Chấm dứt tình trạng hôn nhân cận huyết ở huyện vùng cao Tương Dương

Những con số ấn tượng

Cách thành phố Vinh gần 200 km, huyện Tương Dương có tổng chiều dài đường biên giới với nước bạn Lào lên tới 67,069 km. Địa hình bị chia cắt bởi núi non hiểm trở, giao thông đi lại khó khăn. Dân số gần 80 nghìn người phân bố không đều và đời sống nhân dân còn gặp nhiều thử thách với tỷ lệ hộ nghèo lên tới 29,25%.

Trên địa bàn huyện, 6 dân tộc anh em cùng sinh sống tạo nên một đời sống văn hóa phong phú, đa dạng, mang đậm bản sắc vùng miền. Dân tộc Thái chiếm đa số (69,98%), tiếp đến là Khơ mú (13,47%), Mông (5,33%), Tầy Pọng (1,08%), Ơ Đu (0,49%) và Kinh (9,38%).

Mặc dù 100% xã, thị trấn và 146/146 thôn bản đã có điện lưới quốc gia và nhiều xã đạt chuẩn y tế, trường học, nhưng vẫn còn những vùng sâu, vùng xa giao thông cực kỳ khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến việc tiếp cận các dịch vụ xã hội và thông tin. Đặc biệt, tình trạng tảo hôn vẫn tồn tại tại nhiều xã vùng sâu,vùng xa.

Nhận thức rõ về tác hại của tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, UBND huyện Tương Dương đã tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo các hoạt động truyền thông, vận động, nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi của đồng bào dân tộc thiểu số ở các xã, bản có tỷ lệ hoặc nguy cơ cao.

Từ năm 2020 đến 6 tháng đầu năm 2024, tổng số trường hợp tảo hôn đã giảm đáng kể, từ 77 trường hợp năm 2020 xuống còn 17 trường hợp trong 6 tháng đầu năm 2024. Đặc biệt, từ năm 2020 đến nay, trên địa bàn không ghi nhận trường hợp nào hôn nhân cận huyết thống. Đây là một tín hiệu đáng mừng, cho thấy những nỗ lực đã mang lại hiệu quả ban đầu và nhận thức của người dân có nhiều chuyển biến tích cực.

Để thực hiện công tác này, UBND huyện đã cấp kinh phí triển khai các nội dung tuyên truyền về tác hại của tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, đồng thời hỗ trợ việc thành lập các Câu lạc bộ (CLB) phòng, chống tảo hôn ở các xã, thị trấn. Đặc biệt, Tiểu dự án 2, Dự án 9 của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã phân bổ 215 triệu đồng trong năm 2022 (thực hiện năm 2023) để truyền thông, tuyên truyền tại 8 xã với 1321 lượt người tham gia, thể hiện sự quan tâm và đầu tư lớn từ Trung ương.

Từ năm 2021 đến nay, 9 CLB phòng chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống đã được thành lập (gồm 1 CLB ở xã Tam Hợp, 3 CLB ở xã Mai Sơn, 3 CLB ở xã Nhôn Mai và 2 CLB ở xã Xá Lượng). Những CLB này đóng vai trò quan trọng trong việc đưa thông tin, kiến thức đến gần hơn với người dân, tạo ra môi trường để cộng đồng cùng nhau thảo luận, chia sẻ và thay đổi.

Vẫn còn nhiều thách thức

Ông Lô Thanh Nhất – PCT UBND huyện Tương Dương cho rằng, dù đã đạt được những kết quả nhất định, cuộc chiến vẫn còn nhiều cam go. Theo mục tiêu của Kế hoạch, huyện Tương Dương mới đạt được 1 chỉ tiêu là không xảy ra hôn nhân cận huyết thống. Về giảm số trường hợp tảo hôn qua các năm, mặc dù có giảm nhưng vẫn còn xa so với mục tiêu "cơ bản đẩy lùi nạn tảo hôn vào năm 2025". Chỉ tiêu về thành lập CLB cũng chưa đạt (9/10 CLB).

Tình trạng tảo hôn vẫn còn xảy ra tương đối phổ biến ở các xã, thị trấn và năm 2024 vẫn có 25 trường hợp. Điều đáng chú ý là lứa tuổi tảo hôn chủ yếu từ 15 đến 17 tuổi, cho thấy vấn nạn này vẫn ảnh hưởng trực tiếp đến đối tượng vị thành niên.

Theo ông Nhất, có nhiều nguyên nhân như công tác điều tra, khảo sát, thu thập thông tin và đánh giá số liệu liên quan về thực trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống còn gặp khó khăn. Nhiều trường hợp không khai báo, không đăng ký nên việc phát hiện và xử lý gặp nhiều trở ngại. Một số cấp ủy, chính quyền xã chưa vào cuộc quyết liệt, chưa thành lập ban chỉ đạo phòng chống tảo hôn theo quy định, dẫn đến thiếu sự chỉ đạo và phối hợp đồng bộ.

