Chuyên gia cảnh báo: Bụi mịn là một trong những “thủ phạm” gây suy thận

Theo BS Phạm Văn Giao, chuyên gia Kiểm soát nhiễm khuẩn, nhiều nghiên cứu gần đây đã chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa ô nhiễm không khí và suy giảm chức năng thận, một nguy cơ mà phần lớn người dân vẫn còn xem nhẹ.

Bụi mịn đi vào cơ thể và "đánh" thẳng vào thận

Bụi mịn PM2.5 có kích thước chỉ khoảng 2,5 micromet, nhỏ bằng 1/20 đường kính sợi tóc, có thể lơ lửng trong không khí hàng giờ hoặc thậm chí hàng ngày. Những lớp sương mờ mà chúng ta vẫn nhìn thấy mỗi buổi sáng hay chiều tối thực chất lại là bụi mịn tích tụ trong không khí chứ không phải sương tự nhiên như nhiều người vẫn lầm tưởng.

Khi hít vào, các hạt bụi này vượt qua lớp màng lọc của mũi và phổi, đi sâu vào phế nang rồi xuyên qua hàng rào máu - phổi để xâm nhập vào hệ tuần hoàn. Việc chúng có mặt trong máu đồng nghĩa với việc chúng có thể di chuyển đến bất kỳ cơ quan nào, trong đó có thận - nơi phải lọc bỏ các chất độc hại.

Theo BS Phạm Văn Giao, bụi mịn chứa nhiều kim loại nặng như chì, cadmium, thủy ngân và các khí độc như CO₂, NO₂, SO₂ - những chất khi đi vào cơ thể có thể gây viêm toàn thân, làm tăng gốc tự do và tạo áp lực lớn lên hệ tuần hoàn máu.

Các độc chất này khi được vận chuyển đến thận có thể lắng đọng trong nhu mô thận, làm tổn thương tế bào thận và gây rối loạn quá trình lọc máu. Khi tình trạng viêm lặp đi lặp lại trong thời gian dài, thận buộc phải hoạt động liên tục ở cường độ cao hơn bình thường, dẫn đến giảm chức năng lọc và nguy cơ suy thận mạn tính.

Những nghiên cứu được công bố trên tạp chí Journal of the American Society of Nephrology (JASN) cũng cho thấy người sống trong môi trường có nồng độ PM2.5 cao có tỷ lệ suy giảm chức năng thận cao hơn đáng kể so với người sống ở vùng có không khí trong sạch.

Bụi mịn - thủ phạm gây nhiều bệnh lý nguy hiểm

Không chỉ tác động đến thận, bụi mịn còn là "thủ phạm" đứng sau hàng loạt bệnh lý nghiêm trọng. Rất nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy bụi mịn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh cấp tính và mạn tính như hen phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn, tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim, suy tim, suy giảm miễn dịch và thậm chí gây tổn thương tế bào thần kinh dẫn đến Alzheimer ở người cao tuổi.

Một số nghiên cứu mới còn phát hiện bụi mịn có thể làm đột biến gen TP53 - gen kiểm soát sự phát triển của tế bào - từ đó làm tăng nguy cơ ung thư phổi. Trong bối cảnh Việt Nam đang ghi nhận tỷ lệ mắc ung thư phổi ngày càng tăng, nguy cơ từ bụi mịn càng trở nên đáng lo ngại hơn bao giờ hết.

Trước thực trạng ô nhiễm không khí diễn biến phức tạp tại các đô thị lớn, việc phòng tránh tác hại của bụi mịn được xem là biện pháp quan trọng để bảo vệ sức khỏe.

BS Giao cho biết nhiều người vẫn nghĩ khẩu trang y tế thông thường hoặc khẩu trang vải đủ khả năng chống bụi mịn, trong khi thực tế hoàn toàn không phải vậy. Những loại khẩu trang này chỉ ngăn được bụi kích thước lớn, còn bụi mịn PM2.5 có thể dễ dàng xuyên qua.

BS Giao khuyến cáo người dân nên sử dụng khẩu trang đạt chuẩn lọc bụi mịn tương đương N95, KN95 hoặc KF94 - những loại khẩu trang đã được WHO và CDC khẳng định có hiệu quả trong việc ngăn chặn hạt bụi siêu nhỏ. Việc sử dụng khẩu trang vải nhiều lần mà không giặt sạch có thể khiến khẩu trang trở thành "túi bụi", mang theo vô số vi khuẩn và bụi bẩn, gây hại nhiều hơn có lợi.

Bên cạnh sử dụng khẩu trang đạt chuẩn, các tổ chức uy tín như WHO, EPA (Mỹ) và Bộ Y tế Việt Nam đều khuyến cáo người dân theo dõi chỉ số chất lượng không khí (AQI) mỗi ngày để có kế hoạch sinh hoạt phù hợp. Vào những thời điểm AQI tăng cao, đặc biệt là sáng sớm, chiều muộn hoặc khi thời tiết trở lạnh – vốn là lúc bụi mịn dễ tích tụ – người dân nên hạn chế tập luyện ngoài trời và đóng cửa sổ để giảm lượng bụi xâm nhập vào nhà. Không gian sống cũng cần được đảm bảo bằng cách sử dụng máy lọc không khí có màng lọc HEPA, loại màng được chứng minh có khả năng giữ lại hạt bụi nhỏ đến 0,3 micromet. Việc thay lọc định kỳ cũng rất quan trọng để duy trì hiệu quả.

Ngoài ra, duy trì chế độ ăn lành mạnh giàu chất chống oxy hóa từ rau xanh, trái cây, các loại hạt và thực phẩm có omega-3 được xem là một trong những cách hỗ trợ cơ thể chống lại tác động của stress oxy hóa do bụi mịn gây ra. Một số nghiên cứu cũng gợi ý rằng môi trường sống có thêm cây xanh sẽ giúp cải thiện chất lượng không khí trong nhà, dù không thể thay thế hoàn toàn vai trò của máy lọc.

"Bụi mịn tuy vô hình nhưng lại gây ra những hậu quả vô cùng hữu hình", BS Giao nhấn mạnh. "Nếu không thay đổi thói quen và chủ động bảo vệ sức khỏe, chúng ta đang tự đặt cơ thể trước nguy cơ mắc những bệnh lý nguy hiểm, trong đó có suy thận - căn bệnh đang ngày càng trẻ hóa và gia tăng trong cộng đồng".

Trong bối cảnh ô nhiễm không khí vẫn đang là vấn đề nan giải tại nhiều thành phố Việt Nam, việc hiểu đúng về tác hại của bụi mịn và áp dụng các biện pháp phòng tránh là trách nhiệm của mỗi người để bảo vệ bản thân và gia đình. Chủ động đeo khẩu trang đạt chuẩn, giữ không gian sống trong lành, hạn chế tiếp xúc khi chất lượng không khí xấu và duy trì chế độ ăn uống lành mạnh là những bước nhỏ nhưng mang lại hiệu quả lớn, góp phần giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ sức khỏe lâu dài.