Di sản văn hóa Dao trên sân khấu: Từ nghệ thuật đến du lịch bền vững

Với mục tiêu gìn giữ, trao truyền và quảng bá những giá trị văn hóa của người Dao, thông qua nghệ thuật trình diễn kết hợp công nghệ hiện đại như ánh sáng, sắp đặt sân khấu, 3D mapping, nhưng vẫn tôn trọng nguyên bản văn hóa…, vở diễn thực cảnh Thiêng diễn ra tại Sân Quần (Sa Pa, Lào Cai), đã trở thành sự kiện đặc biệt, không chỉ bởi quy mô và công nghệ trình diễn hiện đại, mà bởi thông điệp sâu sắc về văn hóa, niềm tin và bản sắc dân tộc.

Bản giao hưởng đất, trời và con người

Lấy cảm hứng từ kho tàng văn hóa Dao đỏ ở Sa Pa, Thiêng là tác phẩm ca-múa-nhạc-trình diễn thị giác quy mô lớn, được xây dựng trên nền tảng nghi lễ truyền thống, diễn xướng dân gian và vũ điệu bản địa.

Tác phẩm khắc họa hành trình của người Dao tìm về nguồn cội, nơi tín ngưỡng và thiên nhiên hòa làm một, nơi con người đối thoại với đất trời bằng ngôn ngữ của niềm tin.

Đây là dự án nghệ thuật do Công ty Hexogon Việt Nam, phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai, Hiệp hội Du lịch tỉnh Lào Cai, Ủy ban Nhân dân phường Sa Pa, cùng với ê kíp nghệ sĩ và khoảng 80 đồng bào dân tộc Dao ở Sapa thực hiện.

Giữa lòng Sân Quần (Sa Pa), vở diễn Thiêng mở ra như một bản giao hưởng của đất, trời và con người. Trong tiếng trống, tiếng tù và, tiếng nước hòa cùng lời Páo dung trầm mặc, tiếng thiêng của những bài văn cúng... tạo nên một không gian đầy linh cảm, nơi con người đối thoại với đất trời.

Trên sân khấu, các nghệ nhân và người dân Dao đỏ cùng dàn diễn viên chuyên nghiệp, qua những làn điệu dân ca, dân nhạc, dân vũ, cho đến trang phục, nghi lễ… đã tái hiện lại vẻ đẹp của thiên nhiên gắn với đời sống văn hóa của đồng bào người Dao: Từ màu nâu đất ấm trong cảnh Tìm đất, lập bản, màu lam phảng phất trong Cầu mưa, sắc lửa rực hồng trong Bếp thiêng và thứ ánh sáng trắng thanh khiết khi 12 ngọn đèn cấp sắc bừng lên giữa màn sương Sa Pa.

Những bức tranh thờ, những mảng đỏ biểu tượng, những đường nét bản địa được tôn lên bằng ánh sáng… tất cả như hơi thở của núi rừng hóa thành nghệ thuật, dẫn dắt người xem qua một hành trình tâm linh: Đất - Nước - Lửa - Tình yêu -Thiêng và Kết - hành trình con người Dao tìm lại niềm tin vào Đạo tổ và linh khí của đất trời.

Một trong những thành công lớn nhất của Thiêng là cách làm nghệ thuật dựa trên tinh thần “đồng sáng tạo với cộng đồng”. Với hơn 80% người tham gia là nghệ nhân và đồng bào Dao đỏ tại Sa Pa, mỗi bước múa, mỗi lời ca, mỗi nghi lễ đều xuất phát từ chính đời sống văn hóa của họ.

Ông Hà Văn Thắng, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lào Cai, tác giả kịch bản chia sẻ, ông không tái hiện một cách đơn thuần, mà để chính người Dao kể lại câu chuyện của họ. Khi họ hát Páo dung, thực hiện nghi lễ cấp sắc hay thực hành những nét văn hóa của mình trên sân khấu, họ đang sống trong văn hóa, chứ không “diễn” nó…

Với đạo diễn Đặng Xuân Trường, Thiêng không chỉ là một show diễn, đó là một hành trình để sống cùng văn hóa Dao, nơi ánh sáng, âm thanh và con người cùng cất lên tiếng nói thiêng liêng về cội nguồn, về những giá trị được gìn giữ qua bao thế hệ.

Đạo diễn Đặng Xuân Trường chia sẻ, Thiêng là cuộc đối thoại giữa ánh sáng và niềm tin, mọi yếu tố ánh sáng, khói, nhạc, chuyển động… đều được thiết kế như những biểu tượng, đối thoại với khán giả.

Sự kết hợp giữa ngôn ngữ sân khấu đương đại và nghi lễ truyền thống tạo ra cho Thiêng một không gian trình diễn hiếm có: nơi công nghệ 3D mapping, hiệu ứng khói, laser, ánh sáng kết hợp hài hòa với vũ điệu, sắc phục, lời ca và tâm thức người Dao đỏ.

Trên nền không gian đặc biệt của Sân Quần - nơi giao hòa giữa kiến trúc nhà thờ đá và núi rừng Sa Pa - đạo diễn Đặng Xuân Trường đã biến sân khấu thành bức họa ánh sáng khổng lồ, khi ánh sáng xoáy tròn trong làn khói trắng, hình tượng rồng hiện ra, phun nước làm mưa; khi đàn lễ bùng cháy giữa sân khấu; khi tiếng tù và vọng lên từ sâu trong đêm… cả không gian như chìm trong một nghi lễ thiêng, như đang dự lễ cấp sắc của chính cộng đồng.

