Hợp Thành: Miền ký ức nảy mầm từ bản sắc Tày

Nằm cách trung tâm tỉnh Thái Nguyên 24km, trên tuyến Tỉnh lộ 263 kết nối Quốc lộ 3, xã Hợp Thành hôm nay hiện lên với không gian xanh đặc trưng của khu vực miền núi tỉnh Thái Nguyên. Vị trí địa lý thuận lợi cùng cảnh sắc bình yên khiến mảnh đất này trở thành điểm giao hòa giữa quá khứ - hiện tại, giữa nhịp sống phát triển và những giá trị văn hóa Tày được gìn giữ nguyên vẹn qua nhiều thế hệ.

Là người con Hợp Thành, đã rời quê đi học rồi lập nghiệp nơi phố thị gần 20 năm, tôi mang theo trong mình nỗi nhớ mơ hồ về những triền đồi, cánh đồng, tiếng đàn tính và hơi khói bếp lam chiều. Lần trở về này, bước qua những con đường rộng mở, nhìn những khu nhà sàn truyền thống được bảo tồn, nghe tiếng trẻ đọc bài bên sân trường… tôi cảm nhận rõ ràng: Hợp Thành đang đổi thay từng ngày nhưng bản sắc Tày thì vẫn ở lại, bền bỉ và an yên.

Giữ hồn Tày trong nhịp sống mới

Hợp Thành là một đơn vị hành chính trẻ, được sắp xếp từ 3 xã Hợp Thành, Ôn Lương và Phủ Lý cũ. Trên diện tích hơn 41km², xã hiện có trên 10.700 nhân khẩu, trong đó đồng bào dân tộc Tày chiếm hơn 80%. Đây không chỉ là lợi thế về bản sắc mà còn là nền tảng để địa phương định hướng phát triển du lịch cộng đồng gắn với văn hóa truyền thống.

Những năm qua, chính quyền và người dân Hợp Thành kiên trì gìn giữ tiếng nói, trang phục, phong tục tập quán và đặc biệt là không gian làng bản Tày, nơi được coi là "hồn cốt" của cả cộng đồng.

Tôi vẫn nhớ hình ảnh bà nội trong chiếc áo chàm giản dị, cổ tròn, không hoa văn, một vẻ đẹp thanh lịch đến lạ của phụ nữ Tày. Ngày trở lại, tôi nhìn thấy những tà áo ấy xuất hiện trở lại nhiều hơn trong các dịp lễ hội và sinh hoạt cộng đồng. Đó không chỉ là trang phục, mà là ký ức văn hóa đang được hồi sinh.

Nhà sàn - biểu tượng của sự thích ứng với địa hình và khí hậu vùng núi cũng được bảo tồn như một phần không thể tách rời của đời sống Tày. Bước lên sàn gỗ mát rượi, nghe tiếng gió luồn qua vách, tôi như trở về tuổi thơ, nơi mỗi chiều là tiếng mẹ giã cốm, tiếng ông đánh đàn tính ngân nga.

Bản Đông - nơi truyền thống được đánh thức

Năm 2023, xã Hợp Thành và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên triển khai Dự án Bảo tồn làng truyền thống dân tộc Tày xóm Bản Đông, đánh dấu bước tiến mới trong việc khôi phục không gian văn hóa Tày.

Dự án gồm nhiều hạng mục: Xây dựng Nhà Văn hóa mô phỏng kiến trúc nhà sàn; bảo tồn 5 nhà sàn cổ; truyền dạy văn hóa - văn nghệ dân gian; cấp phát trang phục, nhạc cụ cho các câu lạc bộ đàn tính, hát then; gìn giữ cảnh quan làng bản.

Nhà Văn hóa Bản Đông dựng trên khu đất cao ráo hướng ra cánh đồng lúa Nếp Vải, trở thành không gian sinh hoạt cộng đồng đẹp và rộng nhất xã. Tại đây, những bộ trang phục chàm, cây đàn tính, ảnh tư liệu… được trưng bày trang trọng, giúp người trẻ hiểu và tự hào về cội nguồn.

Lễ Cầu an - nghi lễ tâm linh quan trọng của người Tày cũng được tổ chức thường niên vào cuối tháng Giêng, đầu tháng Hai âm lịch. Đây là dịp cộng đồng sum họp, bày tỏ mong ước bình an, mùa màng tươi tốt. Trở về đúng mùa lễ, tôi bắt gặp từng đoàn người khoác áo chàm, từng tiếng đàn tính vang lên trong không gian linh thiêng, một cảnh tượng khiến lòng bồi hồi khó tả.

Hát Then - đàn tính vẫn là "linh hồn" của đời sống tinh thần nơi đây. Những giai điệu mộc mạc kể chuyện tình yêu, bản làng, mùa màng… khiến người nghe xúc động. Trong một buổi sinh hoạt của các nghệ nhân Bản Đông, tôi như được nghe lại tiếng tuổi thơ của mình, ấm áp và sâu lắng.

Nông nghiệp bản địa - sức mạnh từ nội lực cộng đồng

Nhắc đến Hợp Thành không thể không nhắc gạo Nếp Vải - sản phẩm OCOP đặc trưng, nổi tiếng bởi độ thơm dẻo, hạt tròn, chế biến thành xôi ngũ sắc, bánh chưng, bánh dày, cốm… Bà con cấy lúa tẻ vào vụ Xuân để đảm bảo lương thực, còn vụ Mùa dành cho Nếp Vải nhằm bảo tồn giống lúa quý và tạo sản phẩm giá trị kinh tế cao. Hiện giá Nếp Vải đạt khoảng 50 nghìn đồng/kg, góp phần nâng thu nhập cho người dân.

Hợp Thành còn có hệ thống kinh tế hợp tác phát triển với 08 hợp tác xã, 09 tổ hợp tác. Đặc biệt, HTX Nông sản Phú Lương có sản phẩm chè đạt OCOP 5 sao cấp Trung ương, với diện tích hàng chục héc-ta sản xuất theo hướng hữu cơ và VietGAP. Việc tận dụng phế phẩm nông nghiệp để sản xuất phân hữu cơ giúp địa phương xây dựng mô hình nông nghiệp tuần hoàn bền vững.

Mục tiêu đến năm 2030 của Hợp Thành là xã đạt chuẩn Nông thôn mới nâng cao, hướng tới NTM kiểu mẫu. Các chương trình trọng tâm bao gồm nâng hạng sản phẩm OCOP, phát triển du lịch cộng đồng, bảo tồn làn điệu then - dân ca - dân vũ, giữ gìn nhà sàn, không gian văn hóa Tày.

Chiều muộn, đứng trên triền đồi nhìn xuống bản, tôi thấy những mái nhà sàn ẩn mình dưới màu xanh núi rừng, những đồng Nếp Vải trổ đòng thơm nồng, tiếng trẻ gọi nhau í ới trước sân trường. Hợp Thành hôm nay vừa mới mẻ vừa thân thuộc, vừa phát triển vừa giữ gìn từng nét văn hóa của cha ông.

Hãy đến Hợp Thành để nghe tiếng tính ngân, thưởng thức xôi ngũ sắc, cảm nhận sự bình yên trong từng nếp nhà sàn cổ và chạm vào những giá trị văn hóa Tày còn nguyên vẹn.

Với tôi, người con xa quê, mỗi lần trở về Hợp Thành là một lần tìm lại chính mình, tìm lại những ký ức đẹp nhất được ôm ấp giữa núi rừng và bản sắc Tày sâu đậm.