Công tác tuyên giáo, dân vận trong bối cảnh, cục diện thế giới hiện nay

Thế kỷ XXI đã và đang chứng kiến hai xu hướng lớn đang định hình lại thế giới: Toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp 4.0 với sự xuất hiệu của làn sóng chuyển đổi số. Sự chuyển dịch sức mạnh của các quốc gia từ thế giới đơn cực sang thế giới đa cực, đa trung tâm, đa tầng nấc, sự thay đổi mạnh cơ cấu kinh tế, sự điều chỉnh lớn của các chuỗi sản xuất và cung ứng, các thể chế, luật lệ của các tổ chức đa phương đã và đang hình thành, sự dịch chuyển địa-chính trị, địa-chiến lược, địa-kinh tế và phát triển mạnh mẽ. Đột phá của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang tác động sâu rộng, mạnh mẽ, tổng thể, mọi mặt… làm thay đổi lớn cách thức sản xuất kinh doanh, phương thức quản lý của mọi tổ chức cơ quan đơn vị và nhất là cách sống, lối sống, nếp sống của mọi con người. Bối cảnh toàn cầu hoá và sự bùng nổ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, nổi bật là làn sóng cuộc cách mạng chuyển đổi số, đưa toàn bộ các hoạt động từ xã hội thực lên không gian mạng, từ môi trường truyền thống lên môi trường số, chuyển nền sản xuất và toàn bộ hoạt động xã hội từ tự động hoá đến thông minh hoá (máy móc thay lao động trí óc với những mức độ khác nhau). Những điều trên đã và đang đưa đến những biến đổi sâu sắc về chất lượng cuộc sống, kết cấu giai cấp, cơ cấu nghề nghiệp tại các quốc gia, tạo nên sự chuyển đổi của toàn bộ hệ thống sản xuất kinh doanh và quản trị trên phạm vi toàn cầu. Chuyển đổi số, chuyển đổi xanh… và các liên kết kinh tế mới ngày càng được coi trọng trước hết, trên hết, đây sẽ là xu thế chủ đạo, quyết định năng lực cạnh tranh, sự phát triển nhanh và bền vững của các quốc gia đến 2030 và 2050.

Công tác tư tưởng (tuyên giáo dân vận) của Đảng trong bối cảnh toàn cầu hoá và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0

Đối với Đảng ta, công tác tư tưởng là bộ phận cấu thành rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động cách mạng của Đảng, có trọng trách hàng đầu là trực tiếp góp phần xây dựng Đảng ta vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ. Tiến hành công tác tư tưởng nhằm phát triển và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, xây dựng cơ sở khoa học, thực tiễn để hình thành cương lĩnh, đường lối, chính sách trong từng thời kỳ; đem lại cho cán bộ, Đảng viên và nhân dân sự giác ngộ về thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cao đẹp, tạo nên sự nhất trí cao trong toàn Đảng, sự đồng thuận trong toàn xã hội xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Công tác tư tưởng góp phần quan trọng vào việc hình thành thượng tầng kiến trúc mới, xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, lối sống và nhân cách cao đẹp.

Trong lịch sử 95 năm lãnh đạo cách mạng của Đảng ta, công tác tư tưởng với vị trí là công tác có tầm quan trọng hàng đầu trong hoạt động lãnh đạo của Đảng, là công tác luôn đi đầu: Chuẩn bị cơ sở khoa học, thực tiễn để hình thành cương lĩnh đường lối chính sách và đi cùng truyền bá giáo dục cho cán bộ Đảng viên và nhân đân đoàn kết nhất trí, đồng thuận cao với đường lối chính sách của Đảng, cổ vũ động viên cán bộ Đảng viên và nhân dân tự giác, tích cực sáng tạo trong phong trào cách mạng thực hiện thắng lợi mọi nhiệm vụ chính trị trong từng thời kỳ; và sau mỗi nhiệm vụ, mỗi nhiệm kỳ, mỗi chặng đường cách mạng công tác tư tưởng lại tổng kết sâu sắc, rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu này là những cơ sở khoa học và thực tiễn soi sáng các hoạt động tư tưởng trong thời kỳ mới.

