Chuyên gia kinh tế Trần Sĩ Chương: GenZ là thế hệ chịu áp lực "vượt sướng"

Từ lần xuất bản đầu tiên vào tháng 10/2024, Trò chuyện cùng Gen Z của chuyên gia kinh tế (CGKT) Trần Sĩ Chương đã mở ra nhiều cuộc trò chuyện với hàng ngàn bạn trẻ, doanh nghiệp, phụ huynh. Qua 2 lần tái bản sách liên tiếp, ông cùng đơn vị xuất bản đã có chuỗi hành trình Book Tour để bàn về các vấn đề mang tính thời đại với giới trẻ tại các điểm trường và doanh nghiệp trên cả nước.

Thất bại, tổn thương là học phí vào đời

PV: Tiếp xúc nhiều với các bạn trẻ, nhất là các bạn nữ Gen Z, ông thấy ở họ có những ưu, nhược gì so với thế hệ trước?

CGKT Trần Sĩ Chương: Có một Gen Z từng hỏi tôi, 3 giá trị mà tôi đề cao ở một con người là gì. Tôi cho rằng, đó chính là việc người đó biết: Hứa là làm; quan tâm đến cảm xúc, nhu cầu của người chung quanh; cảm được cái đẹp trong tình người.

Năm ngoái, trong quá trình giao lưu và ra mắt sách, tôi có dịp trò chuyện với hơn 20.000 học sinh, sinh viên và bạn trẻ khởi nghiệp. Điều dễ nhận thấy là nhiều bạn còn hạn chế trong việc thể hiện sự quan tâm đến người khác. Thế hệ 7x, 8x trưởng thành trong một bối cảnh xã hội còn thiếu thốn, khó khăn nên tinh thần sẻ chia, nghĩ cho người xung quanh hình thành một cách tự nhiên. Ngược lại, Gen Z lớn lên trong môi trường vật chất đầy đủ hơn cha mẹ, và chính điều ấy đôi khi lại tạo ra tâm lý thờ ơ với người bên cạnh mình.

Trong một số gia đình thời xưa, các bạn nữ từ nhỏ thường phải cáng đáng nhiều công việc nhà như nấu cơm, rửa bát... hơn bạn nam. Đó là do những định kiến truyền thống trong văn hoá xã hội nước ta. Điều này vô hình trung lại tạo cho các bạn nữ thế mạnh biết quan sát, quan tâm đến người khác, tháo vát hơn.

PV: Người ta hay gọi GenZ là thế hệ "bông tuyết" với ý chỉ sự mong manh, dễ bị tổn thương trước các thách thức của cuộc sống. Lý do vì sao, thưa ông?

CGKT Trần Sĩ Chương: So với thế hệ phụ huynh phải "vượt khó" thì Gen Z là thế hệ chịu áp lực "vượt sướng". Nếu một người lớn lên trong môi trường ít va chạm thì tất nhiên họ dễ bị tổn thương hơn. Để mạnh mẽ, họ cần phải trả "những cái giá" để vào đời. Đó là khi đối diện với những nghịch cảnh, khó khăn, thậm chí gặp những vấn đề về mặt sức khỏe tinh thần. Thất bại, tổn thương cũng là một loại học phí của cuộc đời.  

Tôi đem lại giá trị gì cho tổ chức?

PV: "Nhảy việc" cũng thường được gắn với Gen Z khi nó đã trở thành xu hướng. Là lãnh đạo doanh nghiệp, ông nghĩ thế nào về điều này?

CGKT Trần Sĩ Chương: Ở góc độ doanh nghiệp, muốn giữ người thì phải có môi trường công bằng, nhân văn; chế độ đãi ngộ xứng đáng và cho nhân viên thấy rõ lộ trình phát triển. Nhưng chiều ngược lại, người trẻ cũng phải tự hỏi: "Tôi đem lại giá trị gì cho tổ chức?". Nhiều bạn mong muốn môi trường làm việc vừa vui, thú vị, thoải mái nhưng sức chịu đựng kém và trách nhiệm nghề nghiệp chưa cao.

Một trong những kỹ năng quan trọng nhất mà các bạn trẻ cần trau dồi là học cách sống hài hòa. Giỏi mấy mà đồng nghiệp không thích làm việc chung thì giá trị cá nhân gần như bằng không. Trong thực tế, nhiều công ty thà tuyển người có kỹ năng thấp hơn một chút nhưng dễ hợp tác, thay vì chọn một nhân viên giỏi nhưng khó hòa nhập. Nếu bạn không biết cách sống với tập thể, bạn sẽ bị đào thải.

Người trẻ cần xác định bản sắc cá nhân

PV: Ông chia sẻ trong sách rằng mức độ hạnh phúc tùy vào mức độ chủ động được đời mình. Vậy sự chủ động ở đây là gì? 

CGKT Trần Sĩ Chương: Bạn phải khiến doanh nghiệp thực sự cần mình qua những sự cống hiến. Khi đó bạn thực sự "làm chủ". Tôi có nhiều nhân viên, chưa kịp giao việc, họ đã chủ động làm vì nghĩ đó là việc cần làm. Như một người thấy rác dưới sàn thì nhặt liền dù đó không phải trách nhiệm của họ sẽ được đánh giá rất cao. Công ty sẽ chấp nhận trả lương cao để giữ những người có tư duy như vậy bên cạnh chuyện giỏi chuyên môn.

PV: Sách nhắc nhiều đến băn khoăn "Tôi là ai?", "Tôi muốn gì?" của người trẻ. Vậy theo ông, điều quan trọng nhất họ cần làm để trả lời những câu hỏi này là gì?

CGKT Trần Sĩ Chương: Người trẻ cần xác định rõ bản sắc của bản thân, từ đó mới biết mình muốn gì. Khi sức khỏe tinh thần yếu, người ta dễ lạc hướng, không có sứ mệnh, mục tiêu và dễ bị cuốn theo trào lưu. Một vấn đề lớn hiện nay là điện thoại và mạng xã hội. Hãy xem mạng xã hội với những drama, trò tiêu khiển như một cuốn phim giải trí, đừng để nó quyết định tư duy của mình. 

Ngoài ra không nên lệ thuộc quá nhiều vào AI mà phải học cách điều khiển nó. Hai người cùng dùng AI nhưng có thể ra kết quả khác biệt. Người có nền tảng kiến thức và tư duy sâu sẽ biết tận dụng công nghệ để cho ra thành quả tốt.