“Thiêng” vì thế trở thành minh chứng sinh động cho sự giao thoa hài hòa giữa tâm linh và công nghệ, di sản và sáng tạo, quá khứ và hiện tại.

Từ nghệ thuật đến du lịch bền vững

Với người dân Sa Pa và du khách, câu chuyện về một show nghệ thuật sinh ra từ chính lòng dân, kể về chính họ… đã để lại những ấn tượng sâu sắc.

Họa sĩ Thu Hà, đến từ Hà Nội chia sẻ, chị đã đến Sa Pa nhiều lần, nhưng đây là lần đầu tiên một chương trình khiến chị xúc động đến vậy. Cảm giác như đang được dự một nghi lễ thật, rất linh thiêng. Điều đó khiến chị muốn tìm hiểu nhiều hơn về văn hóa của người Dao.

Thiêng cũng trở thành một bài học quý về cội nguồn, khơi dậy niềm tự hào dân tộc với thế hệ trẻ người Dao ở Sa Pa.

Chảo Láo Tả, một thanh niên Dao đỏ đã được cấp sắc 3 đèn chia sẻ, với anh, Thiêng không chỉ là một chương trình nghệ thuật, mà là một bài học để trở về với cội nguồn.

Những nghi lễ như tìm đất, cầu mưa, nhóm lửa, cấp sắc... đều là các phần thiêng trong đời sống, khi được khâu nối lại bằng ngôn ngữ sân khấu, ánh sáng, âm nhạc, tất cả trở nên vừa gần gũi, vừa choáng ngợp.

“Là người dân tộc Dao, nhiều năm nay, tôi thấy văn hóa Dao dần bị mai một, người trẻ chưa hiểu hết cái hay, cái đẹp nên dễ bỏ qua hoặc coi là phiền toái. Khi xem lại, tôi thực sự xúc động, không ngờ những điều thân thuộc ấy lại có thể đẹp đến thế. Thiêng đã giúp chúng tôi nhìn lại và tự hào hơn với di sản của mình”, Chảo Láo Tả nói.

Với Mẩy Vy, đảm nhiệm vai trò dẫn chuyện trong vở diễn, Thiêng là một trải nghiệm không thể quên, bởi ở đó, văn hóa của đồng bào Dao không chỉ được tái hiện, còn được nâng lên, lung linh và sống động. Đó cũng là khoảnh khắc giúp Mẩy Vy hiểu sâu hơn về nguồn cội và thấy tự hào vì được là người Dao…

Không chỉ là một chương trình sân khấu, Thiêng là một sản phẩm văn hóa du lịch, kết tinh giữa sáng tạo của nghệ sĩ và niềm tự hào của cộng đồng, mở ra hướng đi mới trong phát triển du lịch văn hóa Sa Pa, đó là biến di sản thành sản phẩm văn hóa-du lịch có giá trị, tạo sinh kế từ vốn văn hóa của chính đồng bào.

Vở diễn thực cảnh Thiêng đã mang đến cho mảnh đất Sa Pa thêm một sản phẩm nghệ thuật biểu diễn phục vụ du lịch, được kiến tạo từ chính chất liệu của đời sống bản địa. Nhiều du khách nước ngoài sau khi xem show diễn đã chia sẻ, đêm diễn xứng đáng để trải nghiệm.

Ngay trong đêm công diễn đầu tiên, ê kíp thực hiện đã nhận được những lời cảm ơn thành tâm của đồng bào người Dao và du khách trong và ngoài nước.

Ông Ngô Xuân Minh, Giám đốc Công ty Hexogon Việt Nam, đơn vị tổ chức thực hiện chương trình xúc động chia sẻ, khi bà con người Dao nói cảm ơn vì đã cho họ một đêm diễn mãn nhãn, khi du khách chia sẻ về cảm xúc họ có được, ông thấy mọi vất vả suốt cả năm trời, những đêm không ngủ, những ngày mưa sương dày đặc… đều xứng đáng.

Thành công của Thiêng cho thấy sức mạnh của mô hình nghệ thuật cộng đồng: Nghệ nhân là chủ thể, nghệ sĩ là người đồng hành, công nghệ là cánh tay nối dài của văn hóa.

Đây cũng là cách để văn hóa bản địa không chỉ được giữ gìn, mà còn trở thành nguồn lực phát triển kinh tế-xã hội, góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam đến bạn bè quốc tế.

Lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lào Cai đánh giá cao dự án nghệ thuật này, bởi lẽ, với việc đưa các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào vào trong show diễn, từ các làn điệu dân ca, dân nhạc, dân vũ, cho đến trang phục, nghi lễ… Chương trình vừa góp phần bảo tồn, tái hiện những cái giá trị văn hóa truyền thống, vừa tạo thêm sinh kế cho đồng bào.

Với tư cách là chủ thể văn hóa tham gia vào chương trình, đồng bào dân tộc ở địa phương sẽ có thêm nguồn thu nhập để cải thiện đời sống, địa phương có thêm sản phẩm du lịch để giới thiệu với du khách…