Huyết áp cao và vòng xoắn bệnh lý dẫn tới suy tim

Tăng huyết áp - "sát thủ thầm lặng" khiến tim suy kiệt

Suy tim từ lâu được xem là "điểm cuối" của nhiều bệnh lý tim mạch, bởi đây là tình trạng có tỷ lệ mắc và tử vong cao, chi phí điều trị lớn và gây ảnh hưởng nặng nề đến chất lượng sống của người bệnh. Trên phạm vi toàn cầu, suy tim đang ảnh hưởng tới khoảng 1–2% dân số.

Tại Việt Nam, dù chưa có số liệu thống kê chính thức, Bộ Y tế ước tính hiện có khoảng 1,6 triệu người đang sống chung với căn bệnh này, trong bối cảnh bệnh tim mạch nói chung đã chiếm gần một phần ba số ca tử vong trên toàn quốc.

Gánh nặng của suy tim không chỉ thể hiện ở nguy cơ tử vong mà còn ở chi phí điều trị và nhu cầu chăm sóc lâu dài. Trung bình mỗi đợt điều trị nội trú suy tim tiêu tốn khoảng 7,5 triệu đồng, trong khi người bệnh thường phải nhập viện nhiều lần trong năm do bệnh tiến triển hoặc tái phát. Tiên lượng bệnh vẫn còn dè dặt, với hơn một nửa số bệnh nhân tử vong trong vòng 5 năm kể từ khi được chẩn đoán.

Riêng tại Việt Nam, tỷ lệ tử vong sau một năm ở bệnh nhân suy tim được ghi nhận trên 25%, tương đương mức trung bình của thế giới. Đáng lưu ý, công tác theo dõi và quản lý người bệnh sau xuất viện hiện còn nhiều hạn chế, sự liên kết giữa các tuyến điều trị chưa chặt chẽ, gây khó khăn cho việc tái khám, kiểm soát bệnh và điều trị lâu dài.

Theo ThS.BS Nguyễn Thu Huyền, Khoa Nội tim mạch, Bệnh viện 19-8, suy tim là một hội chứng lâm sàng phức tạp, xảy ra khi tim không còn đủ khả năng tiếp nhận và bơm máu đáp ứng nhu cầu của cơ thể. Người bệnh thường xuất hiện các triệu chứng như khó thở, mệt mỏi, giảm khả năng gắng sức, kèm theo những dấu hiệu thực thể liên quan đến bất thường về cấu trúc hoặc chức năng của tim. Những rối loạn này dẫn đến giảm cung lượng tim hoặc làm tăng áp lực trong các buồng tim, cả khi nghỉ ngơi lẫn khi gắng sức.

Tăng huyết áp được ví như "sát thủ thầm lặng" bởi bệnh thường tiến triển âm ỉ trong nhiều năm mà không gây ra các triệu chứng rõ ràng. Trong khoảng thời gian đó, huyết áp cao liên tục tác động tiêu cực lên các cơ quan đích như tim, não, thận, mắt và hệ mạch máu ngoại vi, khiến tổn thương tích tụ dần mà người bệnh không hay biết.

Các số liệu dịch tễ học cho thấy tăng huyết áp là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến suy tim. Khoảng 50–60% trường hợp suy tim có liên quan trực tiếp đến tiền sử tăng huyết áp kéo dài. Nguy cơ mắc suy tim ở người tăng huyết áp cao hơn người bình thường từ 2–3 lần; trong đó, nguy cơ tăng gấp đôi ở nam giới và tăng tới ba lần ở nữ giới. Trên phạm vi toàn cầu, suy tim hiện ảnh hưởng đến hơn 64 triệu người. Dù y học đã có nhiều tiến bộ, tỷ lệ tử vong do suy tim vẫn ở mức cao, với khoảng 20% bệnh nhân tử vong trong vòng một năm sau chẩn đoán và gần 50% trong vòng năm năm.

Huyết áp tăng cao buộc tim phải làm việc nhiều hơn để thắng lại sức cản của hệ mạch. Thất trái – buồng tim đảm nhiệm vai trò bơm máu đi nuôi cơ thể – phải co bóp mạnh hơn bình thường trong thời gian dài. Để thích nghi, cơ tim dày lên, hình thành tình trạng phì đại thất trái. Tuy nhiên, sự thích nghi này chỉ mang tính tạm thời. Khi cơ tim dày và kém đàn hồi, khả năng giãn nở giảm, chức năng tâm trương bị rối loạn, khiến tim khó tiếp nhận máu trong thì giãn.

Nếu tăng huyết áp không được kiểm soát, buồng tim sẽ dần giãn ra, chức năng co bóp suy giảm, các van tim có thể bị hở, làm hiệu quả tống máu ngày càng kém. Đồng thời, huyết áp cao thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch vành, làm giảm tưới máu cơ tim, gây đau thắt ngực hoặc nhồi máu cơ tim – những nguyên nhân trực tiếp dẫn đến suy tim.

Không chỉ tác động lên tim, tăng huyết áp kéo dài còn gây tổn thương mạch máu thận và màng lọc cầu thận, dẫn đến suy thận mạn. Khi chức năng thận suy giảm, nước và muối bị ứ lại trong cơ thể, khiến huyết áp tiếp tục tăng cao, tạo thành một vòng xoắn bệnh lý. Nhiều nghiên cứu đã khẳng định mối liên hệ hai chiều này: tăng huyết áp gây suy thận, suy thận lại làm tăng huyết áp nặng hơn, và hậu quả cuối cùng thường là suy tim.

Làm sao phát hiện sớm suy tim do tăng huyết áp?

Suy tim không chỉ làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng sống của người bệnh mà còn tạo gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội. Khi tim không còn đảm bảo chức năng bơm máu, người bệnh có thể xuất hiện khó thở khi gắng sức hoặc về đêm, ho nhiều khi nằm, mệt mỏi kéo dài, phù chân, tràn dịch các khoang và tăng cân nhanh do ứ dịch.

Theo các chuyên gia tim mạch, việc phát hiện sớm suy tim do tăng huyết áp có ý nghĩa quyết định trong điều trị và tiên lượng. Người bệnh cần đo huyết áp thường xuyên, đúng cách và theo dõi các chỉ số tại nhà, đồng thời chia sẻ đầy đủ với bác sĩ trong mỗi lần tái khám. Việc tuân thủ điều trị theo nguyên tắc "3 đúng" – đúng toa, đủ liều và dùng thuốc đều đặn mỗi ngày – là yếu tố then chốt giúp kiểm soát huyết áp mục tiêu và ngăn ngừa biến chứng.

Song song với điều trị bằng thuốc, thay đổi lối sống đóng vai trò không thể thiếu. Chế độ ăn lành mạnh, giảm muối, tăng cường vận động thể lực phù hợp, bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia và duy trì cân nặng hợp lý không chỉ giúp kiểm soát huyết áp mà còn góp phần làm chậm tiến triển suy tim, cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.