Trọng trách lịch sử của công tác Tuyên giáo, dân vận (bản chất là công tác tư tưởng) trong hoạt động lãnh đạo của Đảng trong kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc là góp phần quan trọng để hiện thực hoá thắng lợi mục tiêu: Giữ vững môi trường hoà bình, ổn định, phát triển nhanh, bền vững đất nước và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, cải thiện và nâng cao toàn diện đời sống của nhân dân, tự cường, tự tin, tiến mạnh trong kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc; thực hiện thành công mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao vì một nước Việt Nam hoà bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, sánh vai với các cường quốc trên thế giới, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội.

Do có vị trí địa chính trị, địa kinh tế rất quan trọng nên trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách mạng 4.0 hiện nay, Việt Nam đang chịu tác động rất nhanh, rất mạnh, rất phức tạp, đa chiều ở nhiều cấp độ, toàn diện trên tất cả các lĩnh vực, trong đó có công tác tư tưởng văn hoá với cả 3 bộ phận cấu thành là công tác lý luận, công tác giáo dục truyền bá, và công tác tuyên truyền cổ động.

Vấn đề được đặt ra cho công tác lý luận là phải đổi mới và nâng tầm tư duy lý luận để nhận thức đúng quy luật vận động của lực lượng sản xuất, chủ động xây dựng quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp và sâu xa hơn, phải định vị đúng và xác định đúng chiến lược kinh tế, mô hình tăng trưởng kinh tế, chiến lược CNH-HĐH, chiến lược chấn hưng văn hoá, phát triển toàn diện con người Việt Nam, chiến lược công bằng, tiến bộ xã hội trong chặng này. Trong công tác tuyên truyền, cổ động, cần khắc ghi điều các nhà kinh điển Mác-xít luôn nhắc nhở: Phương tiện truyền thông luôn có tác động to lớn đến ý thức xã hội. Khi phương tiện truyền thông thay đổi căn bản như hiện nay, công tác tư tưởng, công tác tuyên giáo dân vận cũng phải thay đổi tương ứng để luôn giữ vững và không ngừng nâng cao hiệu quả của công tác tư tưởng: Đó là hoàn thành nhiệm vụ (Được việc), mọi tổ chức trong hệ thống chính trị đến trong sạch vững mạnh (Được tổ chức), mọi người đều tiến bộ, trưởng thành (Được người).

Trong những năm gần đây, hệ thống công tác tuyên giáo dân vận đã đạt được một số thành tựu nhất định trong việc ứng dụng công nghệ số: các cơ quan tham mưu công tác tuyên giáo dân vận, các "binh chủng" của công tác tư tưởng từ trung ương đến địa phương, cơ sở đều xây dựng phát triển hệ thống website, fanpage, kênh truyền thông số với lượng truy cập và tương tác ngày càng cao. Từ dịch COVID-19 đến nay công tác tư tưởng qua nền tảng số đã phát huy hiệu quả rõ rệt: các buổi tuyên truyền trực tuyến, họp báo, hội nghị, học tập, quán triệt nghị quyết online,… vừa đảm bảo nhanh chóng, tiết kiệm tạo hiệu ứng xã hội, tăng giao tiếp giữa lãnh đạo quản lý và nhân dân. Các mô hình dân vận như "Chính quyền điện tử" nhất là đang phổ cập "Dịch vụ công trực tuyến" giảm nhanh tệ phiền hà, nhũng nhiễu, tăng nhanh nhu cầu minh bạch, công khai, góp phần nâng cao hiệu quả phục vụ nhân dân, tăng cường mối liên hệ giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Hiện nay việc ứng dụng công nghệ trong giải quyết các thủ tục hành chính đang chuyển biến mạnh mẽ tích cực.

Bên cạnh những thành tựu, công tác tuyên giáo-dân vận trong bối cảnh mới còn nhiều hạn chế, bất cập: không ít cơ quan, đơn vị còn áp dụng công nghệ số một cách hình thức, chưa hiểu rõ bản chất và tiềm năng của các công cụ mới. Nội dung tiến hành công tác tư tưởng ở một số cấp, một số cơ quan đơn vị còn đơn điệu, thiếu tính tương tác và hấp dẫn. Công tác tư tưởng đang phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ các nguồn thông tin quốc tế và đáng chú ý là sự xâm lăng văn hoá thông qua mạng, công nghệ số. Từ những thành công và hạn chế bước đầu trong ứng dụng công nghệ số, cần rút kinh nghiệm sâu sắc, nghiên túc gắn chặt với quán triệt Nghị quyết 57 của Bộ chính trị, tập trung xây dựng hoàn thiện kế hoạch, lộ trình chuyển đổi số đồng bộ, thông suốt hiệu quả trong toàn bộ hệ thống công tác tư tưởng - tuyên giáo dân vận trong toàn quốc.

