Hành trình xây dựng sự nghiệp và gia đình của phụ nữ Mỹ qua "lăng kính" sử gia kinh tế đoạt giải Nobel

Trong sách Sự nghiệp và gia đình - Phụ nữ trong hành trình hàng thế kỷ hướng tới sự bình đẳng, Claudia Goldin nhận định thế kỷ XX mở ra với 2 cuộc Thế chiến, khủng hoảng Đại suy thoái kinh tế, cùng những cuộc cách mạng công nghiệp đã định hình cách phụ nữ đảm nhiệm công việc, sự nghiệp và gia đình. Những cuộc đấu tranh nữ quyền cũng có tác động tới chuẩn mực xã hội, chính sách pháp lý và cơ cấu kinh tế.

Tương ứng với những thay đổi về xã hội đó, Goldin đã phân chia rạch ròi các thế hệ phụ nữ tốt nghiệp đại học trong suốt hơn 100 năm qua tại Mỹ thành 5 nhóm riêng biệt, được xác định theo năm sinh.

Sự nghiệp hay gia đình?

Phụ nữ trong nhóm 1 - tốt nghiệp đại học khoảng năm 1900-1920. Theo nghiên cứu của Goldin, gần 1/3 nhóm này chưa từng kết hôn và 70% còn lại cũng kết hôn muộn. Vì phải đối mặt với những ràng buộc nên khả năng họ kết hợp sự nghiệp và gia đình gần như là không thể. Họ thường lựa chọn 1 trong 2 điều làm kim chỉ nam và tìm kiếm sự độc lập để thoát khỏi các chuẩn mực gia trưởng trong thời đại ấy.

Nhiều gương mặt phụ nữ thời gian này trở thành nhà lãnh đạo cộng đồng, bác sĩ, quản lý nhà tù, thậm chí đoạt giải Nobel Hòa bình được Goldin điểm tên như Jane Addams, Sadie Mossell Alexander - người phụ nữ da đen đầu tiên nhận bằng tiến sĩ kinh tế…

Họ đã đấu tranh cho quyền bầu cử, chấm dứt các công xưởng bóc lột và sử dụng lao động trẻ em, đặt ra mức lương tối thiểu, giới hạn giờ làm việc và kiểm soát chuyện sinh nở.

Ta có thể thấy lý do duy nhất mà hầu hết có thể thành công là vì họ đã hết lòng theo đuổi đam mê của mình từ khi còn trẻ và biết nương tựa vào nhau để cùng phát triển.

Với những người phụ nữ trong nhóm 2 - tốt nghiệp đại học từ năm 1920 đến 1945, họ đạt được công việc trước, gia đình sau. Ở giai đoạn đầu, những người phụ nữ này giống với nhóm 1, có tỉ lệ kết hôn thấp nhưng giai đoạn sau, họ giống nhóm 3 với tỉ lệ kết hôn cao, tuổi kết hôn lần đầu khá trẻ.

Nhìn vào câu chuyện những nhân vật nữ của Goldin trong nhóm này, độc giả thấy họ là nhân tố tạo đà để xoá bỏ các chính sách phân biệt như: cấm kết hôn đối với giáo viên trường công; ngăn cản tuyển dụng phụ nữ đã kết hôn vào làm nhân viên văn phòng…

Ở nhóm 3, những người phụ nữ sinh từ năm 1924 đến 1943, sẽ ưu tiên gia đình trước, công việc sau. Đa số quay trở lại làm việc khi con cái lớn hơn và một số người đã tranh thủ thời gian đó để phấn đấu có được sự nghiệp. Mong muốn của họ là được làm việc dù cho đã kết hôn, thậm chí ngay cả khi con cái còn nhỏ. Đó là điều chính đáng và ta có thể cảm nhận được sự kiên cường, khát vọng cống hiến của những người phụ nữ Mỹ ngày càng mãnh liệt hơn qua những phân tích của Goldin.

Tốt nghiệp đại học từ giữa những năm 1960 đến cuối những năm 1970, những người phụ nữ trong nhóm 4 trưởng thành vào thời điểm phong trào nữ quyền đang trở nên chín muồi. Đối với họ, gia đình vẫn rất quan trọng nhưng học sau đại học, sở hữu những công việc danh giá, có thu nhập, vị trí cao, được tôn trọng là ưu tiên số 1.

Nhóm 4 còn được trang bị một thứ đặc biệt mà tuổi trẻ của các thế hệ trước không có: Thuốc tránh thai. Bởi vậy, họ có thể leo lên nấc thang sự nghiệp đã lựa chọn mà không cần phải từ bỏ cuộc sống xã hội và tình dục.

Khác với nhóm 4 ưu tiên sự nghiệp trước, gia đình sau thì phần lớn những người phụ nữ trong nhóm cuối cùng, tốt nghiệp đại học từ khoảng năm 1980 khao khát có cả sự nghiệp và gia đình. Từ giai đoạn này về sau, họ đã được trợ giúp bởi hàng loạt các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản, bao gồm việc thụ tinh ống nghiệm. Những phân tích trên của Goldin phần nào minh chứng rằng xã hội đang và sẽ luôn đồng hành với phụ nữ trong những sự lựa chọn, thăng tiến của họ.

Qua những dẫn chứng điển hình, độc giả nhận ra mỗi nhóm phụ nữ này đều có những ưu tiên rất khác biệt, từ đó ảnh hưởng đến tỉ lệ, độ tuổi kết hôn, tỉ lệ có con và độ tuổi lần đầu sinh con. Cuộc sống của họ đều có những tiến bộ rất riêng đáng để nhìn nhận và học hỏi.

Chuyền gậy tiếp sức

Mặc dù đã phân chia rạch ròi nhưng Claudia Goldin lý giải mỗi nhóm phụ nữ đều đóng vai trò chuyền “chiếc gậy tiếp sức” cho nhóm tiếp theo. Đó là chiếc gậy mang dấu ấn của những người dẫn dắt, cố vấn và thậm chí còn là lời răn đe cho nhóm phụ nữ kế cận.

Chẳng hạn, phụ nữ nhóm 5 đã học hỏi trải nghiệm của những người trong nhóm 4 rằng việc trì hoãn sinh con quá lâu sẽ phát sinh nhiều chi phí. Phụ nữ nhóm 4 thì hiểu rằng việc tái gia nhập thị trường lao động sau khi sinh con thường rất khó khăn từ trải nghiệm của những người trong nhóm 3.

Qua những nghiên cứu của Goldin trong sách, ta hiểu ra mỗi thế hệ phụ nữ trong thế kỷ XX đều tiến thêm một bước trong hành trình của mình. Và nhiều tiến bộ về gia đình, công ty, trường học, việc tránh thai đã mở đường cho bước tiến ấy.

Mỗi thế hệ mở rộng tầm nhìn của mình, học hỏi từ thành công và thất bại của thế hệ trước rồi để lại bài học cho những thế hệ sau tiếp nối.

Hành trình đã qua đưa người phụ nữ từ lựa chọn rạch ròi giữa việc có gia đình hay sự nghiệp đến khả năng có cả sự nghiệp lẫn gia đình. Đó cũng là con đường đến với công bằng về tiền lương, sự thăng tiến và bình đẳng giữa các cặp vợ chồng.