Ngoài ra do ảnh hưởng của phong tục tập quán và quan niệm lạc hậu trong hôn nhân vẫn còn rất nặng nề, ăn sâu vào tiềm thức của nhiều người dân. Sự thiếu hiểu biết do trình độ học vấn thấp kết hợp với những quan niệm cũ đã làm gia tăng tình trạng tảo hôn.

Sự phát triển của công nghệ thông tin, mạng xã hội với những nội dung xấu, cùng với sự du nhập của văn hóa ngoại lai đã ảnh hưởng trực tiếp đến học sinh, dẫn đến những trường hợp mang thai ngoài ý muốn, phải nghỉ học và kết cục là tảo hôn. Bên cạnh đó là công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật tại địa phương còn gặp nhiều rào cản. Đó là rào cản về ngôn ngữ (nhiều người dân không biết nói tiếng phổ thông), trình độ dân trí thấp và đặc biệt là đối tượng được tuyên truyền (thanh thiếu niên) ít tham gia, dẫn đến hiệu quả không cao.

Việc quản lý con em của phụ huynh chưa được quan tâm đúng mức, nhiều gia đình buông lỏng trong quản lý con cái. Bên cạnh đó, công tác quản lý học sinh tại một số trường THPT, THCS giữa nhà trường và gia đình chưa chặt chẽ, nhiều bậc phụ huynh còn khoán trắng cho nhà trường trong việc giáo dục con em của mình.

Cần giải pháp đồng bộ

PCT UBND huyện Tương Dương nhấn mạnh, để đẩy lùi tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, huyện Tương Dương cần tiếp tục tăng cường tuyên truyền, giáo dục và định hướng nghề nghiệp. Nâng cao nhận thức về hệ lụy của tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống cho học sinh, thanh thiếu niên và các bậc cha mẹ.

Chú trọng tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật trong hệ thống các trường học (THCS, THPT) trên địa bàn huyện, kết hợp định hướng nghề nghiệp để xây dựng một thế hệ tương lai khỏe về thể chất, tốt về trí tuệ, tinh thần, có ý thức trách nhiệm với gia đình và xã hội.

Cấp ủy, chính quyền các cấp cần đưa nội dung phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống vào Nghị quyết, chương trình, kế hoạch công tác hàng năm, xem đây là một trong các tiêu chí cơ bản để đánh giá, phân xếp loại cuối năm. Đối với các xã có tỷ lệ tảo hôn cao cần xây dựng Nghị quyết chuyên đề về vấn đề này.

Tăng cường trách nhiệm, tính gương mẫu của cán bộ, đảng viên, đặc biệt là người đứng đầu cấp ủy, chính quyền cấp cơ sở trong việc đấu tranh phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống.

Tiếp tục phát huy, nâng cao vai trò của Già làng, Trưởng bản, Trưởng dòng họ, người có uy tín – những người nắm rõ phong tục, tập quán, quy định pháp luật và có ảnh hưởng lớn trong cộng đồng – để tuyên truyền, vận động đồng bào xóa bỏ những hủ tục lạc hậu về hôn nhân.

Các trường học từ Tiểu học đến THPT cần đưa nội dung phòng chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống vào chương trình giảng dạy và tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề, sinh hoạt ngoại khóa về giáo dục giới tính, hậu quả của tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống.

Mặt trận Tổ quốc, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội LHPN, các tổ chức chính trị - xã hội các cấp cần chủ động, tích cực trong công tác tuyên truyền, vận động đồng bào xóa bỏ những hủ tục lạc hậu nói chung và phòng, chống tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống trên địa bàn nói riêng.

Hàng năm rà soát, khen thưởng cho các bản, dòng họ tiêu biểu không để xảy ra tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống. Tổ chức cho bố mẹ, các em trong độ tuổi từ 10 đến dưới 18 tuổi đối với nữ và 10 đến dưới 20 tuổi đối với nam ký cam kết không tảo hôn, không tổ chức đám cưới cho con khi chưa đến tuổi kết hôn. Khuyến khích các dòng họ viết gia phả.

Phát huy vai trò, trách nhiệm của từng dòng họ, đặc biệt là Trưởng dòng họ (tộc trưởng) trong giáo dục con cháu trong lĩnh vực hôn nhân gia đình, tránh tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết, đồng thời tổ chức ký cam kết giữa các Trưởng dòng họ với chính quyền địa phương về việc không để xảy ra hôn nhân cận huyết trong dòng họ mình.