Giải pháp tăng cường hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng

Nhiều bước tiến mạnh mẽ, toàn diện và rõ rệt

Trong thời gian qua, công tác phòng, chống tham nhũng (PCTN) ở nước ta đã có bước tiến mạnh mẽ, đột phá, đạt nhiều kết quả rất quan trọng, toàn diện và rõ rệt. Những kết quả này để lại dấu ấn tốt, tạo hiệu ứng tích cực, lan tỏa mạnh mẽ trong toàn xã hội.

Công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế của Đảng và Nhà nước về xây dựng Đảng, hệ thống chính trị, quản lý kinh tế - xã hội và PCTN được đẩy mạnh, từng bước hoàn thiện cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để "không thể tham nhũng, tiêu cực".

Công tác cán bộ được tập trung lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện, đồng bộ với nhiều đổi mới mạnh mẽ, quyết liệt, dân chủ, công khai, minh bạch. Việc cải cách hành chính, nâng cao trách nhiệm giải trình trong hoạt động công vụ và thực hiện các giải pháp phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực đã đạt kết quả tích cực.

Công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán được tăng cường, kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm minh các sai phạm; siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong Đảng và hệ thống chính trị, góp phần nâng cao hiệu quả công tác PCTN.

Công tác điều tra, truy tố, xét xử các vụ án tham nhũng được lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt, thực hiện đúng nguyên tắc "không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai". Công tác thu hồi tài sản tham nhũng cũng có chuyển biến tích cực.

Công tác thông tin, tuyên truyền, giáo dục về PCTN được đổi mới, tăng cường, góp phần nâng cao nhận thức và tạo đồng thuận cao trong xã hội. Vai trò của các cơ quan truyền thông, báo chí trong PCTN ngày càng được khẳng định và phát huy.

Những kết quả này đã góp phần quan trọng vào công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị, giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, củng cố niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân, đồng thời nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế.

Những hạn chế cần khắc phục

Bên cạnh kết quả đạt được, tình trạng tham nhũng vẫn diễn biến phức tạp với tính chất nghiêm trọng. Hiệu quả thực hiện các biện pháp phòng ngừa tham nhũng còn hạn chế; việc phát hiện, xử lý còn khó khăn; tỷ lệ thu hồi tài sản tham nhũng vẫn thấp.

Thời gian qua, Việt Nam đã triển khai đồng bộ 6 nhóm biện pháp phòng ngừa tham nhũng theo quy định của Luật PCTN và đạt được một số kết quả nhất định. Tuy nhiên, việc thực hiện quy định về công khai, minh bạch vẫn còn nhiều bất cập, trở thành rào cản lớn trong công tác phòng ngừa tham nhũng.

Ở nhiều cơ quan, đơn vị, việc công khai thông tin (tài chính, ngân sách, tuyển dụng, đầu tư, đấu thầu, quy hoạch...) còn mang tính hình thức. Tài liệu công khai thường chọn lọc thông tin có lợi, né tránh nội dung nhạy cảm hoặc dễ gây tranh luận.

Một số quy định về công khai, minh bạch chưa có hướng dẫn cụ thể; các hình thức công khai (niêm yết, đăng tải trên cổng thông tin điện tử, thông báo bằng văn bản…) chưa được áp dụng thống nhất. Chế tài xử lý hành vi không công khai hoặc công khai không đầy đủ còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe.

Tình trạng né tránh, thiếu chủ động trong cung cấp thông tin, sợ trách nhiệm hoặc sợ ảnh hưởng đến lợi ích cục bộ vẫn còn phổ biến. Bên cạnh đó, vẫn thiếu cơ chế để người dân thực sự tiếp cận và kiểm chứng thông tin công khai.

Chỉ khi thực hiện đúng và đầy đủ quy định về công khai, minh bạch - gắn với trách nhiệm giải trình và quyền tiếp cận thông tin của người dân - mới có thể tăng cường giám sát xã hội và nâng cao hiệu quả phòng ngừa tham nhũng.

Cần đổi mới quy định về kiểm soát và kê khai tài sản, thu nhập

Theo quy định của Luật PCTN, cơ quan có thẩm quyền kiểm soát tài sản, thu nhập (TSTN) hiện gồm: Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh; các bộ, cơ quan ngang bộ; cơ quan giúp Ủy ban Thường vụ Quốc hội về công tác đại biểu; Văn phòng Quốc hội; Văn phòng Chủ tịch nước; Tòa án nhân dân tối cao; Viện kiểm sát nhân dân tối cao; Kiểm toán Nhà nước; cùng các cơ quan của Đảng và tổ chức chính trị - xã hội ở trung ương.

