Đại biểu Quốc hội: Miễn học phí nhưng nhiều khoản chi phí khác tăng nhanh, tăng mạnh

Học phí chỉ là 'phần nổi của tảng băng'

Khi Nhà nước điều chỉnh chính sách học phí, người dân kỳ vọng gánh nặng chi tiêu sẽ giảm đáng kể. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều khoản chi ngoài học phí lại tăng nhanh hơn, thậm chí tăng mạnh.

Trao đổi với PV Báo Phụ nữ Việt Nam, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, đoàn ĐBQH thành phố Hải Phòng chỉ ra vấn đề, người dân kỳ vọng việc điều chỉnh chính sách học phí sẽ giúp giảm đáng kể gánh nặng chi tiêu. Nhưng thực tế nhiều khoản thu ngoài học phí lại tăng nhanh, thậm chí tăng mạnh, nữ đại biểu nhận định có ba nhóm nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này.

Thứ nhất, hệ thống các khoản thu dịch vụ trong nhà trường ngày càng nhiều và phức tạp. Chi phí bán trú, học 2 buổi/ngày, tiếng Anh tăng cường, hoạt động trải nghiệm, kỹ năng sống, kiểm tra đánh giá, các khoản phục vụ bán trú, vệ sinh, điện nước, cơ sở vật chất… đều là dịch vụ thiết yếu đối với nhiều gia đình, đặc biệt tại đô thị. 

Đây là những khoản không được xếp vào học phí, nhưng mức chi lại cao hơn nhiều so với phần học phí đã được miễn hoặc giảm. Khi các dịch vụ mở rộng, tổng chi phí sẽ tăng lên, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga phân tích.

Bên cạnh đó, cơ chế "xã hội hóa giáo dục" chưa được thiết kế đủ rõ ràng. Một số trường, nhất là ở đô thị hoặc khu vực có nhu cầu cao, triển khai các khoản thu dưới danh nghĩa xã hội hóa như: cải tạo phòng học, mua điều hòa, sửa chữa công trình phụ, trang thiết bị… Mặc dù mục đích là nâng cao chất lượng, nhưng nếu không minh bạch hoặc không phù hợp với khả năng chi trả của người dân thì dễ dẫn đến tình trạng "miễn học phí nhưng lại xuất hiện những khoản thu khác" khiến phụ huynh băn khoăn.

Cuối cùng là sự chênh lệch điều kiện giữa các vùng miền tạo nên sức ép tăng chi phí ngoài học phí. Các trường ở vùng nông thôn, miền núi khó khăn hơn trong việc huy động nguồn lực xã hội, nên nhiều khoản lẽ ra thuộc trách nhiệm đầu tư của địa phương lại được 'chia sẻ' với phụ huynh. Đồng thời, quá trình tự chủ tài chính tại một số cơ sở giáo dục cũng khiến chi phí dịch vụ tăng theo biến động giá cả thị trường, nữ đại biểu bày tỏ.

"Có thể nói học phí chỉ là 'phần nổi của tảng băng', còn phần chìm là các khoản chi dịch vụ, chi bổ trợ, chi trải nghiệm, chi xã hội hóa… đang tăng nhanh hơn và chiếm tỉ trọng lớn hơn. Vì vậy, nếu chỉ tập trung giảm hoặc miễn học phí mà không kiểm soát chặt chẽ các khoản ngoài học phí thì tổng chi phí giáo dục của gia đình vẫn không giảm, thậm chí còn có xu hướng tăng theo nhu cầu thực tế", đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga nhấn mạnh.

Kiểm soát thu ngoài học phí là then chốt

Liên quan đến đề xuất chính sách học bổng cho con em giáo viên để tạo sự yên tâm, giảm gánh nặng cho gia đình, khuyến khích sự gắn bó, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga khẳng định: "Nếu mục tiêu là giảm gánh nặng cho giáo viên và gia đình họ, cần đặt đề xuất học bổng trong bức tranh chung về giảm chi phí giáo dục chứ không chỉ thu hẹp vào học phí".

Theo đó, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga nêu 4 nhóm giải pháp quan trọng.

Thứ nhất, hoàn thiện cơ chế kiểm soát các khoản thu ngoài học phí. Nhiều năm qua, học phí không còn là khoản chi duy nhất. Phụ huynh vẫn phải đóng các khoản dịch vụ, cơ sở vật chất, bán trú… Nếu kiểm soát được các khoản thu này, gánh nặng của mọi gia đình – trong đó có giáo viên sẽ giảm đáng kể.

Thứ hai, Nhà nước cần tăng đầu tư cho giáo dục phổ thông, đặc biệt là cơ sở vật chất, phòng học bộ môn, bếp ăn, nhà vệ sinh. Khi trường học bảo đảm điều kiện tối thiểu, nhu cầu thu thêm từ phụ huynh sẽ tự giảm.

Thứ ba, cần điều chỉnh quan niệm về xã hội hóa. Xã hội hóa không phải là "khoán trắng" trách nhiệm của Nhà nước cho phụ huynh. Chỉ khi hoạt động này đi vào khuôn khổ, trên nguyên tắc tự nguyện, không biến thành gánh nặng, thì mới phát huy được hiệu quả tích cực.

Cuối cùng là bình ổn giá các dịch vụ liên quan đến học đường. Đặc biệt là giá bán trú và dinh dưỡng học đường, khoản chi lớn nhất đối với hàng triệu gia đình. Nếu có cơ chế trợ giá hoặc đặt hàng công – tư phù hợp, chi phí này có thể giảm đáng kể.

Trước bốn nhóm giải pháp trên, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga nhấn mạnh: Phải chuyển từ tư duy "miễn học phí" sang tư duy "giảm chi phí học đường". Chỉ khi tổng chi phí được kiểm soát, gia đình học sinh bao gồm cả giáo viên mới thực sự được hưởng lợi từ các chính sách hỗ trợ.

Theo nữ đại biểu, việc đề xuất hỗ trợ học bổng cho con em giáo viên xuất phát từ tinh thần nhân văn và sự trân trọng đội ngũ nhà giáo. Tuy nhiên, chính sách dù tốt đến đâu cũng cần cân nhắc tính công bằng, hợp lý và phù hợp với điều kiện ngân sách.