong tâm thế phòng vệ, nhìn thế giới qua lăng kính méo mó. Việc chữa lành vì thế cũng trở nên khó khăn và kéo dài gấp nhiều lần so với những sang chấn đến từ bên ngoài.

Hành trình chữa lành từ cha mẹ đến liệu pháp tâm lý

Để ngăn chặn vòng xoáy bạo lực, trước hết cần quan tâm tới chính người mẹ kế. Việc trị liệu tâm lý cá nhân - đặc biệt là liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) - có thể giúp họ hiểu rõ cảm xúc, học cách quản lý cơn giận và thay đổi mô hình ứng xử. Trong một số trường hợp, trị liệu hệ thống gia đình cũng hữu ích, bởi sự đồng hành của chồng và các thành viên khác giúp người mẹ bớt cảm giác đơn độc.

Song song, các bà mẹ kế cần được trang bị kỹ năng làm cha mẹ tích cực, biết cách kỷ luật con mà không cần dùng bạo lực, tạo môi trường gắn kết thay vì sợ hãi. Việc tự chăm sóc bản thân - qua thể dục, thiền, chánh niệm - cũng là một cách cân bằng cảm xúc, tránh việc dồn nén và trút giận lên trẻ.

Với trẻ em, ngoài hỗ trợ về y tế, việc trị liệu tâm lý là vô cùng cần thiết. Tùy độ tuổi và mức độ tổn thương, có thể áp dụng các liệu pháp phù hợp. Đặc biệt, liệu pháp nhận thức - hành vi giúp trẻ thay đổi suy nghĩ tiêu cực, học cách kiểm soát cảm xúc.

Quan trọng nhất là việc xây dựng lại một mái nhà an toàn và yêu thương. Gia đình cần kiên nhẫn, lắng nghe, công nhận cảm xúc của trẻ, không vội ép buộc trẻ chia sẻ hay gắn bó. Chính sự thấu cảm và kiên trì mới là chìa khóa mở lại cánh cửa niềm tin nơi trẻ.

Chuyên gia tâm lý Hoàng Quốc Lâm chia sẻ những đứa trẻ có cha tái hôn đã buộc phải trải qua cú sốc chia sẻ tình cảm. Vì thế, cha mẹ kế hãy đặt mình vào vị trí của con, để hiểu rằng các em cũng cần thời gian thích nghi.

Bên cạnh đó, một đứa trẻ chỉ thực sự lớn lên khi được nhìn nhận như một phần của gia đình, chứ không phải gánh nặng. Tình cảm không thể ép buộc, mà cần được bồi đắp dần qua sự sẻ chia, lắng nghe và đồng hành.

"Trong mọi hoàn cảnh, điều trẻ cần nhất là sự công bằng, yêu thương và an toàn. Chấm dứt bạo lực không chỉ là trách nhiệm pháp lý, mà còn là hành động nhân văn để bảo vệ tương lai của chính chúng ta"- chuyên gia tâm lý Hoàng Quốc Lâm đưa ra khuyến cáo.

Gốc rễ từ những tổn thương tâm lý của người mẹ kế

Trong nhiều trường hợp, bạo hành của mẹ kế đối với con riêng của chồng không xuất phát từ sự "ác độc bẩm sinh", mà có mối liên hệ chặt chẽ với những yếu tố tâm lý. Trước hết, đó là sự xung đột cảm xúc. Người mẹ kế có thể mang trong mình cảm giác ghen tị, khó chấp nhận sự hiện diện của con riêng như một "rào cản vô hình" trong hôn nhân. Thay vì nhìn nhận đứa trẻ như một thành viên gia đình, họ vô thức coi em bé là "người ngoài" khiến hạnh phúc không trọn vẹn.

Bên cạnh đó, một số người vốn có tính cách dễ nóng nảy, khó kiểm soát cảm xúc, hoặc từng mang trong mình sang chấn từ quá khứ. Nếu từng bị bạo hành khi còn nhỏ, họ có nguy cơ vô thức lặp lại vòng xoáy bạo lực, áp dụng chính những gì mình từng chịu đựng lên con trẻ.

Không thể bỏ qua yếu tố áp lực kinh tế và căng thẳng đời sống hằng ngày. Khi gánh nặng cơm áo đè nặng, cộng với thiếu kỹ năng làm cha mẹ, nhiều người chọn cách trút giận lên đứa trẻ - đối tượng yếu thế, dễ bị tổn thương nhất. Điều đó dần hình thành một cách dạy con méo mó, lấy bạo lực làm công cụ răn dạy.