Việc kiểm soát TSTN được thực hiện theo Luật PCTN, Nghị định số 59/2019/NĐ-CP, Nghị định số 130/2020/NĐ-CP, Quyết định số 56-QĐ/TW (ngày 8/2/2022) của Bộ Chính trị và Quy định số 296-QĐ/TW (ngày 30/5/2025) của Ban Chấp hành Trung ương.

Tuy nhiên, Việt Nam hiện chưa có một cơ quan chuyên trách về kiểm soát TSTN. Việc phân tán nhiệm vụ cho nhiều cơ quan khác nhau khiến hoạt động kiểm soát khó đảm bảo tính độc lập. Nhiều cán bộ làm công tác xác minh TSTN kiêm nhiệm, thiếu nghiệp vụ và dễ chịu ảnh hưởng từ cấp quản lý - vốn cũng là đối tượng kê khai tài sản.

Hiệu quả của hoạt động kiểm soát TSTN không chỉ phụ thuộc vào cơ quan kiểm soát mà còn vào công cụ tài chính - tiền tệ, thể chế, sự phối hợp giữa các cơ quan (ngân hàng, kho bạc, thuế, hải quan, quản lý đất đai - bất động sản…) và cơ chế trách nhiệm giải trình.

Do đó, trong thời gian tới, cần tiếp tục đổi mới quy định về cơ quan kiểm soát, cũng như cơ chế kê khai, công khai và xác minh TSTN. Đây cũng là nội dung quan trọng đang được Quốc hội xem xét trong Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật PCTN tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV.

Giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát tài sản, thu nhập

Một trong những hạn chế được chỉ ra khi tổng kết thi hành Luật PCTN 2005 (sửa đổi 2007, 2012) là việc kê khai TSTN còn mang tính hình thức. Luật PCTN năm 2018 đã có nhiều sửa đổi nhằm khắc phục, như yêu cầu kê khai hằng năm, theo dõi biến động tài sản, thu nhập. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn nhiều bất cập:

Việc công khai kê khai chủ yếu trong nội bộ; Cơ sở dữ liệu quốc gia về TSTN chưa hoàn thiện; Cách xác định tài sản kê khai thiếu thống nhất; Hoạt động xác minh còn dàn trải, thiếu trọng tâm; Các cơ quan kiểm soát thiếu nhân lực, nguồn lực.

Một là, mở rộng mức độ công khai bản kê khai TSTN (ở mức phù hợp với quy định về bí mật nhà nước), huy động sự tham gia của xã hội trong giám sát, qua đó nâng cao ý thức tuân thủ của người kê khai.

Hai là, bên cạnh việc bốc thăm ngẫu nhiên, cần tăng tỷ lệ xác minh bắt buộc với các trường hợp có rủi ro cao như: biến động lớn về tài sản, tài sản không rõ nguồn gốc, xung đột lợi ích, hoặc có tố cáo, phản ánh.

Ba là, mở rộng kết nối dữ liệu giữa các hệ thống thuế, đất đai, đăng ký tài sản, ngân hàng; chuẩn hóa hệ thống e-kê khai để thuận tiện, minh bạch và dễ kiểm tra hơn.

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật PCTN do Chính phủ trình Quốc hội tập trung vào 2 nội dung lớn: (1) Sửa đổi quy định về cơ quan kiểm soát TSTN; (2) Hoàn thiện cơ chế kê khai, xác minh tài sản, thu nhập.

Bên cạnh đó, cần nghiên cứu bổ sung các quy định sau: Nhóm công chức giữ chức vụ cao trong cơ quan nhà nước cần được định kỳ xác minh toàn bộ thông tin TSTN đã kê khai; 

Mở rộng mức độ công khai đối với một số vị trí công tác nhất định trên cổng thông tin điện tử của cơ quan, đơn vị, nơi cư trú - nhằm tăng cường giám sát xã hội và phòng ngừa xung đột lợi ích, đồng thời vẫn bảo đảm quyền riêng tư của người kê khai; Tăng tỷ lệ xác minh bắt buộc đối với nhóm có nguy cơ cao, như đã phân tích ở trên.