Một số vấn đề trong ứng dụng công nghệ số của hệ thống công tác tư tưởng văn hoá

Các hoạt động tư tưởng nhất là hoạt động tuyên truyền giáo dục, thông tin cổ động tập trung vào các cơ quan, đơn vị, phương tiện truyền thông của đội ngũ cán bộ tư tưởng văn hoá chuyên nghiệp. Cuộc cách mạng số đang làm thay đổi hoàn toàn mô hình truyền thống này. Ngày nay bất kỳ cá nhân nào có smartphone và kết nối internet đều có thể trở thành người vận hành một "tờ báo" (báo chữ, báo nói, báo hình) với khả năng tiếp cận hàng triệu người. Mạng xã hội đã dân chủ hoá quyền lực truyền thông, tạo ra môi trường thông tin đa chiều, phân tán, khó kiểm soátMột trong những hệ quả của dân chủ hóa thông tin truyền thông là hiện tượng "buồng vang" (echo chamber) - nơi mà mọi người chỉ tiếp cận với những thông tin phù hợp với quan điểm của họ. Vì thuật toán của mạng xã hội được thiết kế để tăng tương tác do đó thường hiển thị những nội dung mà người dùng "thích" và "chia sẻ" cao nhất. Do đó trước một sự kiện, một chủ trương chính sách…lại hiển thị nhiều cách giải thích khác nhau, trái ngược nhau ảnh hưởng đáng kể đến sự đồng thuận xã hội với đường lối, cơ chế, chính sách. Thực tiễn này đòi hỏi một cách tiếp cận hoàn toàn mới trong công tác tư tưởng định hướng dư luận xã hội. Phải có chiến lược truyền thông đa dạng phù hợp với từng cộng đồng thông tin khác nhau và có các giải pháp kết cấu cộng đồng thông tin này với nhau xung quanh giá trị chung, nhận rõ những luận điệu sai trái, thù địch.

Trong môi trường số, nội dung lan truyền không theo quy luật tuyến tính mà theo quy luật bùng nổ cấp số nhân. Một video, một hình ảnh, một câu nói có thể lan truyền đến hàng triệu người trong thời gian ngắn nếu gây ấn tượng chạm được vào những cung bậc cảm xúc phù hợp của công chúng. Những tư tưởng, những vấn đề phức tạp cần được định hướng nếu được truyền tải bằng những hình ảnh gây ấn tượng kèm theo dòng chữ ngắn gọn, tạo sức lan tỏa nhanh. Điều này vừa là cơ hội vừa là thách thức cho công tác tuyên giáo dân vận hiện nay. Cơ hội là có thể truyền tải những thông điệp tích cực một cách nhanh chóng và hiệu quả đến đông đảo quần chúng. Thách thức là các thông điệp tiêu cực, thông tin sai lệch cũng được lan truyền với tốc độ tương tự. Ở đây phải thấy rõ: "chữa cháy" thông tin sai lệch khó hơn nhiều so với việc chúng ta có các giải pháp ngăn chặn từ đầu.

Toàn cầu hóa đã biến không gian mạng thành một mặt trận mới trong công tác tư tưởng. Nơi đây đang diễn ra cuộc cạnh tranh giữa các quốc gia, các tập đoàn, các tổ chức về gây ảnh hưởng về văn hóa, chính trị. Mặt trận này không có biên giới rõ ràng, không có quy tắc giao tranh cụ thể và sức mạnh không nhất thiết phụ thuộc vào quy mô kinh tế hay quân sự. Một quốc gia nhỏ có thể gây ảnh hưởng lớn trên không gian mạng nếu họ hiểu rõ cách thức hoạt động của các nền tảng số và có khả năng sáng tạo nội dung hấp dẫn. Trái lại, một quốc gia lớn có thể gặp khó khăn trong việc truyền tải thông điệp của mình nếu không thích ứng được với ngôn ngữ và văn hóa của thời đại số.

