Giải Nobel Y Sinh 2025: Sự kỳ diệu của 'lá chắn an ninh sinh học'
Chân dung các nhà khoa học đoạt giải Nobel Y Sinh năm 2025 (từ trái sang): Mary E Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi. (Ảnh: Reuters/TTXVN)
Ba nhà khoa học Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi được trao Giải Nobel Y Sinh năm 2025 vì “những phát hiện về cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại vi” - tuyến phòng vệ thứ hai của cơ thể.
Ba nhà khoa học Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell (cùng là người Mỹ) và Shimon Sakaguchi (Nhật Bản) đã được trao Giải Nobel Y Sinh năm 2025 nhờ công trình khám phá cơ chế giúp hệ miễn dịch duy trì trạng thái cân bằng - vừa đủ mạnh để tiêu diệt mầm bệnh nhưng không vượt kiểm soát để tự tấn công cơ thể.
Theo thông báo của Hội đồng Nobel tại Viện Karolinska (Thụy Điển), ba nhà khoa học được vinh danh vì “những phát hiện về cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại vi” - tuyến phòng vệ thứ hai của cơ thể, giúp ngăn hệ miễn dịch trở thành mối đe dọa từ bên trong.
Giải thưởng được xem là sự ghi nhận cho nỗ lực kéo dài hàng thập kỷ nhằm giải đáp một trong những bí ẩn lớn nhất của y học: vì sao hệ miễn dịch biết dừng lại đúng lúc.
Trước đây, giới khoa học cho rằng quá trình “tự kiểm duyệt” của hệ miễn dịch chủ yếu diễn ra tại tuyến ức - nơi các tế bào T tự phản ứng bị loại bỏ, gọi là dung nạp trung ương. Tuy nhiên, việc nhiều bệnh tự miễn như viêm khớp dạng thấp hay tiểu đường tuýp 1 vẫn tồn tại đã hé lộ sự thiếu sót trong lý thuyết này.
Bước ngoặt đến vào giữa thập niên 1990, khi nhà miễn dịch học Shimon Sakaguchi phát hiện một nhóm nhỏ tế bào T đặc biệt (mang dấu ấn CD4 và CD25) có khả năng “hãm phanh” phản ứng miễn dịch.
Khi loại bỏ nhóm tế bào này, chuột thí nghiệm phát triển bệnh tự miễn còn khi khôi phục, hệ miễn dịch trở lại ổn định. Ông đặt tên nhóm này là tế bào T điều hòa (Tregs).
Đến năm 2001, hai nhà khoa học Mỹ Mary Brunkow và Fred Ramsdell xác định gene FoxP3 là yếu tố quyết định chức năng của tế bào Tregs. Đột biến gene này gây ra hội chứng IPEX ở người - căn bệnh tự miễn nghiêm trọng dẫn đến tổn thương đa cơ quan ở trẻ sơ sinh và có thể tử vong sớm.
Năm 2003, các nghiên cứu tiếp theo hợp nhất hai phát hiện, khẳng định FOXP3 là “công tắc điều khiển” tế bào Tregs, qua đó xác lập cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại vi - nền tảng giúp cơ thể duy trì “sự cân bằng sinh học” tinh vi.
Giáo sư Olle Kampe, Chủ tịch Ủy ban Nobel, nhận định: “Những phát hiện này đã làm thay đổi hoàn toàn hiểu biết của chúng ta về cách hệ miễn dịch vận hành và lý do tại sao không phải ai cũng phát triển bệnh tự miễn.”
Theo Ủy ban Nobel, công trình của ba nhà khoa học không chỉ có giá trị nền tảng mà còn mở ra triển vọng ứng dụng rộng lớn, đó là điều trị các bệnh tự miễn (như lupus, viêm khớp dạng thấp), hỗ trợ cấy ghép nội tạng và tối ưu hóa liệu pháp miễn dịch ung thư thông qua điều chỉnh hoạt động của tế bào Tregs.
Hiện có hơn 200 thử nghiệm lâm sàng trên toàn cầu đang phát triển các liệu pháp dựa trên cơ chế này. Dù phần lớn còn ở giai đoạn đầu, giới chuyên môn tin rằng tương lai điều trị bệnh miễn dịch và ung thư đã tiến gần hơn bao giờ hết - nhờ “lá chắn an ninh sinh học” mà ba nhà khoa học đã khám phá.