Đẩy mạnh và đổi mới mạnh mẽ hoạt động thông tin đối ngoại

Trên không gian mạng toàn cầu, chúng ta không chỉ cạnh tranh với các quốc gia khác nhau mà còn phải đối mặt với sự hiện diện của các tập đoàn truyền thông đa quốc gia, các tổ chức phi chính phủ, thậm chí của các cá nhân đang có ảnh hưởng lớn. Một số quốc gia đã đầu tư mạnh mẽ vào việc xây dựng các "máy tuyên truyền" toàn cầu, sử dụng công nghệ tiên tiến để tác động đến dư luận ở nhiều nước khác nhau, họ không chỉ truyền bá những thông tin có lợi cho mình mà còn tích cực phá hoại hình ảnh của đối thủ.

Đối với Việt Nam, hơn lúc nào hết chúng ta phải thực sự đẩy mạnh và đổi mới mạnh mẽ toàn diện các hoạt động thông tin đối ngoại nói chung nhưng cần tập trung chỉ đạo phát triển mạnh thông tin đối ngoại trên mạng. Trước hết cần phải vừa bảo vệ không gian thông tin trong nước khỏi các tác động tiêu cực từ bên ngoài vừa chủ động lan tỏa những thông điệp tích cực về đất nước ra thế giới. Để nâng cao chất lượng hiệu quả công tác tư tưởng trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0 với sự bùng nổ của các công nghệ mới đặc biệt là công nghệ số, công tác tuyên giáo dân vận phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ tư duy nhất là tư duy khoa học, tư duy lý luận. Đổi mới căn bản và toàn diện nội dung, phương thức công tác tuyên giáo ứng dụng công nghệ số trong toàn bộ các hoạt động công tác tuyên giáo dân vận.

Trước hết cần xây dựng một bộ phận chuyên trách gồm các chuyên gia giỏi về công nghệ thông tin, công nghệ số và các chuyên gia hàng đầu về công tác tư tưởng: Từ công tác nghiên cứu lý luận, truyền bá giáo dục lý luận chính trị, công tác tuyên truyền cổ động, các chuyên gia hàng đầu về các binh chủng của công tác tuyên giáo dân vận để xây dựng hoàn thiện kế hoạch, chương trình chuyển đổi số. Hoàn thiện hệ sinh thái bao gồm hạ tầng số, hệ thống dữ liệu của công tác tuyên giáo dân vận trong toàn bộ hệ thống công tác tuyên giáo dân vận từ trung ương đến cơ sở.

Phải tổ chức bồi dưỡng kỹ năng sử dụng công nghệ số cho đội ngũ cán bộ tư tưởng chuyên trách từ Trung ương đến cơ sở, đào tạo ứng dụng công nghệ số trong công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, trong công tác giảng dạy lý luận chính trị, trong tổ chức hội nghị học tập quán triệt nghị quyết, trong tuyên truyền miệng, trong thông tin đối ngoại, trong hoạt động báo chí xuất bản phát hành, trong nghiên cứu và định hướng dư luận xã hội, trong hoạt động nắm bắt các xu hướng tư tưởng của từng đối tượng và xử lý các điểm nóng về tư tưởng, trong các hoạt động xây dựng môi trường văn hóa: văn hóa gia đình, văn hóa học đường, văn hóa công sở, văn hóa trong các cơ quan của hệ thống chính trị, trong hoạt động bảo vệ không gian thông tin trong nước, phản bác kịp thời các thông tin sai trái trên mạng. Cần kiên quyết đấu tranh để khắc phục có hiệu quả sự quan liêu, lười suy nghĩ dựa hoàn toàn vào AI-ChatGPT để làm báo cáo, các đề án… làm các bản tin, bài báo gây ra nhiều hiệu quả xấu.

Trong 2 năm đầu cần thường xuyên có các đoàn trực tiếp kiểm tra, giám sát và hỗ trợ các cơ quan đơn vị trong hệ thống công tác tuyên giáo dân vận trong cả nước để ứng dụng có hiệu quả công nghệ số, thực sự nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác quan trọng hàng đầu này trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước.